आता भोवतात तुमचे ते शाप

मीच गुन्हेगार आहे दलितांनो,

अहो मजुरांनो, कुणब्यांनो

मीच तुम्हा नित्य उपाशी ठेविले

आणि निजवीले धुळीमध्ये

मीच माझ्यासाठी तुम्हा राबवीले

तुम्हा नागवीले सर्वस्वी मी

तुमचे संसार उध्वस्त मी केले

तुम्हाला लावीले देशोधडी

आता भोवतात तुमचे ते शाप

असे घोर पाप माझे आहे !


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

यंत्रयुगात या आमुचे जीवित

यंत्रयुगात या आमुचे जीवित

कळसूत्री यंत्र झाले आहे

सृष्टीचे सुंदर पाहाया स्वरूप

राहिला हुरूप आम्हा नाही

रम्य अस्तोदय, इंद्रचाप- शोभा

पाहावया मुभा आम्ही नाही

पाखरांची गाणी, निर्झराची शीळ

ऐकावया वेळ आम्हा नाही

निसर्गाशी गोष्टी बोलाया निवांत

क्षणाची उसंत आम्हा नाही


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

अपूर्वच यंत्रा, तुझी जादुगिरी

अपूर्वच यंत्रा, तुझी जादुगिरी

तुझी कारागिरी काय वानू !

हवेत पांगल्या गायनलहरी

घेतोस अंतरी आकळूनी

कळ फिरविता पुन्हा ऐकवीसी

संतुष्ट करिसी चित्त माझे

मानव-मतीचा अद्‍भुत विलास

विश्व आसपास बोले, भासे

निगूढ संगीत गाती ग्रहलोक

येईल का बोल ऐकू मला?


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

असे आम्ही झालो आमुचे गुलाम

इथे गवतात उमलले फूल

परी कोणा भूल पडे त्याची !

इथे झुडपात खग गाई गान

कोणे एके कान देईनीया !

इथे-डोंगरात थुईथुई ओढा-

वाहे, त्याची क्रीडा कोण पाहे !

इथे माळावर सुटते झुळूक

कोण तिचे सुख अनुभवी !

असे आम्ही झालो आमुचे गुलाम

राहिला न राम जीवनी या !


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

मार्ग हा निघाला अनंतामधून

मार्ग हा निघाला अनंतामधून

होतसे विलीन अनंतात !

अनंतकाळ या अखंड तेवती

पहा दीपज्योति ठायी ठायी

युगायुगातून एक एक ज्योत

पाजळली जात आहे मार्गी

कितीदा घातली काळाने फुंकर

अधिक प्रखर झाल्या पण

चला प्रवाश्यांनो, पुढे पुढे आता

करू नका चिंता, भिऊ नका


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

राष्ट्रगीत

आपण फक्त एक कडवे गातो पण खरे तर जन गण मन आहे ५ कडव्यांचे

जन गण मन अधिनायक जय हे
भारत भाग्य विधाता
पंजाब सिन्ध गुजरात मराठा
द्राविड़ उत्कल बंग
विन्ध्य हिमाचल यमुना गंगा
उच्छल जलधि तरंग
तव शुभ नामे जागे
तव शुभ आशिष मागे
गाहे तव जय गाथा
जन गण मंगल दायक जय हे
भारत भाग्य विधाता
जय हे जय हे जय हे
जय जय जय जय हे

अहरह तव आह्वान प्रचारित
शुनि तव उदार वाणी
हिन्दु बौद्ध शिख जैन
पारसिक मुसलमान खृष्टानी
पूरब पश्चिम आशे
तव सिंहासन पाशे
प्रेमहार हय गाँथा
जन गण ऐक्य विधायक जय हे
भारत भाग्य विधाता
जय हे जय हे जय हे
जय जय जय जय हे

पतन-अभ्युदय-बन्धुर-पंथा
युगयुग धावित यात्री,
हे चिर-सारथी,
तव रथचक्रे मुखरित पथ दिन-रात्रि
दारुण विप्लव-माझे
तव शंखध्वनि बाजे,
संकट-दुख-त्राता,
जन-गण-पथ-परिचायक जय हे
भारत-भाग्य-विधाता,
जय हे, जय हे, जय हे,
जय जय जय जय हे

घोर-तिमिर-घन-निविड़-निशीथे
पीड़ित मुर्च्छित-देशे
जाग्रत छिल तव अविचल मंगल
नत-नयने अनिमेष
दुःस्वप्ने आतंके
रक्षा करिले अंके
स्नेहमयी तुमि माता,
जन-गण-दुखत्रायक जय हे
भारत-भाग्य-विधाता,
जय हे, जय हे, जय हे,
जय जय जय जय हे

