पत्रे लिहिली पण...?

तू आलीस बघावया सहज 'त्या' देवालयी 'गालिचे'
होतो चोरुनि अंग मीहि घुसलो त्या गोड गर्दीमधे!
तूझे दिव्य अहा, न म्यां निरखिले लावण्य जो गालिचे-
तो डोळ्यांपुढुनी पसार कधि तू झालीस विद्युल्लते?

तू गेलीस!! मनात अन् कसकसे वाटू मला लागले!
यावे अंगि भरून हीवच जसे पित्तप्रकोपामुळे!
माघारी फिरलो तसाच धरुनी मी गच्च डोके तदा,
(कोणी बांधिति काही तर्क!) पडता वाटेत मी चारदा!

तेव्हापासुनि मी तुझी करितसे टेहेळणी सारखी
बागा, पाणवठे फिरून दमलो-देवालये धुंडिली!
उद्देशून तुला कितीक रचिली काव्ये तशी मासिकी,
'व्यक्ति-स्तंभि' हि जाहिरात कितिदा पत्रांतुनि म्या दिली!

पत्रे आजवरी तुला खरडली त्यांची पहा बंडले-
येथे बांधुनि ठेविलीत! पण ती धाडू कुठे प्रेमले?


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

कानगुजला

तो आला जवळी नि कानगुजला काहीतरी हासुनी,
            तो शेजारिल मांजरावर तिने भिर्कावली फुंकणी!
'जा हिंडा-सगळ्या सभा समजल्या ! आहे तुम्हाला मुभा!
            सांभाळीत घरात मात्र बसु का मी कारट्यांच्या सभा?'
तो आला जवळी नि कानगुजला काहीतरी हासुनी,
             तो पोळीवर ओतुनीच उठली रागामधे फोडणी!
'जा आणी दुसरी खुशाल नटवी कोणी! पहा नाटके!
            येऊ का तुमच्याबरोबर असे नेसून मी फाटके?'
तो आला जवळी नि कानगुजला काहीतरी हासुनी,
           पोतेरे दिधले तिने तडक तो भिंतीवरी फेकुनी!
'सारे कागद जा चुलीत खुपसा! दावू नका वाचुनी!
           आंघोळीपुरते निघेल तुमच्या पाणी तरी तापुनी!
तो आला जवळी नि कानगुजला देऊन काहीतरी,
            तो आलिंगुनि ती म्हणे, 'करविल्या केव्हा कुड्या या तरी!'


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

अरुण

अहा, सजवुनी लालतांबडा मुखडा हा कोण
डोकावुनि पाहतो नटासम पडद्याआडुन?

अरुण कशाचा! बालरवीचा हा पट्टेवाला
किनखापीचा चढवुनि येई लालभडक डगला?

टोपी घालुनि लाल पिसांची येत वासुदेव,
मुंडासे बांधून बसे का कुणी नवरदेव?

स्वर्गातिल मंडई उघडली किंवा इतुक्यात
तिथे कापल्या कलिंगडांची भरली ही पेठ?

लाल गाजरे मांडि कुणी का 'माळिण नव तरणी'
कुणी फोडिली विलायति वा वांग्यांची गोणी?

स्वर्गंगेच्या रक्तकण्हेरी आज बहरल्या का
फुलला किंवा दाहि दिशांतुनि झेंडूचा ताफा?

गगनीच्या आंब्यास लागला का पक्का पाड,
नंदनवनिंच्या निवडुंगाचे का विराट बोंड?

वखार किंवा कौलांची ही लाल मंगलोरी
पागोट्यांचे कुणी प्रदर्शन मांडित चंदेरी?

काव फासुनी दुकान सजवी काय मारवाडी
पोळ्याच्या की बैलांची कुणि मिरवणूक काढी?

कुणा कवीच्या लग्नाची ही आमंत्रणचिठ्ठी,
कँलेंडर का कुणी छापिले नववर्षासाठी?

रंगमहाली रंगसफेती इंद्राच्या चाले
स्वर्भूवर तांबडे तयांतिल ओघळ हे आले?

नील चांदवा जुन्यापुराण्या गगनाचा फाटे
आलवणाचे आस्तर आले बाहेरी वाटे?

थंडीची हुडहुडी न लागो उषासुंदरीला,
पूर्वेच्या शेगडीत म्हणुनी विस्तव पेटविला?

जाण्याच्या घाईत घसरुनी बालरवी पडला-
तोंडावरती, आणि घोळणा हा त्याचा फुटला?

टाकी रजनी जाता जाता आकाशी चूळ,
तिच्या मुखांतिल पडला खाली चर्वित तांबूल?

तोंड उघडुनी मुखमार्जन का करिती दाहि दिशा
जिभा तयांच्या लळलळती या मधुनी लाल अशा?

दिग्गज करिती उदयमंदिरी काय साठमारी,
रक्ताने माखली तयांच्या स्वर्भूमी सारी?

की रजनीशी दंगामस्ती करि अंशुमाली,
तिने तयाच्या संतापुन ही श्रीमुखात दिधली.'

धूम्रपान का कैलासावर श्रीशंकर करिता
चिलमीतुनि हा पडे निखारा खाली जळजळता?

धुंद जाहले पिउनि शांभवी किंवा दिक्पाल
निद्राकुल नयनांतिल त्यांच्या रंगच हा लाल?

फुंक मारुनी काढि मुखांतुनि जळता अंगार
नजरबंदिचा करी खेळ का कुणि जादूगार?

सूर्याला उगवत्या गिळाया की मारुतराय
कधीपासुनी जबडा वासुनि बसले हे काय

क्षयी शशीस्तव करावयाते किंवा गुलकंद
वैद्य अश्विनीकुमार जमविति हे गुलाबगेंद?

रडरडुनी चालवी बालरवि की धांगडधिंगा
शांत कराया त्यास देत कुणि रबरी लाल फुगा?

की स्वर्गीच्या रंगेलांचे उघडकिस बिंग?
येत काय हे फुटता काळे रजनीचे भिंग?

लाल सुरेची लाख बाटली सुरालयी फुटली
गतरात्री जी तिची काय ही अवशिष्टे पडली?

स्वर्गीच्या मजलसीत किंवा 'जास्त जरा झाली!'
चित्ररथाची म्हणुनी स्वारी लोळत ये खाली?

बेहेस्ती थाटात साजरा होते बकर-ईद
स्वर्धेनूच्या रक्ताचे हे पाट लालबुंद?

लाख तारका का सांथीने मेल्या एकसरी
सोयीसाठी कुणी भडाग्नी यांचा म्हणुनि करी?

खून रात्रिचा करुनि पळे हा बंगाली डाकू
रक्ताने आपाद नाहला का बच्चा साकू?

निषेधार्थ शारदाविलाच्या किंवा स्वर्देवी
बालरवीचे लग्न उषेशी पाळण्यात लावी?

पृथ्वीवरल्या नको कवीचे 'गायन' ऐकाया
म्हणुनि त्यास की पाठविती सुर हा शेंदुर प्याया?

क्षणोक्षणी स्वर्गात मारिती कवी फेरफटका
धोक्याचा टांगला तयास्तव द्वारी कंदिल का?

संन्याशांची वार्षिक परिषद किंवा ही भरली
दाटी झाली गगनी भगव्या छाट्यांची सगळी?

स्वर्गातिल मल्लांची चाले की जंगी कुस्ती
आखाड्यातिल लाल धूळ का उधळे ही वरती?

