अब्राहम लिंकनचे हेडमास्तरांस पत्र

प्रिय गुरुजी,

सगळीच माणसे न्यायप्रिय नसतात, नसतात सगळीच सत्यनिष्ठ, हे शिकेलच माझा मुलगा कधी ना कधी, मात्र त्याला हे देखील शिकवा - जगात प्रत्येक बदमाषगकणिक असतो एक साधुचरित पुरुषोत्तमही, स्वार्थी राजकारणी असतात. जगात तसे असतात, अवघं आयुष्य समर्पित करणारे नेतेही असतात, टपलेले वैरी तसे जपणारे मित्रही!

मला माहीत आहे. सगळ्या गोष्टी झटपट नाही शिकवता येत... तरीही जमलं तर त्याच्या मनावर ठसवा, घाम गाळून कमावलेला एकच छदाम आयत्या मिळालेल्या घबाडापेक्षा मौल्यवान आहे. हार कशी स्वीकारावी ते त्याला शिकवा, आणि शिकवा विजयाचा आनंद संयमांन घ्यायला !

तुमच्यात शक्ती असली तर त्याला द्वेषमत्सरापासून दूर रहायला शिकवा, शिकवा त्याला, आपला हर्ष संयमानं व्यक्त करायला. गुंडाना भीत जाऊ नको म्हणावं, त्यांना नमवणं सर्वांत सोपं असतं!

जमेल तेवढं दाखवीत चला त्याला ग्रंथभांडाराचं अद्‍भुत वैभव मात्र त्याबरोबरच, मिळू दे त्याच्या मनाला निवांतपणा सृष्टीचे शाश्वत सौंदर्य अनुभवायला. पाहू दे त्याला पक्ष्यांची अस्मान भरारी... सोनेरी उन्हात भिरभिरणारे भ्रमर... आणि हिरव्यागार डोंगर उतारावर डुलणारी चिमुकली फुलं!

शाळेत त्याला हा धडा मिळू दे, फसवून मिळालेल्या यशापेक्षा सरळ आलेले अपयश श्रेयस्कर आहे. आपल्या कल्पना, आपले विचार यांच्यावर दृढ विश्वास ठेवायला हवा त्याने बेहेत्तर आहे सर्वांनी त्याला चूक ठरवलं तरी!

त्याला सांगा, त्यांन भल्यांशी भलाईनं वागावं, आणि टग्यांना अद्दल घडवावी. त्याला हे पुरेपूर समजवा, की करावी कमाल कमाई त्याने ताकद आणि अक्कल विकून... पण कधीही विक्रय करू नये हृदयाचा आणि आत्म्याचा! धिक्कार करणार्‍यांच्या झुंडी आल्या तर कानाडोळा करायला शिकवा त्याला आणि ठसवा त्याच्या मनावर सत्य व न्यायासाठी पाय रोवून लढत रहा.

त्याला ममतेने वागवा पण लाडावून ठेवू नका. आणि हेही त्याला सांगा, ऐकावं जनांचं, अगदी सर्वांत.... पण गाळून घ्यावं ते सत्याच्या चाळणीतून आणि फोलपट टाकून निकं सत्व तेवढं स्वीकारावं.

आगती तावून सुलाखून निघाल्याशिवाय लोखंडाचं कणखर पोलाद होत नसतं. त्याच्या अंगी बाणवा, अधीर व्हायचं धैर्य, अन् धरला पाहिजे धीर त्यांन जर गाजवायचं असेल शौर्य!

आणखीही एक सांगत रहा त्याला, आपला दृढ विश्वास पाहिजे आपल्यावर तरच जडेल उदात्त श्रद्धा मानवजातीवर जमलं तर त्याच्या मनावर बिंबवा-हसत रहावं उरातलं दु:ख दाबून, आणि म्हणावं त्याला, आसू ढाळायची लाज वाटू देऊ नको त्याला शिकवा, तुच्छतावाद्यांना तुच्छ मानायला, ‍अन चाटुगिरीपासून सावध रहायला. माफ करा गुरुजी! मी फार बोलतो आहे, खूप काही मागतो आहे... पण पहा... जमेल तेवढं अवश्य कराच!

माझा मुलगा भलताच गोड छोकरा आहे हो तो!!!