रात्रि प्रभातिल उदिल रविछवि
पूर्व-उदय-गिरि-भाले,
गाहे विहन्गम, पुण्य समीरण
नव-जीवन-रस ढाले,
तव करुणारुण-रागे
निद्रित भारत जागे
तव चरणे नत माथा,
जय जय जय हे, जय राजेश्वर,
भारत-भाग्य-विधाता,
जय हे, जय हे, जय हे,
जय जय जय जय हे
 

कवी -  रवीन्द्रनाथ ठाकुर (टागोर)

कोटि ब्रह्माण्डांची माय तू पवित्र

अगे धूलि, तुझे करितो लेपन

होऊ दे पावन भाळ माझे

असंख्य बीजांचे करिसी धारण

वृक्षलता तृण वाढवीसी

गरीब, अनाथ, दीन, निराधार

त्यांना मांडीवर झोपवीसी

तुझ्यातून घेते जन्म जीवसृष्टी

तुझ्यात शेवटी अंत पावे

कोटि ब्रह्माण्डांची माय तू पवित्र

तुझे गाऊ स्तोत्र कसे किती ?


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

खरा देवा मधी देव

अरे कानोड कानोड

सदा रुसते फुगते

आंगावरती लेयाले

सर्वे डागीने मांगते

अरे डागिने मांगते

हिची हौस फिटेनाज

अशी कशी नितातेल

तिले गान गाती रोज

माय कानोड कानोड

मानसाची जमे थाप

देखा वाजयी वाजयी

सर्वे फुटले रे डफ

अरे पाह्य जरा पुढें

आली पंढरीची हुडी

पाहीसन झाली कशी

तुझी कानोड कानोडी !

माय कानोड कानोड

काय देवाचं रे सोंग !

खरा देवामधी देव

पंढरीचा पांडुरंग

अरे एकनाथासाठीं

कसा चंदन घासतो

सांवत्याच्या बरोबर

खुर्पे हातांत धरतो

'बोधाल्याच्या, शेतामधी

दाने देतो खंडी खंडी

झाला इठोबा महार

भरे दामाजीची हुंडी

कबीराच्या साठीं कसा

शेले इने झटपट

जनाबाई बरोबर

देव चालये घरोट

कुठे तुझी रे कानोड

कुठे माझा रे इठोबा

कुठे निंबाची निंबोयी

कुठे 'बोरशाचा' आंबा

अरे इठोबा सारखं

देवदेवतं एकज

चला घ्या रे दरसन

निंघा पंढरीले आज !


कवियत्री - बहिणाबाई चौधरी

माउली

माझ्या हाती आहे एक पसा धूळ

काय हिचे मोल? सांगा कुणी

कुणी तरी घाम कष्टाचा गाळिला

आहे मिसळला हिच्यामधे

कुणी हिजवर आसवे ढाळिली

त्यामुळे ही झाली आहे आर्द्र

कुणी दुःखावेगे उसासे टाकिले

उष्ण हिचे झाले अंतरंग

जे का हीन दीन त्यांची ही माउली

शिर हे पाउली हिच्या नम्र


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

जुनेच देईल तुज तांब्यादोरी

जुन्याचा धरूनी हात तू नवीना,

पाउले जपून टाक पुढे

एकाएकी त्याचा तोडून तटका

चालाया होशी का उतावीळ ?

'जाऊ द्या जुने ते मरणालागुनी !'

कृतघ्न ही वाणी बोलसी का?

जुनेच देईल तुज तांब्यादोरी

घेऊन शिदोरी पुढे चाल

होशील एकदा तूही जीर्णपण

ठेव आठवण नीरंतर


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

महात्म्याची वृत्ति आपुल्या पावित्र्ये

एक ये वार्‍याची झुळुक वाहून

काय तिचे गुण सांगू परी !

सहज ती गेली वनराईमाजी

तिने तरुराजी डोलवील्या

सहज ती गेली नदीपृष्ठावर

लहरी सुंदर उठवील्या

सहज ती गेली एका मार्गाहून

पांथस्थाचा शीण घालविला

महात्म्याची वृत्ति आपुल्या पावित्र्ये

शेकडो ह्रदये तोषवीते !


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

धन्य नरजन्म देऊनीया मला

धन्य नरजन्म देऊनीया मला

देवराया, केला उपकार

सृष्टीचे भाण्डार केले मला खुले

लोचन हे दिले आलोकना

दिली ग्राह्य बुद्धी, दिधली जिज्ञासा

सौदर्य-पिपासा वाधवीली

कारागिरीतील जाणाया रहस्य

दिले रसिकत्व ह्रदयाला

वाणीस या माझ्या दिली काव्यशक्ती

वर्णाया महती देवा तुझी !