'सुरते'चा संग्राम चालला देवदानवांत
त्यात कुणावर कुणी 'पुणेरी' भिरकावुनि देत?

'लाल बावटा संघा'चे की जमले वेताळ
करिती भांडुनि परस्परांची वदने बंबाळ?

'आकाशाच्या बापा'ची की मुक्तिफौज सुटली
लालभडक झोकांत तयांची झगमगती डगली?

कुणी पुण्याच्या सभेत खाई मार 'देशभक्त'
पगडीची वावडी तयाच्या चढली गगनात?

कन्नडवादे बेळगावची उडे लाल माती
वातावरणी तशीच कोंदुनि अजुनि बसे का ती?

'कंपनीतला'मखमालीचा कुठल्याशा पडदा
इथे पसरुनी काय ठेविला लिलावास उघडा?

आजवरी नासती तांबडा रंग प्रेमवेडे
भांडवलावर त्या काढी कुणि दुकान 'घोरपडे'?

की रात्री उधळती रंग जे लक्ष्मीचे लाल
तेच विलसती नभी घेउनी मूर्त रूप लाल?

प्रेमावरचे लिखाण जमवुनि की विश्वामधले
कल्याणास्तव कुणी जगाच्या येथे पेटविले?

अरुण असे का जिवंत हा? की गतप्राण झाला
कुणा कवीने खून तयाचा निजकवने केला?

थकलो आता!! उत्प्रेक्षांची संपत ये कंथा
मान लचकली म्हणता म्हणता ही लांबट संथा!

काव्य मरू दे! शब्द झरू दे-अरुण तडफडू दे?
चहा चालला सकाळचा हा निवुनि पार इकडे!

अहा! माझिया कपात असता अरुणाची लाली
वाहु कशाची शब्दांची त्या अरुणा लाखोली?

नको भटकणे अरुणासाठी उगाच स्वर्गात
स्वर्ग भेटवी अरुणरसाचा या एकच घोट!

आणि शारदे, जरी आरुणी पेय न हे मिळते
तरी मंदिरी तुझ्या क्षणभरी कोण बरे फिरते?


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

चाफा

चाफा बोलेना । चाफा चालेना
चाफा खंत करी । कोणी त्यासी पुसेना!

गेला फुलांच्या ग वनी । सारा शिणगार लेवुनी,
बसला डोके उंचावुनी । कोणी त्यासी बघेना !

सुकुनी झाली चोळामोळा । फुले ती करी बाजुची गोळा,
चुकवुनी इतरांचा मग डोळा । डकवी आपुल्या पाना?

बोले, 'पुष्पांचा मी राजा । आला बहार मजसी ताजा!'
केला ऐसा गाजावाजा । परी कोणी बघेना!

म्हणे, 'मी वृक्ष थोर प्रेमळ । नम्रता रसाळ निर्मळ,'
बोलला वाडेकोडे बोल । खरे कुणा वाटेना !

भुंगे पळती आल्यापायी । पांखरे उडती घाई घाई,
केली खूप जरी चतुराई । कुणी तया भुलेना!

भवती गुलाब, बटमोगरा । सुगंधी किती फुलांच्या तर्‍हा
विचारी कोण तिथे धत्तुरा? । जरिही केला बहाणा !

फांशी अंगी चंदन-उटी । लावी हळदलेप लल्लाटी!
आणि कांति पीत गोमटी । परी कोणी फसेना !

चोळिले अत्तर अंगी जरी । प्राशिली दोन शेर कस्तुरी ।
गंध का जातिवंत ये तरी? । असे मुळामध्ये उणा !

लागे जरा उन्हाची झळ । झाला तोच नूर पातळ,
सरले सगळे उसने बळ । पडे खाली उताणा!!

खदखदा हसू लागली झाडे । फूलांची मिष्किल झाली तोंडे!
डोळे झाकुनि चाफा रडे । हाय-ते सांगू कुणा?

(चाल नाही तरी निदान सूर बदलून)

चाफा बोलेना । चाफा चालेना
चाफा खंत करी । कोणी त्यासी पुसेना!


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

नवरसमंजरी - शृंगाररस

काव्याचे निज बाड घेउनि दर्‍याखोर्‍यातला शाहिर,
होता गाउनि दाखवीत कविता कोणा महाराणिला;
कंटाळा तिज ये परंतु कवि तो गुंडाळिना दप्तर,
रागावूनि म्हणून टाकि गजरा ती खालि वेणीतला !

होता बोलुनिचालूनीच कवि तो त्याला कळावे कसे?
प्रेमाची करण्यास चाकरि तया संधी बरी ही दिसे !
लज्जाकंपित हाति देइ गजरा, तो प्रेमवेडा तिला,
ती गाली हसली (किमर्थ नकळे!) शाहीर आनंदला !


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

नवरसमंजरी - वीररस

होता तो मृगराज जोवरि वनी सिंहासनाधिष्टित,
कोल्हे तोवरि हे विळांत दडुनी होते भये कापत !
त्याचा देह विराट आज पडता निष्प्राण भूमीवरी,
आली धावत टोळधाड जिभल्या चाटीत ही त्यावरी !

तन्नेत्रा उघडूनि कोणी म्हणती, 'या गारगोट्या पहा ।'
दाढीचे उपटूनि केस वदती, 'संजाब खोटाच हा!'
बोटेही जबड्यांतुनी फिरविती निःशंक आता कुणी,
कोणी खेचुन शेपटी फरफरा नेई तया ओढुनी !

कोणी ठेवुनि पाय निर्भयपणे छातीवरी नाचती,
'आता सोडविण्यास कोण धजतो याला बघू!' बोलती;
जो तो सिंहच आपणा म्हणवुनी आता करी गर्जना,
मारि हात मिशांवरी फिरवुनी वीरश्रिच्या वल्गना!

दारोदार बघून वीर असले संतोष होतो जरी,
नाही भेकड मात्र कोणि उरला हे शल्य डांचे उरी !


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

नवरसमंजरी - करुणरस

कुठे लिहिल्या कविता न पाच-सात
एकदाच्या छापिल्या मासिकात;
तोच बोले, 'शाहीर जाहलो मी,
महाराष्ट्रा हलवीन रोमरोमी!'

पुढे सरली कंगाल काव्यकंथा,
येरु बोले, 'टीकाच लिहिन आता !
मस्त झाली आहेत बडी धेंडे !
एकएकांची फोडतोंच तोंडे !'

हाति बाळाच्या लागता कुर्‍हाड
जिते राहिल का एक तरी झाड?
तसे टीकेचे लागताच वेड,
मोठमोठ्यांचा काय पुढे पाड?

'अमुक लेखक करितोच उसनवारी,
तमुक लोळतस बिछान्यात भारी!
तमुक ओढतसे रोज विड्या फार,'
असे टीकेचे चालले प्रहार !

चारचौघांची परी करुनि चोरी,
येरु सजवी लेखनाची शिदोरी!
शिव्या द्यायाही शब्द न स्वतांचे
कसे वर्णू दारिद्र्य मी तयाचे?

असो; येरू जाहला सुप्रसिद्ध,
लेखनाची संपली त्यास हद्द !
म्हणे, 'आता होईन पत्रकार,
देशभक्तीच्या अखाड्यांत वीर !'

येरु घेई बगलेत जाड ग्रंथ,
आणि सुतक्यासम जाइ मार्गि संथ !
धुवट बगळ्यासम दिसे वरुनि शांत,
कोण जाणे परि अंदरकी बात?