अब्राहम लिंकन

महासर्प

कोणरे तूं ?
चल दूर होः
- या गुलाबाच्या फुलाला पुनः हात लाव कीं तुला अगदीं कडकडून डसलोंच म्हणून समज !
- अरे तुम्ही माणसें आपसांत काय वाटेल तें करा
- एकमेकांचे गळे कापा
- रक्त प्राशन करा
- आणि खुशाल मजेनें ढेकर देत बसा !
त्या तुमच्या सुखाच्या आड कोणी येत नाहीं !
- जा बरें, बाबा !
असंतोषानें रात्रंदिवस डोकीं कोरीत बसणार्‍या त्या आपल्या मनुष्यसृष्टींत खुशाल जाऊन बैस !
अरे, आपलीं मनें उजाड करतां तीं करतां
- आणि आमच्या या सुंदर वनालाही उजाड करुं पाहतां ?
किती सुंदर गुलाबाचें फूल हें !
पहा कसें आनंदानें उड्या मारीत आहे !
- तो पहा !
तो ढग आकाशांत दूर एकटाच फिरत आहे !
- त्यालासुद्धां याच्या बाललीला पाहून किती आनंद झाला आहे !
- या वनांतील मौज पहात तो कसा स्वस्थ उभा आहे !
- नको !
हें सुंदर - चिमकुलें - फूल तोडूं नकोस !
अरे, हें आमचें भावंड आहे !
समज, हें तूं तोडून नेलेंसे, तर
- मला, माझ्या या सगळ्या भावंडांना, या ढगाला, आणखी आमच्या प्रेमळ आईला किती दुःख होईल !
- तुमचें लहानसे बालक काळानें आपल्या घरीं खेळायला नेलें, तर तुम्हांला किती बरें शोक होतो !
- कमलाकरा, या सुंदर - सुवासिक - फुलाला आमच्या हातूंन हिसकावून नेऊन तूं काय करणार ?
आपल्या पत्नीलाच देणार ना !
अरे, आईच्या स्तनापासून तूं तट्कन ओढून आणलेलें हें मूल तिनें पाहिलें, तर ती चट्कन रडायला लागेल !
- जा, तुझ्या प्रियेलाच येथें घेऊन ये, म्हणजे ती या पुष्पाचें चुंबन घेईल, त्याच्याकरितां गाणीं गाईल,
- आणखी, तिचें मधुर गायन ऐकून मला - आमच्या आईला - या वनाला - एकंदर सर्व सृष्टीला - किती आनंद होईल !
तुझी लाडकी प्रेमाचा वीणा वाजवायला लागूं दे, कीं आनंदानें मी अगदी डोलायला लागेन !
मी अतिशय रागीट आहें खरा,
- पण प्रेमानें मला कोणी जवळ घेतलें, तर कधीं कोणावर मी रागावेन का ?....

एका हलवायाचें दुकान

काय कारट्यांची कटकट आहे पाहा !
मरत नाहींत एकदांची !
- हं, काय म्हटलेंत रावसाहेब !
आपल्याला पुष्कळशीं साखरेची चित्रें पाहिजे आहेत ?
घ्या; आपल्याला लागतील तितकीं घ्या.
छे ! छे !
भावामध्यें आपल्याशीं बिलकूल लबाडी होणार नाही !
अगदीं देवाची शपथ घेऊन सांगतों कीं, माझ्याजवळ फसवाफसवीचा असा व्यवहारच नाही !
- अग ए !
कोठें मरायला गेली आहे कोणाला ठाऊक !
गप बसारे !
काय, काय म्हणालांत आतां आपण ?
हीं साखरेंची चित्रें फार चांगलीं साधली आहेत ?
अहो, आपणच काय - पण या दुकानावरुन जाणारा प्रत्येक जण असेंच म्हणतो कीं, हीं साखरेचीं केलेलीं पांखरें - झालेंच तर ही माणसेंसुद्धा !
- अगदी हुबेहुब साधली आहेत म्हणून !
- काय ?
मीं दिलेले हे पांखरांवरचे रंग कदाचित् विषारी असतील ?
छे हो !
भलतेंच एखादें !
हा घ्या, कावळ्याच्या पंखाचा एक तुकडा आहे, खाऊन पहा !
अहो निव्वळ साखर आहे साखर !
फार कशाला ?
हीं सगळीं चित्रें जरी आपल्याच सारखीं जिवंत होऊन नाचायला उडायला लागलीं - तरी देखील यांच्यांत असलेल्या साखरेचा कण - एक कणसुद्धां कमी होणार नाहीं !
रावसाहेब, माझें कामच असें गोड आहे !
- अरेच्या !
काय त्रास आहे पाहा !
अरे पोरट्यांनो, तुम्हीं गप बसतां कीं नाहीं ?
का या चुलींत घालून तुम्हा सगळ्यांना भाजून काढूं ?
तुमची आई कोठें जळाली वाटतें ?
- का हो रावसाहेब, असे गप कां बसलांत ?
बोला कीं मग किती चित्रें घ्यायचें ठरलें तें ? ....