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

दूर कोठेतरी

दूर कोठेतरी अज्ञात जागेत

हासत डोलत आहे फूल

दूर कोठेतरी रानी अवखळ

इवला ओहळ वाहताहे

दूर कोठेतरी वृक्षी गोड गाणे

पाखरू चिमने गात आहे

दूर कोठेतरी देत छाया गोड

एकटेच झाड उभे आहे

दूर कोठेतरी आपुल्या तंद्रीत

कवी कोणी गीत गात आहे


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

माझिया जीवनसृष्टीच्या ऋतूंनो !

पुष्पपल्लवांची आरास करीत

हासत वसंत येतो जगी

इंद्रधनुष्याचे तोरण बांधीत

वर्षा ये नाचत रिमझिम

हिमऋतु येतो धुके पसरीत

शीतळ शिंपीत दहिवर

माझिया जीवनसृष्टीच्या ऋतूंनो-

स्वर्गीय दूतांनो, कोठे गेला?

फुले फूलवीत, मेघ बरसत,

दव उधळीत यारे सारे !


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

क्षितिजावरती झळक झळक

क्षितिजावरती झळक झळक

उजळ ठळक शुक्रतार्‍या,

तेजस्वी, प्रसन्न, शांत तुझी मुद्रा

अगा महाभद्रा, संजीवनी

जातसे मनीचे किल्मिष झडून

होताच दर्शन प्रातःकाळी

थकल्या भागल्या जीवा दे हुरूप

तुझे दिव्यरूप सायंकाळी

दुःखी या पृथ्वीचा पाठीराखा बंधू

आहेस तू, वंदू तुला आम्ही


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

बरेच काही उगवून आलेले


प्राक्तनाचे संदर्भ


दशपदी

१. विराणी
२. तदात्मता
३. एक दिवस
४. आणीबाणी
५. तळ्याकाठी
६. खेळणी
७. पावसाळी सांज
८. दोन वाटा
९. जुई
१०. श्रावणझड

गाडी जोडी

माझ्या लालू बैलाय्‌ची जोडी रे

कशी गडगड चाले गाडी

एक रंगी एकज शिंगी रे

एकज चन्‌का त्यांचे अंगीं

जसे डौलदार ते खांदे रे

तसे सरीलाचे बांधे

माझ्या बैलायची चालनी रे

जशी चप्पय हरनावानी

माझ्या बैलायची ताकद रे

साखयदंडाले माहित

दमदार बैलाची जोडी रे

तिले सजे गुंढयगाडी

कशि गडगड चाले गाडी रे

माझी लालू बैलायची जोडी

कसे टन् टन् करती चाकं रे

त्याले पोलादाचा आंख

सोभे वरती रंगित खादी रे

मधीं मसूर्‍याची गादी

वर्‍हे रेसमाचे गोंडे रे

तिचे तीवसाचें दांडे

बैल हुर्पाटले दोन्ही रे

चाकं फिरती भिंगरीवानी

मोर लल्‌कारी धुर्करी ना -

लागे पुर्‍हानं ना आरी

अशी माझी गुंढयगाडी रे

तिले लालू बैलायची जोडी


कवयित्री – बहिणाबाई चौधरी

फार थोडे आहे आता चालायचे !

फार थोडे आहे आता चालायाचे

मन का हे काचे काळजीने ?

पिकले पान का कधी करी खंत !

नाचत गुंगत गळे खाली

फुलवीती मागे वृक्षाचे वैभव

कोवळे पल्लव वासंतिक

जीवनसृष्टीचा माझ्या ये शिशीर

आता का उशीर प्रयाणाला ?

चालवाया वंश हळूच हासत

येताहे वसंत मागाहून


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

शिशिराचा मनी मानू नका राग

नका व्यर्थ करू झाडांनो, ओरड

झाली पानझड सुरु आता

पिकल्या पानांचा धरू नका लोभ

फुटणार कोंब नवे पुन्हा

शिशिराचा मनी मानू नका राग

फुलवाया बाग येतसे तो

कृश-वुद्ध झाला, नका करू खंत

तारुण्य-वसंत आणील तो

नवीन पालवी, नवीन मोहर

कोकीळ सुस्वर गाईल तो


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

आपुले मन

आपुले मन तू मोठे करशील

होईल मंगल सर्व काही

हासून उमले फूळ कळीतून

सुंदर प्रसन्न वेल दिसे

निर्मळ वाहतो झरा थुईथुई

दरीखोरे होई शोभिवंत

खुला करी कंठ कोकीळ गाऊन

जादूने भारून टाकी राई

का रे धुमसशी मनी मूढ प्राण्या,

दे रे कुढेपणा टाकून तो


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

मोट हाकलतो एक

येहेरींत दोन मोटा

दोन्हींमधीं पानी एक

आडोयाले कना, चाक

दोन्हींमधीं गती एक

दोन्ही नाडा-समदूर

दोन्हींमधीं झीज एक

दोन्ही बैलाचं ओढणं

दोन्हींमधीं ओढ एक

उतरनी-चढनीचे

नांव दोन धाव एक

मोट हाकलतो एक

जीव पोसतो कितीक?