मोठमोठ्यांच्या बसुनि कच्छपात,
बने मुत्सद्दी चार आठवड्यात !
लिहू लागे गंभीर, 'लेखमाला'!
'तीन खंडी' जाहला 'बोलबाला'!

'जाहिराती', 'संस्कार', वृत्त', 'पोंचा'-
हातखंडा लिहिण्यात होय त्याचा!
'स्फुटा' वरती जो टाकणार हात-
तोच मागुनि दुर्दैव हाणि लाथ!

'जहालांचा भुरकाच तिखट -जाळ'.
येरु बोले, 'मज नको कधी काळ!'
'मवाळांचा आळणी दूधभात,
बरा आता बैसेन ओरपीत!'

येरु संन्यासी होइ (करुनि क्षौर)
बांधि आश्रम रानात कुठे दूर !
भोवताली जमवुनी चार शिष्ट,
काळ घालवितो 'काव्यविनोदात.'

'मनी आले ते होइ सर्व पूर्ण!'
हेच येरूला एक समाधान.
शांत ही अजुनी न चित्त हाय!
परी धंदा उरला न! करू काय?

देवा, तो विश्वसंसार राहू द्या राहिला तरी,
परी कारुण्यमूर्तीला द्याच या मोक्ष लोकरी !


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

नवरसमंजरी - हास्यरस

काही शाहीर एकदा उतरले साहित्यर‍नाकरी
काढाया तळिंची वरी उपसुनी अज्ञात वाक्संपदा;
आले उत्सुक होउनी रसिकही सारे किनार्‍यावरी,
ऐशी वाङ्मयपर्वणी उगवते जन्मांतुनी एकदा !

रत्‍ने आतुनि फेकुनी दिलि कुणी, कोणी समुक्तावली,
कोणी रंगित पोवळी; कुणि तशा धातु सुरम्याकृती.
दैवे लाभत 'वैजयंति' हि कुणा, कोणा परी शिंपली,
टाळ्या-हर्षनिनाद थोर घुमुनी सर्वत्र राहे तटी?

तो गर्दीतुनि दंड ठोकित पुढे आला कुणी शाहिर,
बोले गर्जुनि 'पोरखेळ कसले हे बैसला पाहत?
माझे थक्कच व्हाल पाहुनि तुम्ही चातुर्य लोकोत्तर!
ऐसे बोलुनि घेइ सागरि उडी तो देखता देखत !

संमदी उठला गभीर ध्वनि तो निःस्तब्ध झाले पुन्हा,
डोळे फाडुनि त्याकडे टकमका जो तो बघू लागला;
झाला वेळ बरच; वीर तरिही बाहेर का येइना?
येती तर्ककुतर्क! धीर अगदी कोणा नसे राहिला !

कोणा आणिल वाटले फिरुनि हा चौदाहि रत्‍ने वरी,
किंवा ओढुनि आणणार वरती वाग्देवता शारदा !
वाटे सागर कोरडा करिल हा कोणा अगस्तीपरी,
'गेला कायमचा तळी!' भय असे वाटे कुणा एकदा!

आले बुद्धुद तो तरंग उठले, डोकेहि आले वरी,
झाले लोक अधीर! प्राण बसले डोळ्यांमधे येउनी!
तेजस्वी मुखचंद्रमा मग हळू ये पूर्ण पृष्ठावरी
फाके काहितरी अपूर्व भवती कांती मनोमोहिनी!

आनंदातिशये पटापट उड्या मारून तो ओरडे,
'या रे या, मज नाचवा रसिक हो, डोक्यावरी घेउनी!
फुंका दुंदुभि वाजवा चहुंकडे मत्कीर्तिचे चौघडे,
की पृथ्वीवर आज ये मजमुळे सत्काव्यसंजीवनी!'

ऐसे बोलूनि हात तो वर करी सर्वांपुढे जो कुठे,
आले तेहतिस कोटि देव गगनी ते पाहण्या अद्‌भुत,
संपे संशयकाल, मूठ उघडे, भांडार सारे फुटे !
हाती एक दिसे 'सुनीत' तुटके!!! झाली मती कुंठित!

हास्याचा उठला तदा खदखदा कल्लोळ विश्वातुनी,
आकाशी सुर लागले गडबडा हासून लोळावया!
मेलेले मुडदेहि ताठ उठले तात्काळ गर्तेतुनी,
दातांच्या कवट्या 'सुनीत' वदुनी हासावया लागल्या !


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

नवरसमंजरी - वत्सलरस

बहुत दिवसांनी लांबुनी कुठून
येति भेटाया संतकवी दोन
भरुनि आली तो नयनि प्रेमगंगा,
जशी वर्षाकाळात चंद्रभागा !

एकमेका कवळिती बाहुपाशी
मिठ्या प्रेमाने घालती गळ्याशी,
हसुनि पुसती हलकेच कुशल प्रश्ना,
'काव्यप्रसुती जाहली किती कोणा?

दंग झाले मग काव्यविनोदात
एकमेका विसरले बोलण्यात
श्लेष, कोट्या, रूपके, अलंकार,
किती झाली, त्याला न मुळी पार !

तालसूरावर करुनि हातवारे,
गायनाचे मग सोडती फवारे,
ऐन ब्रह्मानंदात टाळि लागे,
जाति विसरुनि देहास पार दोघे !

जवळ सरकत मग हळूहळू येती,
एकमेकां सप्रेम डंवचताती!
घेति चिमटे चिमकुर्‍या हळुच तैशा,
बालक्रीडा त्या वर्णु तरी कैशा?

चापट्याही लागले मारण्याला,
आणि प्रेमाने तसे चावण्याला
खालि पाडुनि एकास मग अखेर,
वीर त्यावरि जाहला दुजा स्वार !

मिशा ओढुनि, घेऊन गालगुच्चा,
'बरा सापडला!' म्हणे 'अरे लुच्चा'
'नाही आता देणार हलूसुद्धा,
लबाडा, का पोटात मारु गुद्दा?'

बाळलीला चालल्या त्या अशाच,
नको वर्णन ते! करा कल्पनाच,
खरे इतुके पण, प्रौढता निमाली,
आणि भरती वात्सल्यरसा आली!

कुणा कविची सुप्रिया रसिक कांता,
हाय, दुर्दैवे कालवशा होता;
पडे त्यावरि आकाश कोसळून,
म्हणे, 'आता करु काय तरि जगून?'

'आत्महत्या जरि करू तरी पाप,
दोन बच्चांचा आणि त्यात बाप!
आजपासुनि करतोच प्रतिज्ञाही,
लग्नबंधी पडणार पुन्हा नाही!

तिच्या नावाची घेउनिया माळ;
क्रमिन आता मी कसाबसा काळ;
तिच्यावाचुनि गाणार दुजे नाही,
काव्यस्फूर्ती वाहीन तिच्या पायी!!'

दोन महिने पुरते न यास झाले,
तोच लग्नाचे दुष्ट दिवस आले,
बँण्डताशाचा नाद कानि आला,
भीष्मकविचा थरकाप उडुनि गेला !

तोच स्वप्नी येऊन म्हणे कांता,
'हाल तुमचे मज बघवती न नाथा !
मुलांचीही होतसे फार दैना,
प्रिया, फिरुनी संसार थाटवाना !'

मृतात्म्याचे आज्ञेस अप्रमाण,
मानणारा चांदाळ असे कोण?
भीष्मकविने दुसर्‍याच मुहूर्ताला,
प्रियेसाठी निजव्रतत्याग केला !