एः ! फारच बोबा !

आमचे वासुदेवराव शेक्सपीअर किती उत्तम शिकवितात म्हणून सांगूं तुला !
त्यांतून अथेल्लो तर, फारच, फारच चांगलें सांगतात !
तिकडे काय पाहात आहेस रे ?
अरे ती एक तरुण विधवा उगीच रडत आहे झालें !
तुला काय करायचें आहे तिच्या रडण्याशीं ?
- हो, तुला एक असें विचारायचें आहे कीं, या नाटकांतल्या यागोच्या कॅरेक्टरविषयीं तुझें काय मत आहे रे ?
- फारच बेमालूम साधली आहे म्हणतोस ?
- छे: !
आपलें तर मत अगदीं साफ विरुद्ध आहे !
कसें म्हणून विचारशील, तर असें पाहा कीं, मनुष्याच्या दुष्ट स्वभावाला शेक्सपीअरनें वाजवीपेक्षां फाजील - अगदीं लाल भडक - असा रंग चढविला आहे झालें !
- नाहीं, तें कबूल आहे रे !
नाट्यसृष्टींत हें पात्र उत्तम - चांगलें उठावदार दिसत असेल, हें मलासुद्धां मान्य आहे !
पण तेंच आपल्या खर्‍या सृष्टींत दुष्टपणाचा पारा इतका वर चढेल कीं नाहीं याची मला तर बोवा शंकाच आहे !
इतका कठोरपणा माणसाच्या अंगीं असणें शक्य तरी आहे ?
ए: !
फारच बोवा !
तूं कांहीं म्हण.
निदान अशीं दुष्ट माणसें माझ्या तरी पाहण्यांत आजपर्यंत कधींही आली नाहींत, हें मात्र खास !
- स्सुक् !
ती पहा, ती पहा !
त्या खिडकींत उभी आहे ती !
- कां ?
कशी सुंदर आहे ?
आहे कीं नाहीं ?
- हं, हं !
- तरी रडून रडून, हिच्या तोंडावरचा तजेला पुष्कळच कमी झाला आहे !
नाहींतर किती सुंदर !
- आहे, त्या धुरकटलेल्या घरामध्यें, माझें जाळें विणण्याचें काम चांगलेंच पार पडत आलें आहे !
एकदां संपण्याचा अवकाश, कीं ही येऊन त्याच्यांत अडकलीच म्हणून समज !
हः हः.....

आनंद ! कोठें आहे येथें ?

देवानें शेवटी माझी अशी निराशा केली !
हाय !
स्वर्गलोकाला सोडून मी येथें कशाला बरें आलों ?
जिकडे तिकडे अगदीं अंधार - अंधार आहे येथें !
भूलोक समजून मी चुकून नरकांत तर नाहीं ना आलों ?
अरे मला घोडाघोडा खेळायला कोणी एक तरी सूर्यकिरण द्या रे !
तीन दिवस झाले, पण मला प्यायला, एकसुद्धां स्वच्छ व गोड असा वायूचा थेंब अजून मिळाला नाहीं !
देवा !
तूंच नाहीं का मला सांगितलेंस कीं, या मृत्युलोकांत आनंद आहे म्हणून ?
मग कोठें आहे रे तो आनंद ?
हाय ?
नऊ महिने सारखा अंधारांत धडपडत, ठेंचा खात, वारंवार नरड्याला वेलीनीं घट्ट बसविलेले कांटेरी फांस सोडवीत खोल अशा घाणेरडया चिखलाच्या डबक्यांतून रडत रडत, मोठ्या आशेनें मीं प्रवास केला, पण शेवटी काय ?
- नको !
अरे काळोखा !
असे कडकडा दांत खाऊन जिकडे तिकडे अशी तेलकट घाण पसरुं नकोस !
- माझ्या जिवाला आग लागली !
मला तडफडून मारुं नका रे !
- आ !
माझ्या तोंडावरचा हा धुराचा बोळा काढा !
नाहीं !
मी पुनः येथें येणार नाहीं !
अरेरे !
माझ्या आशेचा उंच डोलारा शेवटीं या काळोखांत विरुन गेला ना !
काय ?
येथें मोठमोठ्यानें रडायला सुरवात झाली ?
चला !
आधीं आपल्या स्वर्गाला परत चला ! ...