कवियत्री - बहिणाबाई चौधरी

कुणी शिकविले

"कुणी शिकविले रचाया कवने?"

पुसती लाडाने बाळे माझी

"सोनुल्यांनो, होतो तुमच्यासारखा

आईचा लाडका बाळ मीही

मांडीवर मला निजवून आई

जात्यावर गाई गोड ओव्या

ऐकून प्रेमळ, प्रासादिक काव्य

फुलून ह्रदय गेले माझे

मनाशी लागलो करू गुणगुण

म्हणता 'कवन' त्याला तुम्ही!"


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

लुटा हो लुटा

नाही माझे धन कधी झाले कमी

कुणबी असा मी भाग्यशाली

अलुत्यांनो या हो, बलुत्यांनो या हो,

लुटा हो लुटा हो माझे खळे !

देवाजीने दिली मला ही देणगी

सदा ही कणगी भरलेली

सुखाने आपुला घेऊन जा घास

कमी नाही रास व्हायची ही

नंतर मी माझी खाईन भाकर

देईन ढेकर समाधाने


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

खरा जो कुणबी

मृगाचा पडला पाऊस पहिला

वापसा जाहला पेरणीला

खरा जो कुणबी साधितो ही घात

झाकुनीया प्रेत म्हातारीचे

धरूनी पाभर करितो पेरणी

करी मागाहूनी क्रियाकर्म

जीवनात माझ्या आज आली घात

मनसोक्त गात बैसणार

कसाहि कुणाचा येवो अडथळा

नाही माझा गळा थांबणार


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या


आनंद भैरवी

१. छेड अशीच शरीरसतार ।
२. तुझ्याजवळी ।
३. खंजीर हे मारीत जा ।
४. डोळे तुझे बदामी ।
५. माझी बेगम ।
६. माझ्यापरी ।
७. नवल ।
८. रसवंती ।
९. काळास ।
१०. रात्रीचे पाखरू ।
११. रात्र निळी रात्र निळी ।
१२.  तव नयनाचे दल हलले ग ।
१३. खाईतला स्वर्ग ।
१४. रुमडाला सुम आले ग ।
१५. समजावणी
१६. पाण्याला ओढ लागली थोर ।
१७. आणखिन काय ?।

चाळीसाव्या वाढदिवशी

बांधवांनो, आज माझा वाढदीस

लोटली चाळीस वर्षे वया

चाळीस पानांचा ग्रंथ मी लिहिला

पाहिजे पाहिला तपासुनी

जाहल्या चुका ज्या जाणून नेणून

दुरुस्त करीन शुद्धिपत्री

देवाच्या आज्ञेने आज मी नवीन

उघडून पान लिहू लागे

सरस, सुरेख उतराया लेख

प्रभुजीची एक हवी कृपा


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

पाहिले न पाहिले

जे मत्त फुलांच्या कोषांतुन पाझरलें,
निळ्या लाघवी दंवांत उलगडलें,
जें मोरपिसांवर सांवरलें,

तें - त्याहुनही - आज कुठेंसें
पुन्हा एकदां
तशाच एका लजवंतीच्या
डोळ्यांमध्ये - डॊळ्यांपाशी -
झनन-झांजरे मी पाहिलें...
पाहिले न पाहिले.

जें प्राजक्ताच्या पाकळिवर उतरले,
मदिरेवरच्या निळ्या गुलाबी फेंसावर महिरपलें,
जे जललहरीवर थरथरले,

तें - त्याहुनही - आज कुठेंसें
पुन्हां एकदां
तशाच एका लजवंतीच्या
ओठांवरती - ओठांपाशी
ठिबक-ठाकडें मी पाहिलें....
पाहिलें न पाहिलें.

जे कलहंसांच्या पंखांवर भुरभुरलें,
सोनेरी निळसर मळ्या-मळ्यांतुन शहारलें,
जें पुनवेंच्या चांदण्यांत भिजलें, भिजलें,
ते - त्याहुनही - आज कुठेंसें
पुन्हां एकदां
तशाच एका लजवंतीच्या

मानेखालीं - किंचित वक्षीं -
बहर-बावरें मीं पाहिलें...
पाहिलें न पाहिलें.