कुणी म्हणती, 'भुललाच कवि सुखाला!'
काय बोलाया होतसे टवाळा !
करी तत्त्वाचा त्याग प्रियेसाठी,
समाजाची नच त्यास लाज खोटी !

दुजी भार्या स्वर्लोकि तोच गेली,
फिरुनि आज्ञा आणखी तीच झाली!
दोन आत्म्यांचा हुकुम पाळण्याला!
जोर दुप्पट भीष्मास अता आला!

असो; झाली जरि कितिहि वेळ आज्ञा!
भीष्म नाही करणार तरि अवज्ञा !
दिसो कोणा 'बीभत्सरस' हि यात,
प्रेमगंगा परि असे आत गुप्त!


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

नवरसमंजरी - रौद्ररस

फोटो काढविणे तशांत मग तो छापावया मासिकी,
कोणाला न रुचे? नकोच कविची बोलावया गोष्ट क!
होता एक प्रसंग मंगल असा संपादकाचे घरी,
आले शाहिर थोरथोर सगळे आशाळभूतापरी!

फोटोग्राफर त्या नियुक्तसमयी पाचारि स्थानांवर,
ईर्षेने सरसावुनी सकल तो धाविन्नले शाहिर !
आता प्रश्न पडे महा बिकट हा, कोठे कुणी बैसणे,
'मी येथे बसणार ! मान पहिला माझाच!' जो तो म्हणे!

'आहे मी तर वाल्मिकी, वसतसे श्रीशारदा मन्मुखी!'
बोले एक, तया दुजा वदतसे, 'मी व्यास प्रत्यक्ष की!'
'हा येथे कवि कालिदास असता बाता नज्का या करू'
बोले गर्जुनी वीर एक तिसरा वाग्युद्ध झाले सुरू.

पद्याला विसरून येति सगळे शाहीर गद्यावर,
झाले कत्तल गद्य!येति मग ते वाग्वीर गुद्द्यावर!
कैलासेश्वर रौद्र रूप धरितो विश्वान्तकाली जसे,
वाग्देवीसुत भासले मज तदा रौद्रस्वरूपी तसे!


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

नवरसमंजरी - अद्‌भुतरस

सरस्वतीचा कवि हा सेवक,
बंदा नोकर आज्ञाधारक.
तिचा आज परि होई मालक
का नच अद्‌भुत हे?

सरळ येइना रेघ ओढता
शुद्ध न येई शब्द बोलता,
तरि कवयित्री कविची कांता
का नच अद्‌भुत हे?

आत्मस्तुतिचे कविस वावडे,
परि काव्याची घेउनि बाडे,
हिंडे दारोदार चहुंकडे
का नच अद्‌भुत हे?

स्फूर्तिनिर्मिता कविता म्हणती,
रोज होत परि काव्योत्पत्ती
स्फूर्तीचा बाजार मांडती
का नच अद्‌भुत हे?

शब्दसृष्टिचे हे परमेश्वर,
वाग्देवीसेवेला सादर.
'शब्दा'स्तव परि करिती संगर,
का नच अद्‍भुत हे?

शिष्यत्वाला नक्कल म्हणती,
परी भामटे जमवुनि भवती
स्वता सिद्धसाधकता करिती,
का नच अद्‍भुत हे?

गुलामगिरिचा छाप कपाळी
खर्डे घासुनि बोटे काळी,
तरि दास्याची करी टवाळी,
का नच अद्‌भुत हे?

स्तुतिपाठक ते रसिक तेवढे,
स्पष्टभाषिणी शत्रु बापुडे;
सत्याचे परि गाति पवाडे,
का नच अद्‌भुत हे?

पायापुरती यांची सृष्टी,
समोर जे जे त्यावर दृष्टी,
विश्वबंधुता तोंडी नुसती,
का नच अद्‌भुत हे?

कुठेहि रसिका, टाकी भोवती दृष्टि सांप्रत
दिसेल तुजला तेथे असले तरि 'अद्‌भुत.'


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

नवरसमंजरी - शांतरस

जेव्हा होतिल शब्द धेडगुजरी भाषेतुनी नाहिसे,
बुद्धीचे 'अरबी' समुद्र सगळे जातील की आटुनी!
स्फूर्तीच्या गिरण्याहि बंद सगळ्या होतील काव्यांतुनी
शांतीचे झरतील निर्झर तदा स्वच्छंद पीयूषसे!

जेव्हा होतिल ते पसार सगळे शाहिरकंपू कुठे,
काव्याचीहि खलास होइल सदा पैदास साप्ताहिकी!
जेव्हा बेचव अर्थशून्य सु (शु?) निते भुकेल कोणी न की,
तेव्हा शांतिरसाभिषिंचित अहा ! होतील सारस्वते!


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

श्यामले

तू छोकरी, नहि सुन्दरी । मिष्कील बाल चिचुन्दरी,
काळा कडा मी फत्तरी । तू काश्मिरांतिल गुल-दरी !
पाताळिंचा सैतान मी । अल्लाघरींची तू परी,
तू मद्रदेशिय श्यामला । मी तो फकीर कलन्दरी !

मैदान मी थरर्पाकरी । तू भुमि पिकाळ 'गुर्जरी,
अरबी समुद्रहि मी जरी । तू कुद्रती रसनिर्झरी !
आषाढिंचा अन्धार मी । तू फाल्गुनी मधुशर्वरी !
खग्रास चंद्र मलीन मी । तू कोर ताशोव सिल्व्हरी !

बेसूर राठ 'सुनीत' मी । कविता चतुर्दश तू खरी,
'हैदोस' कर्कश मी जरी । 'अल्लाहु अक्बर' तू तरी!
माजूम मी, तू याकुती । मी हिङ्ग काबुलि; तू मिरी,
अन् भाङ्ग तू चण्डोल' मी, । गोडेल मी, तू मोहरी !

मी तो पिठ्यातील बेवडा । व्हिस्कीतली तू माधुरी,
काडेचिराइत मी कडू । तू बालिका खडिसाखरी
पँटीस तू, कटलेट मी । आँम्लेट मी, तू सागुती,
कांदे-बटाटे-भात मी । मुर्गी बिर्‍यानी तू परी !

अक्रोड मी कन्दाहरी । तू साहर्‍यातील खर्जुरी,
इस्तम्बुलीय अबीर मी । नेपाळची तू कस्तुरी !
मी घोङ्गडे अन् लक्तरी । मख्मूल तू मउ भर्जरी,
बेडौल वक्र त्रिकोण मी । तू लम्बवर्तुळ गे परी ।

तू वाढली कितीही जरी । मज वाटसी पण छोकरी,
जरी मूल हे कमरेवरी । तरी तू मला छकुल्यापरी !
गाम्भीर्य आणि वयस्कता । जरि ही तुझ्या मुखड्यावरी,
स्मरते मला तव सानुली । मूर्ती मनोहर पर्करी !

लव हासरी, लव लाजरी । लव कावरी, लव बावरी,
चिनिमातिची जणु बाहुली । मउ शुभ्र, सफेत नि पांढरी !
चल सोनुले, छकुले, घरी । वात्सल्य गे दाटे उरी,
निर्दोष तो देशील का । पापा छुपा फिरुनी तरी?

तू दोन इच्च जरी दुरी । फलाङ्ग भाससि गे परी,
चल श्यामले, म्हणूनी घरी ! बसु खेटुनी जवळी तरी !
घे माडगे, घे गाडगे । घे गुलचमन् घे वाडगे,
ताम्बूल घे, आम्बील घे, । घे भाकरी, घे खापरी !
किति थाम्बु मी? म्हण 'होय' ना । खचली उमेद बरी उरी,
झिडकारुनी मजला परी । मत्प्रीतिचा न 'खिमा' करी !




कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें
वृत्त - तुङ्गभद्रा, मिथुनराशी, राक्षसगणी

पाय घसरला तर-?'

भाउजी - चल जपून अगदी वहिनी,!
               हे बोट घट्ट मम धरुनी । तव करी, ।
              हा बुधवारातिल रस्ता, ।
              रविवार त्यातुनी असता । आजला ।
             आबाल-वृद्ध नर-नारी, ।
              चालली जुन्या बाजारी । सकल ही ।

गे म्हणून । बोट हे धरून । पदर आवरून ।
चाल हळुहळु तू ।
घसरला पाय तर 'छीःथू' । होइल ।

चोरिची 'बुके' विकण्याला, ।
बेकार छात्रगण सुटला । या स्थळी ।
हे तसे प्रौढ विद्यार्थी, ।
कसलिशी खरेदी करिती । पुस्तके ।
फिरवीत नजर चोहिंकडे ।

बघ बडबडी ही धेंडे । चालली ।
मागुनी । हळुच ढकलुनी । जाइलहि कुणी;
राहि सावध तू ।
घसरला पाय तरी 'छीः थू' । होइल ।

'कमिटी चे' नोकर आणी ।
रस्त्यावर गेले पाणी । टाकुनी ।
जोडाहि घातला त्यात ।
गादिचा मऊ पायात । नवनवा ।
लुगडेहि टोपपदराचे, ।
रेशमी भडक काठाचे । नेसले ।
हळु चाल । नातरी चिखल । पाठ भरवील ।
राहि सावध तू
घसरला पाय तर "छीःथू' । होइल ।

वहिनी - होणार असे जरि 'छीःथू' ।
             होउ द्या ! धरु नका किंतू । भाउजी ।
             मी बोलुनिचालुनि अबला ।
             चुकुनिया पाय जरि पडला । नवल ना ।
            परि शौर्य-मेरु जे अढळ, ।

शक्तीचे दगडी' पूल । पुरुष ते ।
निसटून । मुळापासुन । पडति गडगडून ।
तरीहि परंतू ।
कोणिही तयांची 'छीःथू' । करित ना ।

जरि असलो दुबळ्या आम्ही ।
परि नाही म्हणू ज्या कामी । नाहि ते ।
'स्वैपाक आज ना' म्हटले ।
तो, कसे कचेरित गेले । चुंबित ।
'नाही मी झाडित' वदले, ।
तो, केरसुणीसह उठले । झाडण्या ।
परि तुम्ही । बहिष्कारुनी । शिक्षणा फिरुनी ।
जरी शाळेत ।
जाता, तरि 'छीःथू' करित । ना कुणी ।

जरि कजाग आम्ही असलो, ।
भांडण्या कामि कसलेलो, । खंबिर ।
चिमकुर्‍या,चापट्या, चिमटे,
घेतले जरी आम्ही ते । आमुचे ।
परि 'तिकडे' त्याची दाद ।
मागाया जाउ न याद । ही धरा
पण तुम्ही । बहिष्कारुनी । न्यायगृही फिरुनी ।
उघड जाताना ।
तरि "छीःथू' करण्या कोणा । धैर्य ना ।

ते 'पिंगे' 'फेर' धराया, ।
आहोत न आम्ही का या । तत्पर ।
मर्दासम मर्दचि दिसता, ।
ते फेर कशाचे धरिता । नाचरे ।
विसरलात 'मारुनि-मरणें, ।
आणिलेत 'घुसुनी-रुसणें' । बायकी ।
नादान । उघड होऊन । कौन्सिलांतून ।
मिरवण्या बघता ।
तरि होउनि 'छीःथू' लाथा । मिळति ना ।

वहिनीच्या ऐकुनि बोला ।
भरुनिया कंठ गद्गदला ! भाउजी ।
डोळ्यांत आसवे आली, ।
परि रुमाल नव्हता जवळी । त्याचिया ।
सरकली स्मृतीच्या पुढुनी, ।
ती शाळा कोर्टे,-आणी । कौन्सिले ।
भडभडून । गळा काढून । (लाज सोडून)
बोलला बोल, ।
'घसरला पाय तर छीःथू । होइल'

त्या गोंगाटात परंतु ।
'घसरला पाय तर छीःथू-' । शब्द हे ।
तडफडुनी वरती उठले ।
बुरुजांतुनि फुटक्या घुमले । क्षणभरी ।
चिवड्यांचे गाणे गरम !
क्षणमात्रच पडले नरम । तेधवा ।
तुम्हि जरी । जुन्या बाजारि । जाल कधि तरी ।
तरी ऐकाल । 'घसरला पाय तर छीःथू' । होइल ।'


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

प्रेमाचें अव्दैत

होतीस तू त्या दिनी बैसली
         जनानी तुझ्या पायचाकीवरी;
तुझे दण्ड कवटाळुनी मांसल
        खडा मी तुझ्या मागुती पिनवरी!

समोरून मागून सोसाटती
       किती धूरचाक्या तशा फटफटी!
बाजूस गाड्या नि टांगे परी
       तुझ्या हुकमतीला न त्यांची क्षिती!

चकर्ड्यातल्या त्या तुझ्या रुस्तुमी
       भुर्भूरता वायुमाजी बटा,
तयांचा अहा, उग्र कामीनिया
      किती हुंगिला चाखिला चोरटा!

चतुर्शिंङिगच्या त्या उतारावरी
        यदा पावले खूप त्वा मारिली
तदा नेत्र झाकून किञ्चाललो
         तुझ्या स्कन्धि अन् मान म्या टाकिली!

मवाली अहा, गुण्ड वाटेमधे
        किती रोखुनी अङगुल्या दाविती!
तुझे बेडरी धैर्य आलोकुनि
        परी वाकुनी खालती पाहती!

'हटा बाजूला!' तू असे जेधवा
        कुणा भाग्यवन्तास आज्ञापिसी,
ठिकाणी तदा त्याचिया मी न का
       अशी वाटली खंत मन्मानसी!

न मज्नू न लैला अशी हिण्डली!
        बटाऊ न वा मोहनेच्या सवे!
मुषाफीर इष्कामधे रगडले
       असे केधवाही न मद्यासवे!

'हुकम्‌डर' स्वरे तो कुणी ओरडे,
       समाधीतुनी तीव्र ये जागृती!
उभारून बाहू वरी तोच अन्
       पुढे पातली पोलिसी आकृती!

खडी पायचाकी करा या क्षणी
         न गाडीस बत्ती कुठे चालला?
काळोख जाला कधींचा बघा,
        निशेमाजि का कोठल्या झिङ्‌गला!

नसे माहिती का तरी कायदा
         न दोघांस पर्वानगी बैसण्या!
पुढे आणखी तो म्हणे काहिंसे
         नसे योग्य ते या स्थळी सांगण्या!

तदा बोललो त्यास मी, तो नसे
         जरी पायचाकीस या कन्दिल;
पहा हा परि आमुच्या अन्तरी
         कसा पेटला प्रीतिचा स्थणिल!

अरे, प्रीतिच्या या प्रकाशापुढे
          तुझ्या बिझ्‌लिच्या लाख बत्त्या फिक्या!
कशाचे दिवे घेउनी बैससि
          कुठे नौबती अन् कुठे ढोलक्या!