अवघें पाउणशें वयमान

अहो छे हो !
तिला आणखी तिच्या मुलाला मरुन अजून पुरते दोन महिनेसुद्धां झाले नाहींत !
प्लेगचेच दिवस होते ते !
कांही फार दिवसांची गोष्ट नाहीं मी सांगत तुम्हांला - हं !
तिला विचारीला स्मशनांत एकटीला चैन पडलें नसेल, म्हणून माझ्या दामूलाही घेऊन गेली असेल झालें !
असो, जशी ईश्वराची इच्छा !
- यमू म्हणजे माझी प्रत्यक्ष सख्खी चुलत बहीण !
ती प्लेगानें आजारी पडून, तिला वायु झाला आहे, हीं अक्षरें दामूच्या पत्रांत दिसायचा अवकाश, तों मला जें कांहीं रडूं कोसळलें, तें कांहीं पुसूंच नका !
किती वेळां तरी मनांत आलें कीं, तिच्याकडे जावें म्हणून !
पण अगदी नाइलाज होता !
- एक तर ते प्लेगचेच दिवस; व दुसरें असें कीं, घरामध्यें इकडे माझ्या नातवाचा दिवाळसण !
आणि त्यांतून, पुण्यापासून मुंबईपर्यतच्या प्रवासाची दगदग !
या वृद्धावस्थेंत, दम्यानें अगदीं गांजलेल्या या जिवाला, कशी बरें सहन झाली असती !
नाहीं, तुम्हीच सांगा !
- अनंतराव, काय सांगूं तुम्हांला !
ते दोन दिवस माझा जीव कसा अगदीं काळजीच्या भोंवर्‍यांत सांपडला होता !
- अहो पुढें काय ?
प्रारब्ध माझें !
दामूच्या पत्रानंतर अगदीं चौथ्या दिवशी सकाळींच, त्याच्या एक स्नेह्याचें पत्र आलें कीं, माझी यमू व तिचा तो दामू, दोघेंही बिचारी प्लेगाच्या वणव्यांत सांपडून तडफडून मेली म्हणून !
दुःखाचा अगदीं पर्वत कोसळला होता माझ्यावर !
- पण तसाच धडपडत कसा तरी एकदांचा चार - पांच तास मुंबईस जाऊन, दामूच्या मित्रानें - मोठा सच्चा माणूस !
जें कांहीं त्यांचें किडूकमिडूक ठेवलें होतें, तें सगळें कांहीं मी येथें घेऊन आलों !
- आतां त्यांच्या घरादारांची व शेतांची कांहीं तरी व्यवस्था मला नको का करायला ?
माझ्या यमूला आतां मीच काय तो एकटा वारस - हर हर !
या प्लेगाच्या वादळानें त्यांचा वंशवृक्षच किं हो कोसळून पडला !
कठीण !
- काळ मोठा कठीण येत चालला आहे !
असो !
पण का हो अनंतराव, माझ्या यमूची घरेंदारें व शेतें आतां माझ्या कबजांत यायला मार्गात कांहीं अडचणी तर नाही ना येणार ? ....

मग तो दिवा कोणता ?