कवी - पु.शि.रेगे

निळ्या पारदर्शक अंधारात

१. एखाद्या दिवशी
२. सुखाचे गाणे
३. प्रेम म्हणजे
४. या घनदाट पावसात
५. सूळ

जावे जन्माकडे

१. जावे जन्माकडे
२. संभ्रम
३. मनाची साहसे
४. जाता येते का पुढे
५. एकेकदा खरोखर

निरंजन

१. निरंजन
२. जनी
३. रंगमहाली विठूच्या
४. बायका
५. बायो, आता

मंत्राक्षर

१. मंत्राक्षरे
२. नीलकंठ
३. बाभळीला फुले आली
४. परांगदा
५. सरली वो रात

मामाचं घर

१. मामाचं घर
२. देवदूत
३. सांग ना गं
४. सोनेरी गाणे
५. चंद्र म्हणाला
६. देवाघरच देण
७. गणपतीबाप्पाचे उंदीरमामा
८. आनंदाचा सूर
९. चंद्रपूरच्या जंगलामध्ये
१०. पाउस आला
११. लिसानं दिली भेट
१२.  लिसाची बाळ
१३. झोका
१४. फुंकर
१५. चित्र
१६. गोगलगायीचे पंख
१७. आठवण
१८. मंगळावर दिवाळी
१९. हे माझे गाणे
२०. दादा घरी येतो
२१. एकटा दाट रानात
२२. पऱ्या भेटल्या
२३. वाढदिवस 
२४. अक्कूताईची सहल

अरुणा ढेरे

अरुणा ढेरे (१९५७ - हयात) या मराठी भाषेतील लेखिका, कवयित्री आहेत.


बालपण
अरुणा ढेरे यांचा जन्म २ फेब्रुवारी १९५७ साली पुणे येथे झाला. तेथेच त्यांचे एम.ए. पीएच.डी. पर्यंतचे सर्व शिक्षण झाले. साहित्य अकादमी पारितोषिक विजेते, भारतीय संस्कृती, प्राचीन साहित्य इत्यादींचे व्यासंग असलेले ज्येष्ठ साहित्यिक रा. चिं. ढेरे यांच्या अरुणा ढेरे ह्या कन्या होत. बालपणापासून एका उच्च दर्जाच्या वाङ्मयीन वातावरणातच त्या मोठ्या झाल्या. अरुणा ढेरेंच्या घरात जमिनीपासून छतापर्यंत रचलेल्या पुस्तकांमुळे ग्रंथांच्या सहवासात आणि साहित्याने भारावलेल्या वातावरणात त्यांचे बालपण गेले.

कारकीर्द
अरुणा ढेरे यांनी कथा, कादंबरी, ललित लेख, संशोधनपर लेख, आस्वादक समीक्षा इ. विविध विषयांवर विपुल लेखन केले असले तरी त्या मुळात कवयित्री आहेत. सुनीता देशपांडे यांच्याशी जुळलेल्या स्नेहबंधाचे निकट मैत्रीत रूपांतर झालेल्या ढेरे यांना जेव्हा सुनीताबाईंची जी. ए. कुलकर्णी यांना लिहिलेली पत्रे वाचायला मिळाली, तेव्हा त्यांचे पुस्तक होण्याची आवश्यकता त्यांनी व्यक्त केली. सुनीताबाईंनी त्यावर प्रस्तावना लिहिणार असाल, तरच पुस्तक निघेल, असा आग्रह धरला. सुनीताबाईंचा आग्रह किती योग्य होता, हे त्या पुस्तकाची प्रस्तावना वाचताना लक्षात येते. सहा कवितासंग्रह, तीन कादंबरिका, सहा कथासंग्रह, अकरा ललित लेखसंग्रह आणि समीक्षात्मक पुस्तक असे विविधांगी लेखन करणाऱ्या डॉ. ढेरे या गेल्या काही दशकांतील अशा प्रकारच्या कदाचित एकमेव लेखिका म्हणता येतील.
 

पुस्तके
‘लोकसंस्कृतीची रंगरूपे’, ‘लोक आणि अभिजात’, ‘विस्मृतिचित्रे’, ‘डॉ. विश्राम रामजी घोले आणि त्यांचा परिवार’, ‘विवेक आणि विद्रोह’, 'कवितेच्या वाटेवर', 'काळोख आणि पाणी'
 
कविता संग्रह
प्रारंभ, यक्षरात्र, मंत्राक्षर, निरंजन,

कथा संग्रह
कृष्णकिनारा, अज्ञात झऱ्यावर, रूपोत्सव, मैत्रेय, नागमंडल, लोकसंस्कृतीची रंगरूपे


संपादन
स्त्री-लिखित मराठी कादंबरी (१९५० ते २०१०) (११ लेखिकांच्या कादंबऱ्यांचा परामर्श) (पद्मगंधा प्रकाशन)
या शिवाय स्फुटलेख संग्रह, कादंबरी, समीक्षात्मक लेख यांतून त्यांच्या बहुप्रसवा प्रतिभेची ओळख पटते. त्यांचा विस्मृतिचित्रे हा ग्रंथ अतिशय गाजला.