जरी आकृती दोन या पाहसी,
        असू एक आम्ही तरी अन्तरी!
न ठावा कसा प्रीतिचा कायदा
        कुड्या वेगळ्या एक आत्मा तरी!

हसे दुष्ट तो खदखदा अन् म्हणे
       करा गोष्टि या राव चौकीवरी!
जमाखर्च हा प्रीतिचा ऐकवा
        जमादार येईल त्याते तरी!

किती आर्जवे साङ्गुनी पाहिले
         जिवाचे न अद्वैत त्याते कळे,
असावेत ठावे कसे फत्तरा
          अहा, प्रीतिचे कायदे कोवळे?

तदा चामचञ्चीतुनी काढुनी
          तयाच्या करी ठेविले काहिंसे!
धरोनी करी पायचाकी तशी
         घरी पातलो एकदांचे कसे!


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

सिनेमा नटाप्रत

चित्रपटिंच्या हे कुशल नटश्रेष्ठा,
        नावलौकिक ऐकला तुझा मोठा;
वृत्तपत्री झळकती तुझे फोटो,
       स्तुतिस्तोत्रे गातसे तुझी जो तो !

म्हणति तुजला 'रूल्डाँफ' कुणी 'चँनी'
         कुणी 'डग्लस' वा काही तसे कोणी
(बोध त्याचा काही न मला होई,
        गम्य, का की, मज त्यातले न काही!)

परी पाहुनि तुज एक मनी शंका
       सहज आली-ती सरळ विचारू का?
'गालदाढी अन् लांबलचक केस
       बोल दोस्ता, कासया राखिलेस?'


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

कुठे जासी?

'कुठे जासी?' वा, काव्यगायनाला,
निघालो हा ठावें न का तुम्हाला?
बघुनि काखेंतिल बाड तरी जडे!
मनी समजा, नच पुसा प्रश्न वेडे!'

'कुठे तू रे?' 'इतुक्यात लिहुन झाली
एक कविता- टाकण्या ती टपाली
निघालो हा - त्या अमुक मासिकाचा
खास आहे ना अंक निघायाचा?'

'आणि तू रे?' 'त्या तमुक शाहिराचा
प्रसिद्धीला ना गुच्छ यावयाचा,
समारंभाची कोण उडे घाई?
आणि संग्राहक तशांतून मीही !

'आणि तू रे?' 'मी रोज असा जातो
काय मार्गी सांडले ते पहातो,
काव्य रचितों जर कधी मज मिळाले
फुल वेणींतुन कुणाच्या गळाले!'

'कुठे तू रे?' 'मसणात जातसे मी!
विषय काव्याला तिथे किति नामी!
मुले पुरताना-चिता पेटताना,
मनी सुचती कल्पना किती नाना!'

पुढुनि दिसले मग मढे एक येता,
कुठे बाबा, जातोस सांग आता?'
'काव्य माझे छापिना कुठे कोणी
जीव द्याया मी जातसे म्हणोनी!'


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

अहा, तिजला चुंबिले असे याने!

("Twenty pounds for a kiss" या विलायतेतील एका खटल्याच्या आधारें)

'असति बाबा रोगार्त-या घराला!'
असा विद्युत्संदेश मला आला;
मधे उपटे हि ब्याद कुठुनि आता?
जीव चरफडला असा घरी जाता!

बैसलेली गाडीत मजसमोर
दिसे बाला कुणि सहज चित्तचोर,
तिला बघता बेभान धुंद झालो
आणि चुंबुनि केव्हाच पार गेला!!

स्मरण कुठले? - मग पुढे काय झाले,
काय घालुनि मत्करी कुठे नेले?
खरे इतुके जाहला दंड काही,
सक्तमजुरी दो मास आणखीही!

अहह! मुकलो त्या रूपसूंदरीते
(आणि वडिलांसही- शान्ति मिळो त्याते!)
अब्रु गेली मिळवली तेवढीही
जगी उरला थारा न कुठे काही!

लाज नाही याजला म्हणो कोणी!
'पशू साक्षात हा!' असे वदो आणि!
तरी म्हटले पाहिजे हे जगाने,
'अहा, तिजला चुंबिले असे याने!'


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

सांग कसे बसले?

[ आचरटपणाचा एक मासला ]

ओळख होता पहिल्या दिवशी,
पूर्वजन्मिंची मैत्री जशी,
मिठ्या मारुनी परस्परांशी
                  जवळ जवळ बसले!

दुसर्‍या दिवशी प्रसंग पाहुन
हळुच काढिती बाड खिशांतुन,
म्हणता 'दावु जरा का वाचुन?'
                   दूर-दुर सरले!

'हवे काव्य तव भिकार कोणा?
चोरितोस माझ्याच कल्पना!'
असे बोलता परस्परांना-
                  सांग- कसे- बसले?


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

रस्त्यावर पडलेले विडीचे थोटुक

                    ----१-----
भाजी मंडइतूनि घेउनि घरा होतो हळू चाललो,
मोठे कामच संपले म्हणुनि मी चित्तात आनंदलो.
     दारी वाट असेल पाहत सखी आता समुत्कंठिता,
     होतो डोलत कल्पनेत असल्या मी चालता चालता!

तो रंगेल गृहस्थ एक पुढुनी ऐटीत आला कुणी,
चंदेरी पगडी शिरी चकचके संजाबही त्यांतुनी.
     होता अंगरका सफेत कळिचा, हाती रुप्याची छडी,
     तोंडी बारिक छान मानुरकरी होती लवंगी विडी!

जोराने झुरके मधूनमधुनी मारी-अधाशी जसा,
सोडी धूर मुखांतुनी हळुहळू, नाकातुनीही तसा,
     ओठाला चटका बसे, मग कुठे आला ठिकाणावरी,
     खाली थोटुक फेकुनी झपझपा गेला पुढे सत्वरी,

माझी जागृत जाहली रसिकता, मागे पुढे पाहिले,
कौशल्ये उचलून ते तडक मी टोपीमध्ये खोविले!


                  ------२------

       झाला त्या दिवशी पगार, तरिही होते खिसे मोकळे!
      तांब्याचा तुकडा नुरे चुकविता देणेकर्‍यांची 'बिले';
आधी पोरवडा तशांतुनि असे संसारही वाढता,
कांता खर्चिक त्यात! शिल्लक कशी सांगा रहावी

      हा येताच विचार, मूढ बनलो आली उदासीनता;
      वाटे स्वस्थपणे कुठे तरि विडी जाऊन प्यावी अता !
आली तल्लफ फार हाय! कुठुनी आणू परंतु विडी,
सारे चाचपले खिसे, परि कुठे हाता न ये एवढी!

      दोस्तांच्या घरि जावया न मजला होते कुठे तोंडही
      पैशांचेहि उधार घेइन तरी, कोठे नस सोयही!
तो रस्त्यावरती अचानक अहा! नेत्रा दिसे थोटुक!
की स्वर्गातुनि देवदूत मज ते टाकी नसे ठाउक!

      प्रेमाने उचलून त्यास वरति ओठांमधे ठेविले,
      काडी घेउनि आणि कोठुनि तरी तात्काळ शिल्गाविले!


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

सखे, बोल-बोल-

का सुंदरि, धरिसि आज असा अबोला?
मी काय सांग तव गे, अपराध केला?
का कोपर्‍यात बससी सखये, रुसून
माझ्याकडे न मुळि पाहसि गे हसुन?