सखे !
दुसरा दिवा आणतेस ना ?
- अरेरे !
या माझ्या दिव्यांत कितीतरी किड्यांचा बुजबुजाट झाला आहे !
माझ्या तेलाची घाण झाली !
- घाण झाली !!
- काय ?
काजळाचा बर्फ पडत आहे !
- सखे !
अग सखे !
येतेस ना लवकर ?
- अग, माझ्या खोलींत जिकडेतिकडे हा दिवा काजळ उधळीत आहे !
अरे दिव्या !
माझ्यावर जितका काजळाचा वर्षाव करावयाचा असेल तितका कर !
- पण माझ्या या शेक्सपीअरवर व ब्राउनिंगवर एक कणसुद्धां टाकूं नकोस !
- हाय !
हें तेल किती स्वच्छ होतें !
पण आतां !
- हे किडे उसळून उडया मारायला लागले म्हणजे हेंच तेल, निळें, पिंवळें, हिरवें, तांबडे लाल !
- पहा, पहा !
कसें आतां काळें झालें आहे तें !
 - दिवा भडकला !
- काय म्हटलेंस ?
दुसरा दिवा नाहीं ?
तुला कोणीं धरुन ठेवलें आहे !
- हाय !
माझ्या तुळईला आग लागली !
- माझें घर पेटलें !
 - धांवा ! धांवा !!
मी भाजून मेलों !
मला कोणी तरी वांचवा हो !
 काय हा आगीचा डोंब !
देवा ! देवा !!
 - हं !
येथें तर कांहीं नाहीं !
शांततेच्या मांडीवर काळोख तर स्वस्थ घोरत आहे !
आग नाहीं, कांही नाहीं !
मग, तो दिवा कोणता बरें भडकला होता ? ....

दिव्याभोंवती पतंग उडत आहेत

काय म्हटलेंस ?
आपल्या जीविताचा तुला कंटाळा आहे ?
- हे बघ, हे बघ, या दिव्याभोंवती कसे पतंग उडत आहेत
- कसे पण प्रेमानें अगदी तर्रर्र होऊन भोंवतलच्या जिनसांवर तडातड उड्या मारीत आहेत !
हा पहा, या लहानशा पुस्तकावर कसा सारखा धिरट्या घालीत आहे !
- प्रेमशोधनच आहे हं !
- अग नको, नको, त्याला हात नको लावूंस !
- बाबांनो, या दिव्याच्या ज्योतीला खुशाल आनंदानें प्रदक्षिणा घाला !
- काय पहा ! त्या ज्योतीच्या लाटांमध्ये पोहण्यासाठीं, बिचारे चिमणीवर कसे धडक्यावर धडक्या घेत आहेत !
- कशाला !
- अंतः करणातील प्रेमाची प्रखरता, प्रकाशाच्या - ईश्वरी प्रेमाच्या - प्रखरतेमध्यें मिसळायला !
- तें ज्योतीमध्यें बुडून गेलेलें दीपगृह आहे ना ?
 अग तें अंगुस्तानासारखें दिसत आहे तें ?
- तेथें जायचें आहे त्यांना !
अरेरे !
बिचारे पहा कसे मरुन पडले आहेत ते !!
धडपड, धडपड केली खरी, त्यासारखें, यांच्या आत्म्यांना तर तें दीपगृह मिळालें !
- त्या लहानशा ठिकाणीं कितीतरी जोडपीं आनंदानें, प्रेमानें नांदत असतील नाहीं !
- आपल्या या अफाट जगांत सारखा कलह सुरु आहे !
पण तोंच त्या चिमुकल्या स्वर्गातून, कलहाचा एक तरी - अगदीं लहानसा तरी - सुस्कारा आपल्याला ऐकूं येत आहे का ! खरेंच ! या पतंगांचें जीवित कितांतरी सुखाचें, प्रेमाचें आहे ! आपलेंही - ! ...

अहो, आज गिऱ्हाईकच आलें नाही !

काय करावें !
आज दारुलाबी खिशांत पैशे नाहींत !
- काय कोंडाबाई !
अहो कोंडाबाई !
काय तुमचें भांडण तरी काय आहे ?
अशा आमच्यावर रागावलांत कां ?
- काय म्हटलेंत ?
काल तुम्हांला ओझ्याला बोलावलें नाहीं, म्हणून तुम्ही माझ्यावर इतक्या रागावलां ?
जाऊं द्या कीं !
उद्यां लागतील तितकीं गिर्‍हाइकें येतील !
मग सगळ्या गवर्‍या तुम्हीच मसणांत नेऊन टाका !
मग तर झालें ?
अहो, गिर्‍हाइकें येऊं द्या कीं, मग तुम्हांला पैशेच - पैशे !
- काय त्रास आहे पहा !
अग ए !
कां उगीच गागत आहेस ?
गांवांत कोण प्लेग चालला आहे !
- अहो, कोणाचे जीव बी सुचित नाहींत, - आणि ही सटवी मधासधरुन उगीचच भांडत आहे !
- बरें झालें घरांत तेल नाहीं तर !
आणूं कोठून पैशे ?
- काय सांगूं कोंडाबाई !
हिच्या रोजच्या या काहारामुळें मला आपल्या जिवाचा अक्शी कंटाळा आला आहे !
- कोण आहे ?
दौलतशेट !
या शेटजी, जयगोपाळ, बसा.
खरोखर, तुम्हीं तर माझी अगदीं पाठ पुरवली आहे बुवा !
किती पंचवीसच रुपये बाकी राहिली आहे ना ?
देऊन टाकीन,
- उद्यां संध्याकाळच्या आंत, सगळे पैशे चुकते करतों !
- आतां काय सांगावें !
रामाशपथ, या वेळेला खिशांत एक पैसुद्धं नाहीं !
अहो, आतांपर्यंत मुळी गिर्‍हाइकच आलें नाहीं ! ...