पुरस्कार
नागपूरच्या डॉ. अनंत व लता लाभसेटवार न्यासाच्या वतीने अमेरिकेतल्या डॉ. लाभसेटवार प्रतिष्ठानतर्फे दिला जाणारा डॉ. लाभसेटवार साहित्य सन्मान त्यांना मिळाला आहे. अरुणा ढेरे यांना आजवर तीसहून अधिक पुरस्कार मिळाले आहेत.

लोककवी मनमोहन नातू




उत्कट भावगीतकार आणि बंडखोर कवी म्हणून जनसामान्यांच्या मनावर मोहिनी घालणारे लोककवी म्हणजे मनमोहन नातू . मनमोहनांचे मूळ नाव गोपाळ नरहर नातू. पण लोककवी मनमोहन या नावानेच ते महाराष्ट्रला माहीत आहेत. कोल्हापूर जिल्ह्यातील माणगाव या गावी दि. ११ नोव्हेंबर १९११ साली त्यांचा जन्म झाला.

शब्दांच्या गोडव्याने गीताला मधाळ करणारा हा कवी. सहज साधे शब्द, मनाला आनंद देणारी आणि जीभेवर रेंगाळत ठेवणारी त्यांची गाणी आजही ऐकायला ताजीतवानी वाटतात. मैत्रिणींनो सांगू नका नाव घ्यायला हे त्यांचं अतिशय गाजलेलं गाणं आजही नववधूला लाजवते. राधे तुझा सैल आंबाडा, बापूजींची प्राणज्योती... ह्या त्यांच्या गाजलेल्या रचना.

अतिशय साधं रहाणीमान असलेला हा कवी आपल्या कवितेत मनातील प्रतिबिब उभं करतो. ते लिहितात, राजकीय पुरुषांची कीर्ती, मुळीच मजला मत्सर नाही । आज हुमायुन बाबरापेक्षा, गलिब हृदये वेधित राही । युगायुगांचे सहप्रवासी, अफुच्या गोळ्या, उद्धार, शिवशिल्पांजली हे त्यांच्या नावावर असलेले काव्यसंग्रह.

सर्व विषयांना आपल्या कवितेत स्पर्श करणारा हा लोककवी पत्नीच्या निधनानंतर आपल्या भावना शब्दबद्ध करताना दिसतो. वृंदावनातील तुळस जळाली, मागे उरल्या दगडविटा, तर स्वतःबद्दलच्या भावना हृदयस्पर्शी शब्दात व्यक्त करताना ते दिसतात. शव हे कवीचे जाळू नका हो, जन्मभरी तो जळतची होता। फुले त्यावरी उधळू नका हो, जन्मभरी तो फुलतची होता। अशा या लोककवीचे दि. ७ मे १९९१ ला निधन झाले.

शिरीष पै

कथा, कविता, ललित लेखन, बालवाङ्मय, नाटक इत्यादी साहित्याच्या सर्व क्षेत्रात मुक्तपणे संचार करणार्या लेखिका शिरीष पै. गेल्या दहा हजार वर्षांत असं व्यक्तिमत्त्वं झालं नाही अशा व्यक्तिमत्त्वाच्या आचार्य अत्रे यांची शिरीष पै ही कन्या. दि. १५ नोव्हेंबर १९२९ रोजी त्यांचा जन्म झाला.

त्यांच्या घरातच साहित्य विविध अंगानी मुक्तपणे संचार करीत होतं. हे बाळकडू त्यांना बालपणापासून मिळत होतं. साहित्य विचाराचे संस्कार त्यांच्यावर आजूबाजूच्या वातावरणामुळे सतत होत असले तरी शिरीष पै यांची स्वतःची अशी एक शैली आहे. त्यांच्यातील वैशिष्ट्यपूर्ण अशा प्रसन्न शैलीतील ललित लेखिकेने वाचकांना आनंद दिला.

तसेच त्यांनी लिहिलेल्या कवितांनी काव्यप्रकाराला न्याय दिला. एक तारी, एका पावसाळ्यात, गायवाट, कस्तुरी, ऋतुचक्र इत्यादी त्यांचे कवितासंग्रह प्रसिद्ध आहेत. मराठी कवितेत जपानी हायकूं हा प्रकार रूजविण्याचा मान शिरीष पै यांच्याकडे जातो.