का गाल आज दिसती अगदी मलुल,
की माझियाच पडली नयनास भूल!
तोंडावरी टवटवी लवलेश नाही,
ओठावरी दिसत लालपणा न काही!

का केश हे विखुरले सखये, कपाळी,
केलि न काय अजि वेणीफणी सकाळी?
भाळी न कुंकु विलसे, नथणी न नाकी,
हातातही न मुळि वाजति गोठवाकी!

कोठे तुझा वद असे शिणगारसाज,
का नेससी मलिन हे पटकूर आज?
ठेवुनिया हनुवटी गुडघ्यावरी ही
का एकटीच बसलीस विषण्ण बाई?

व्हावा तुला जरि असेल पदार्थ काही,
घे नाव-तो मग कुठे असु दे कसाही,
द्रोणगिरीसह जसा हनुमन्त येई,
बाजार आणिन इथे उचलून तेवी!

की आणसी उसनवार सदा म्हणून
शेजारणी तुजवरी पडल्या तुटून;
वाटून घेइ परि खंति मना न काही,
शेजारधर्म मुळि त्या लवलेश नाही !

भाडे थके म्हणुनि मालक देइ काय
गे आज 'नोटिस'? परी न तया उपाय !
घेऊन काय बसलीस भिकार खोली,
बांधीन सातमजली तुजला हवेली!

वाटेल ते करिन मी सखये, त्वदर्थ,
संतोषवीन तुज सर्व करून शर्थ!
टाकी परी झडकरी रुसवा निगोड!
दे सुंदरी मजसि एकच गोड-गोड

गेलो पुढे हसत जो पसरून हात,
तो ओरडून उठली रमणी क्षणात-
"व्हा-दूर चावटपणा भलताच काय?
स्पर्शू नका' कडकडे शिरि वीज हाय!!


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें
वृत्त - वसंततिलका

पाहुणे

[कै. केशवसुतांची 'दवांचे थेंब' ही कविता वाचल्यानंतर पुढील विनोदी कवितेचे रहस्य लक्ष्यात येईल]

"कोठुनि हे आले येथें?
      काल संध्याकाळी नव्हते !!--"

पाहुणे पसरले ओटी-
     वरि बघुनी आज प्रभाती

आईला बाळ्या वदला
     कुतुकाने उत्सुकलेला.

"दिसती हे कोणी आले
     आपुल्याच नात्यामधले !

आई ग! तर वद माते
    कोठुनि हे आले येथे?

तंबाखू पाने खात
     कसे पहा बडबडतात !

उघडुनी डबा ग अपुला
       राजरोस करिती हल्ला!

बाबांच्या पेटीतुन गे
        पळविती विड्यांचे जुडगे!

मौज मला यांची वाटे
        होते हे तर वद कोठे?"

"हं हळू बोल-" तनयाते
         वर करुनी बोट वदे ते-

"कावळे, गिधाडे, घारी,
         येती ही जेथुनि सारी'

डोंगळे, डास, घुंगुरटी
          बाळा रे, जेथुनि येती;

खोकला, ताप ही दुखणी
        आपणास येती जिथुनी;

तेथुनीच आले येथे
         हे छळावया आम्हांते!"

"राहतील येथे का ते?
        अडवितील का ओटीते?

करतिल का भिंतीवरती
        ही अशी लाल रंगोटी

जातील कधी हे आई?
           घरदार न यांना काही?"

'नाही रे! ते इतुक्यात
          जाणार गड्या नाहीत!

जोवरी भीड आम्हांते
           जोवरी लाज न याते,

तोवरी असा बाजार
       सारखा इथे टिकणार !

चडफडने बघुई त्यांते
          असती ते जोवरि येथे!

टोळधाड कधि ही इथुनी
         जाणार न लौकर सदनी!"

'जाणार न लौकर सदनी!'
          वदता गहिवरली जननी;

पाहुणे मागले स्मरले,
          डोळ्यांतुन पाणी आले.

बहुतेक तयातिल आता
          जाहले कुठे बेपत्ता!

निगरगट्ट परि त्यामधला
         एक मात्र अजुनी उरला!

सरले जरि बारा महिने
         तरि बसे देउनी ठाणे!

"देवा रे" मग ती स्फुंदे
           "एवढा तरी जाऊ दे!"

म्हणुनि तिने त्या बाळाला
          तो महापुरुष दाखविला!

एकेक बघुनि त्या मूर्ती
          गोठली कवीची स्फूर्ती!

वेडावुनि तयाच नादे
          "खरेच," तो पुसतो खेदे,

"येती हे रोज सकाळी
          परि जाती कवण्या काळी?"


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

फूल, कवि, बाला आणि मासिक

[एक शोकपर्यवसायी कथा]

कुठे रस्त्यावर कुणी टाकलेले
कुणा कविच्या नजरेस फूल आले;
तडक घेई उचलून करी त्याते
(ब्रीद कविचे वेचणे जे दिसे ते!)
तोच दिसली मार्गात एक बाला,
(कवि प्रेमाचा नेहमी भुकेला!)
फुल अर्थात्‍ तिज द्यावयास गेला-
जीभ काढुनि ती फक्त दावि त्याला !
खूप रडला कवि (नेहमीप्रमाणे)
प्रेम-कविता लिहि (तरी चार पाने!)
मासिकाला पाठवी त्याच वेळी
हाय ! तीही साभार परत आली !!

                          -स-

प्रेमे ज्या कविता दिल्या परत त्वां संपादका, धाडुनी,
देतों ताबडतोब पाठवुनि त्या आता 'मनोरंजनी'
नाही वाटत खेदलेश उलटा आनंद वाटे मनी,
की त्या फाडुनि टोपलीत न दिल्या रद्दीत तू फेकुनी


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें
वृत्त - दिंडी

आम्ही कोण?

'आम्ही कोण?' म्हणून काय पुसता दाताड वेंगाडुनी?
'फोटो' मासिक पुस्तकात न तुम्ही का अमुचा पाहिला?
किंवा 'गुच्छ' 'तरंग' 'अंजली' कसा अद्यापि न वाचला?
चाले ज्यावरती अखंड स्तुतिचा वर्षाव पत्रांतुनी?

ते आम्ही - परवाङ्मयातील करू चोरुन भाषांतरे,
ते आम्ही - न कुणास देऊ अगदी याचा सुगावा परी!
डोळ्यांदेखत घालुनी दरवडा आम्ही कुबेराघरी!
त्याचे वाग्धन वापरून लपवू ही आमुची लक्तरे!

काव्याची भरगच्च घेउनि सदा काखोटिला पोतडी,
दावू गाउनी आमुच्याच कविता आम्हीच रस्त्यामधे,
दोस्तांचे घट बैसवून करु या आम्ही तयांचा 'उदे'
दुष्मानावर एकजात तुटुनी की लोंबवू चामडी!

आम्हाला वगळा-गतप्रभ झणी होतील साप्ताहिके!
आम्हाला वगळा-खलास सगळी होतील ना मासिके!


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

कवीची 'विरामचिन्हे'

('विरामचिन्हे' चे विडंबन)

जेव्हा काव्य लिहावयास जगती प्रारंभ मी मांडिला,
जे जे दृष्टित ये तयावर 'करू का काव्य?' वाटे मला,
तारा, चंद्र, फुले, मुले किति तरी वस्तू लिहाया पुढे,
तेव्हा 'स्वल्पविराम' मात्र दिसतो स्वच्छंद चोहीकडे !