अहो कुंभारदादा !

' कां रडतों ! ' रावसाहेब, मी आपल्या जन्माकरतां रडतों आहें !
हीच ती जागा !
आणखी, याच दिवशीं सकाळीं - नुकतें अकरावें वर्ष लागलें होतें मला - कोंवळ्या उन्हामध्यें, वार्‍यानें भुरभुर उडणार्‍या या भट्टीतल्या विस्तवाच्या कुरळ केसांवर हात फिरवीत, मोठ्या मजेमध्यें बसलों होतों मी !
इतक्यांत दोन गोळ्या माझ्या पाठींत शिरल्या !
बाबा अन आई रडायला लागलीं !
पण मी मात्र येथें, मृत्युलोक व परलोक यांच्यामध्यें झोके घेत खुशाल निजलों होतों !
पुढें, अंधारांत वाट चुकलेल्या कालाचा चुकून माझ्या जखमेवर हात पडला मात्र, तोंच सगळ्याच शिरा झणाणून ' नको ! ' म्हणून ओरडल्या !
डोळे उघडून जों पाहतों तोंच, एक मोठी थोरली बंदूक घेतलेला धिप्पाड पुरुष - त्याच्या अंगाभोंवतीं किती तरी लहानमोठे तारे इकडून तिकडे फिरत होते !
- माझ्या हदयावरुन आपला हात उचलतांना दृष्टीस पडला !
- व हंसत हंसत तो काय म्हणाला, ' नको ! तर राहिलें !
असाच रडत बैस, पुनः मात्र मी लवकर येणार नाहीं ! '
- पुढें काय ? अंधार !
रावसाहेब, या गोष्टीला आज पन्नास वर्षे झाली.
आई मेली, बाप मेला !
पण मी मात्र दुर्दैवामध्यें तडफडत आहें !
मधून मधून काय सुखाचे झुळझुळ वारे वाहतील तेवढेच !
- ऐका, सातांचे ठोके पडत आहेत.
रावसाहेब, हा शहराच्या मध्यावर असलेला घड्याळाचा उंच मनोरा या माझ्या भट्टींतून तयार झालेल्या विटांनीं बांधलेला आहे !
हा मनोराच काय, पण गांवांत दिसणार्‍या मोठमोठ्या इमारतींनाही मींच विटा पुरविल्या आहेत !
- हा मनोरा बांधल्याला जवळजवळ आठ वर्षे झालीं; पण आकाशांत मोठमोठ्या वावटळी सुटून जरी सारखा धो धो पाऊस पडत होता, वर आणखी विजाही कडकडत होत्या, तरी हा आपला छाती काढून त्यांच्याकडे टक लावून पाहत उभाच !
कितीही कडक ऊन पडो, पण एक वेळसुद्धां यानें हुश्श म्हणून केलें नाहीं !
माझ्या हातच्या विटांचा मनोरा हा !
- नरकामध्यें माझ्या पापकर्माची मनोरा उभारलेला आहे !
नाहीं असें नाहीं !
- पण हाय !
माझीं ही व्यसनी मुलें व त्यांचे फाजील लाड करणारी माझी बायको, या प्राण्यांच्या दुर्दैवाला मदतीला घेऊन सर्व जण, रोज सकाळपासून रात्री दिसेनासें होईपर्यत मी रावून तयार केलेला
- या हदयांतील प्रचंड असा आशेचा मनोरा रोजच्या रोज भांडणांची वादळे उत्पन्न करुन ढासळून कीं हो टाकतात !
काय सांगूं !
रात्रीं झोपेकरतां डोकें टेकायचा अवकाश, की ' नको ! नको ! म्हणून भेसूर गळा काढून माझी उशी रडायला कीं हो लागते !
- अरे पांडुरंगा ! हाय रे पांडुरंगा !! ....