लालन बैरागीण, हे ही दिवस जातील ह्या कादंबर्या त्यांन लिहिल्या. छोट्या मुलांसाठी आईची गाणी, बागेतल्या जमती या बाल साहित्याची निर्मिती केली तर चैत्रपालवी खडकचाफा, सुखस्वप्न, कांचनबहार हे त्यांचे कथासंग्रह प्रसिद्ध आहेत. शिवाय हा खेळ सावल्यांचा, झपाटलेली, कळी एकदा फुलली होती ही त्यांनी लिहिलेली नाटकं. ललित साहित्याची त्यांची पुस्तके गाजली. आजचा दिवस, आतला आवाज, प्रियजन, अनुभवांती, सय मी माझे मला.

आपल्या अफाट कर्तृत्वाच्या वडिलांचे चित्रण पप्पा आणि वडिलांचे सेवेशी... या दोन पुस्तकातून त्यांनी रंगवले आहे.

जीवनगाथा

१. दुनिया अफाट आहे
२. कुरणावरती
३. वाटते अलिकडे
४. मी जागी
५. भर दुपारच्या
६. निरोप घेऊन
७. काळोख जाहला

कुटुंब झाले माझे देव

अवघे कुटुंब झाले माझे देव !

माझे मातृदेव, पितृदेव

भार्या माझी देव, स्वर्गसुखठेव

चिमुकले देव बाळे माझी


स्वसा माझ्या देव, बंधु माझे देव

गुरु माझे देव, शिष्य देव

सोयरेधायरे सर्व माझे देव

मित्र माझे देव, शत्रु देव

देवांच्या मेळ्यात मीही एक देव

करी देवघेव आनंदाची !


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

वाटसरू

वाटसरू आहे वाट मी शोधित

वाटाड्या, सोबत करी मला

'अंधार मनोरा' ज्याला म्हणतात

तिकडे ही वाट जात का रे ?

कितीक प्रवासी मार्गाने या गेले

पुन्हा नाही आले परतून

पदोपदी येते आडवे संकट

सर्वत्र कंटक पसरले

शेवट व्हायचा काय तो मी जाणे

तरी आहे जाणे मला प्राप्त !


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

शुद्ध निरामय

शुद्ध निरामय, निर्व्याज आनंदा,

कोठे तू सुह्रदा गेलास रे?

जीवनामार्गात पसरे अंधार

तुटता आधार तुझ्या सख्या,

तुझिया सांगाती गेला तो उल्हास

उदास उदास भासे मला !

भविष्यकाळीच्या अंधुक साउल्या

मजल्या वाकुल्या दावितात

ये रे जिवलगा, धरी माझा हात

हासत सोबत करी मला


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

सहज

सहज मी मागे वळून पाहिले

चरकून गेले मन माझे !

विसरून गेले चेहरे कितीक

कितीक अंधुक ओळखीचे

होते मजकडे आशेने पाहात

मजला बाहत मूकपणे

सांगायाचे होते राहिले ह्रद्गत

नव्हते ते येत बोलायाला

वाईट वाईट वाटले मनाला

आणि ढळढळा रडलो मी !


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

स्वप्न

स्वप्ने रचणारा मीच कारागीर

आहे जादूगार कलावन्त

'उगाच रची हा पत्त्यांचे बंगले,

वेड या लागले,' म्हणा तुम्ही

'उगा फुगवीतो रबराचे फुगे

फुटोनि अवघे वाया जाती!'

खूळ म्हणा तुम्ही, ही तो माझी कला

देत विरंगुळा जीवा माझ्या

होईल साकार स्वप्न एक तरी

आस ही अंतरी आहे माझ्या


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

एकतारी

एकला छेडीत आलो एकतारी

नाही रागदारी ठावी मला

कुणी न भेटला साथी मार्गामधी

सूर न संवादी मिळे मला

पिचलेला पावा काढी बदसूर

तसा मी बेसूर गात आहे

बीन छेडी 'आशा' बांधून लोचन

तसा मी जिवन कंठिताहे

केव्हातरी माझी तुटणार तार

एकला जाणार आलो तसा


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

झेंडूचीं फुलें

कवी आणि चोर
कादरखां
फूल, कवी, बाला आणि मासिक
पाहुणे
आम्ही कोण ?
मोहरममधली मदुर्मकी
सखे, बोल-बोल-
रस्त्यावर पडलेलें विडीचें थोटुक !
सांग कसे बसले?
कषाय-पेय-पात्र-पतित मक्षिकेप्रत
त्याचें काव्यलेखन
कुठें  जासी ?
अहा, तिजला चुंबिलें असें यानें !
सिनेमा नटाप्रत -
प्रेमाचें अव्दैत
परीटास
पाय घसरला तर -?
श्यामले

नवरसमंजरी
      शृंगाररस
      वीररस    
      करुणरस
      हास्यरस
      वत्सलरस
      बीभत्यसरस
     रौद्ररस
     अद्भूतरस  
      शांतरस

कवी आणि कारकून
चाफा 
अरुण
प्रेमाचा गुलकंद
कानगुजला
पत्रें लिहिलीं पण….?
मनाचे श्लोक
कवी आणि कवडा
कवीची 'विरामचिन्हे'
वधूवरांना काव्यमय अहेर
एका पावासाठी
बायको सासरी आल्यानंतर-
मोडीसाठी  धांव
रसिकांस चेतवणी
प्रश्न - पत्रिका

आचार्य अत्रे

केशवकुमार ह्या नावाने कविता लेखन

पाखरास

तुरी हातावर देऊन पाखरा,

गेलास चतुरा निसटुनी

लळा लावून तू जाशी अवचित

करूनी फजित मला का रे?