झाले काव्य लिहून - यास कुठल्या धाडू परी मासिका?
याते छापिल कोण? लावू वशिला कोठे? कसा नेमका?
रद्दीमाजि पडेल का? परत वा साभार हे येईल?
सारे लेखन तेधवा करितसे मी 'प्रश्नचिन्हा' कुल!

अर्धांगी पुढती करून कविता नावे तिच्या धाडिली,
अर्धे काम खलास होइल अशी साक्षी मनी वाटली !
कैसा हा फसणार डाव? कविता छापून तेव्हाच ये !
केला 'अर्धविराम' तेथ; गमले तेथून हालू नये !

झाली मासिकसृष्टि सर्व मजला कालांतरे मोकळी,
केले मी मग काव्यगायन सुरू स्वच्छंद ज्या त्या स्थळी !
माझे 'गायन' ऐकताच पळती तात्काळ श्रोतेजन !
त्या काळी मग होतसे सहजची 'उद्गार' वाची मन !

डेंग्यू, प्लेग, मलेरिया, ज्वर तसे अन् इन्फ्लुएन्झा जरी
ही एकेक समर्थ आज असती न्याया स्मशानांतरी -
सर्वांचा परमोच्च संगम चिरं जेथे परी साधला,
देवा, 'पूर्णविराम', त्या कविस या देशी न का आजला?


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

त्याचें काव्यलेखन

शाई, कागद, टांक, रूळ, रबरे इत्यादी लेखायुधे
(काड्या आणि विड्या तशा!) जमवुनी खोलीत तो बैसला!
स्फूर्तीचा झटका असा न जबरा आला कधी त्याजला-
"काव्याची उठवीन मी दसकडी या बैठकीला!" वदे!

टाकी बंद करून सर्व खिडक्या-जाळ्या, झरोके तसे
दारालाही तशीच लावित कडी आतूनबाहेरुनी!
दोस्ताला कुठल्यातरी बसविले दारावरी राखणी;
"काव्याची बघतो मिजास!" वदला अस्पष्ट काही असे!

आता कंबर बांधुनीच कवने 'पाडावया' तो बसे
वार्ता ही वणव्यासमान पसरे गल्लीत चोहीकडे!
आले धावुनि लोक सर्व! दुसरे कोणा सुचावे कसे?
चिंताक्रान्त मुखे करूनि बसले निःस्तब्ध दारापुढे!

झाला तब्बल तास! चाहुल परी काही न ये आतुनी,
सर्वांचा अगदीच धीर सुटला! कोमेजले चेहरे!
भाळी लावुनि हात कोणी वदती "मजी प्रभूची बऽऽरे!"
दृष्टी खिन्नपणे नभी वळवुनी निःश्वास टाकी कुणी!

गंभीर ध्वनि तोच आतुनि निघे! उंचावली मस्तके!
श्वासोच्छ्वास क्षणैक थांबत! मुखे रुंदावली कौतुके!
डोकावूनि बघे फटींतुनि कुणी-तो त्या दिसे अद्‌भुत!
होता बाड उरी धरून पडला निश्चित तो घोरत!!


कवी - केशवकुमार
कवितासंग्रह - झेंडूचीं फुलें

कुणाच्या खांद्यावर

कुणाच्या खांद्यावर कुणाचे ओझे ?

कशासाठी उतरावे तंबू ठोकून
कोण मेले कोणासाठी रक्त ओकून
जगतात येथे कुणी मनात कुजून
तरी कसे फुलतात गुलाब हे ताजे

दीप सारे जाती येथे विरून, विझून
वृक्ष जाती अंधारात गोठून, झडून
जीवनाशी घेती पैजा घोकून घोकून
म्हणती हे वेडे पीर तरी आम्ही राजे

अंत झाला अस्ताआधी जन्म एक व्याधी
वेदनांची गाणी म्हणजे पोकळ समाधी
देई कोण हळी त्याचा पडे बळी आधी
हारापरी हौतात्म्य हे त्याच्या गळी साजे


कवी /गीतकार    -    आरती प्रभू
संगीत    -    भास्कर चंदावरकर
स्वर    -    रवींद्र साठे
चित्रपट    -    सामना

चांदराती खाडीच्या किना-यावर

निळ्या नभावर गिरिराजांची काळिभोर आकृती ,

उमटली चांदण्यात मोडती.

कांठाच्या नारळी ज्योत्स्नेंतुनि रंगति;

नस्तांत झपूर्झा ऊर्मी या खेळ्ती;

काठांस शुभ्र शुभ्र फेनहार अर्पिती !

नौका काळ्या 'डबक डबक ' या जळावरी डोलती;

मर्मरत ऊर्मि तयां चुंबिती !

वाळवंटिं पसरल्या वाळुच्या लहरी लहरी किती !

हि-यासम कण मधुनी चमकती !

युगेयुगें घेउनी लोळण पायावरी,

गिरिकडे कशाची सागर विनती करी ?

गंभीर न बघतो वळुनि मुळीं हा गिरी !

दुःख गिळुनिया अंतरिं सिंधू फेंसाळे परि वरी,

हांसतो निराश जणु वरिवरी !

चराचरावरि शुभ्र रुपेरी मोहन हें पसरलें,

मोहने जीवभाव भारले ;

अस्मान वर्षतें शीत धवलता अशी;

नसनसांत थरके लहर थंड गोडशी;

कुणि जवळ बसावें बिलगुनिया छातीशीं !

चांदरातिच्या कोंदणांत दिक्काल विसरुनी असें,

पडावें स्पर्शसुखीं धुंदसें !

दिव्य कुणी यक्षिणी येऊनी सौंदर्यक्षण असा,

अक्षयीं ठसविल का गोडसा !

चांदणें असेंच्या असें फुलुन राहिल,

गिरिपदीं स्थिरावुन राहिल सिंधूजल,

वक्षावर माझ्या मान तिची निश्चल !

भावि युगें विस्मयें पाहतिल कोरिव लेणें असें,

म्हणतिल 'झालें तरि हें कसें ?'


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
 - ३ मार्च १९२६

स्वर्ग दोनच बोटें उरला !

चुंबणार तुला तोंची मुख हालविलेंस कीं,

आणि बिंबाधराजागीं चुंबिलें हनुलाच मी !

फसलों जरि मी ऐसा धीर ना तरि सोडतों;

स्वर्ग दोनच बोटें हा उरला मज वाटतो !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात

पतंगप्रीत

तव पतंगप्रीत मजवरती
ही सोड, गडे आशा भलती !
गळ्यांत माझ्या जी झगमगते,
तेज जियेचें तुला भुलवितें,

माणिकमाला तुज जी गमते,
ते धगधगते लाल निखारे !
तूं मजसाठीं भोळीभाळी,
जाइजुंईची विणिशिल जाळी;

तुझी परंतू होइल होळी.
कुंज नसे हा असे सहारा !
स्पर्शे माझ्या कळ्या करपती,
मनास जडती जळत्या खंती.

त्यांत नको करुं आणिक भरती
दुरुन पाहिन तुझें उमलणें !
चांदरात तर कधिंच संपली,
काळरातिची वेळ उगवली;

मृत आशांचीं भुतें जमविलीं.
तूं आशा ! - तुज इथें न थारा.
पहा गुलाबी पहांट होइल,
कलिकारविकार सुखें खिदळतिल;

तुलाहि कितितरि रविकर मिळतिल,
कां कवळिसि मग अनलज्वाला ?
ही सोड, गडे आशा भलती;
तव पतंगप्रीती मजवरती !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
 - ४ मार्च १९३८