कोणती लागली तुला अशी ओढ

कोणते गा वेड भरे मनी?

करमत नाही, लागे हुरहूर

भरूनि ये ऊर स्मृतियोगे

तुझिया चंचूची खूण मी पाहून

एकान्ती स्फुंदून रडतो मी


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

काम

विजय : कारे संजय, तु कधिपासुन इथे काम करतो आहेस ?

संजय : मालकांनी कामावरुन काढून टाकायची धमकी दिल्यापासून.

आली पंढरीची दिंडी

दारीं उभे भोये जीव
घरीं पयाले पाखंडी
टायमुर्दुंगाचि धून
आली पंढरीची दिंडी

पुढें लाह्याची डालकी
बुक्कागुलालाची गिंडी
मधी चालली पालखी
आली पंढरीची दिंडी

दोन्ही बाजू वारकरी
मधीं 'आप्पा महाराज'
पंढरीची वारी करी-
आले 'जयगायीं, आज
आरे वारकर्‍या, तुले
नही ऊन, वारा थंडी
झुगारत अवघ्याले
आली पंढरीची दिंडी

टायमुर्दुंगाच्यावरी
हरीनाम एक तोंडी
'जे जे रामकिस्न हारी'
आली पंढरीची दिंडी

शिक्यावर बालकुस्ना
तठी फुटली रे हांडी
दहीकाला खाईसनी
आली पंढरीची दिंडी

मोठ्या तट्ट्याच्या दमन्या
त्यांत सर्वा सामायन
रेसमाच्या कापडांत
भागवत रामायन
आले 'आप्पा महाराज'
चाला दर्सन घेयाले
घ्या रे हातीं परसाद
लावा बुक्का कपायाले
करा एवढं तरी रे
दुजं काय रे संसारी
देखा घडीन तुम्हाले
आज पंढरीची वारी

कसे बसले घरांत
असे मोडीसन मांडी
चला उचला रे पाय
आली पंढरीची दिंडी


कवयित्री – बहिणाबाई चौधरी

पिंजरा

कोंडून ठेविशी पिंजर्‍यात मला

म्हणशी, 'तू लुळा पांगळा रे'

उगवून झाला अंकूर हा वर

धोंडा तू त्यावर ठेवलास

टोचून बोलशी, 'खुरट तू खुजा

पिंड रोगी तुझा मूळचाच !

माझ्या सामर्थ्याची तुला ना कल्पना

चालू दे वल्गना दुष्टा, तुझी

येईल तो क्षण, पंख उभारून

घेईन उड्डाण अंतराळी !


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

अपराध

तुझा मी कोणता अपराध केला?

जिव्हारी मारिला बाण माझ्या !

एकान्तात होतो गात मी मंजुळ

तोच तू घायाळ केले मला

अंतरीच्या कोणा सांगू मी वेदना ?

तुला रे कल्पना काय त्याची !

भरून का कधी जखम येणार !

आता उपचार कशाला रे !

कसा कंठ खुला करून मी गाऊ ?

भरारी मी घेऊ अंतराळी ?


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

नाटकी मी

काय जीवनाचे केले मी सार्थक !

करूनी नाटक दाखविले

कुणी केले टाळ्या पिटूनी कौतुक

त्यांना ते ठाऊक खरे खोटे

मुळातच होते थोडे भांडवल

होता तो केवळ मूर्खपणा

फसलो स्वतःला मानून शहाणा

अंगाशी बहाणा परी आला

नाटकी मी, नका भुलू माझ्या सोंगा

भीड नको, सांगा खरे खोटे !


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या

आई

थोडके आपुले सोसून मरण

माझे तू जीवन घडवीले

थोडके आपुले देऊन व्यक्तित्व

माझे तू जीवत्व वाढवीले

थोडके आपुले देऊन कवित्व

माझे स्फुर्ति-काव्य फुलवीले

पाजळून माझी जीवनाची ज्योत

क्षीण तुझा होत आता दीप

बाळ तुझा होऊ पाहे उतराई

अशक्य ते आई, जन्मोजन्मी


कवी - ग. ह. पाटील
कवितासंग्रहलिंबोळ्या