तनू त्यागितं कीर्ति मागें उरावी !

.... या आळीला का ?
' ख्राइस्ट लेन ' असें म्हणतात.
त्या समोरच दिसणार्‍या खांबाच्या कपाळावर काळ्या अक्षरांनीं लिहिलेली पाटी ठोकलेली आहे, तिकडे आपण पाहिलेंच नाहीं वाटतें ?
- ते पहा, अजून रक्ताचे डाग आहेत त्या खांबावर !
फळीवरही थोडेसे शिंतोडे उडालेच आहेत.
- अहो, परवां रात्रीचीच गोष्ट.
दारुबाज नवर्‍यानें घराबाहेर हाकून दिलें म्हणून ज्या बिचारीनें
- किती गरीब आणि सद्गुणी होती ती !
- रागाच्या आवेशांत त्याच, त्याच, खांबावर आपलें कपाळ फोडून जीव दिला, त्याच बाईच्या आत्म्यानें जातां जातां ' ख्राइस्ट ' या अक्षरांवर ते रक्ताचे शिंतोडे उडविले आहेत !
- हें झालें ?
तसेंच एकदां त्या खांबाजवळ एक मूल
- अरेरे ! त्या अर्मकाच्या नरड्याला व छातीला पांच, पंचवीस खिळे ठोकलेले !
- असें तें मूल, कोणीं चांडाळानें आणून टाकलें होतें !
- जाऊं द्या कीं !
आपल्याला काय करायचें आहे या गोष्टीशी म्हणा !
- काय चिरुट ?
कोणत्या छापाचा आहे ?
वेलिंग्टन चिरुट असेल, तर मग हरकत
- नाहीं !
अहो परवां काय झालें !
जवळच इमर्सन चौकांत विस्मार्क कंपनीचें दुकान आहे
- तेथें मीं जवळजवळ दोन शिलिंगाचे पैगंबर छापाचे चिरुट, जो तो त्यांची स्तुति करायला लागला, म्हणून मोठ्या हौसेनें विकत घेतले !
- झालें !
थोड्या वेळानें मी जो त्यांतला एक ओढून पाहातों तों काय !
सारखा अर्धा तास ठसका !
- असा कांहीं संताप आला कीं, ते सगळे चिरुट घेतले, अन् लागलीच शेजारच्या गटारांत फेंकून दिले !
- नांवें मात्र मोठमोठ्यांचीं, पण येथून तेथून बदमाषगिरी !
- अरे वा !
तुमचा नेपोलियन शू बराच टिकला आहे कीं !
- मी तुम्हांला सांगत नव्हतों कीं तो सॉक्रेटिस बूट घेऊं नका म्हणून ?
असो.
आपण आमच्या देशामध्यें, माझ्या घरीं पाहुणचार घेत कांहीं दिवस तरी राहिलेंच पाहिजे.
पहिल्यानेंच येथें आलां आहांत
- तो पहा !
आमच्या वाइजमनच्या बहिरी ससाण्यानें कसा पक्षी धरुन आणला आहे !
- मोठा चलाख आहे !
जवळजवळ रोज तीसपासून पस्तीसपर्यत पांखरें धरुन आणतो !
त्याचें नांव काय ठेवलें आहे ठाऊक आहे का ?
- शेक्सपीअर ?
- कारण तो म्हणतो कीं, जसा कविराज शेक्सपीअर, माणसाच्या अंतःकरणांत अगदीं सांदीकोपर्‍यांत दडून बसलेले विचार पकडून आणण्यांत मोठा हुशार होता, तस्सा माझा हा ससाणा पांखरें धरुन आणण्यांत मोठा वस्ताद आहे !
हः हः हः का ?
आहे कीं नाहीं ! ....

कार्ट्या !

.... थांब !
अशानें थोडाच तूं ताळ्यावर येणार आहेस !
नुसत्या छडीनें नाहीं भागायचें - चांगला या चाबकानेंच तुला सडकला पाहिजे !
- चूप !
खबरदार ओरडशील तर !
आणलीस तापवलेली पळी ?
ठीक.
आण ती इकडे !
धर याला नीट, - अस्सा !
चांगला चरचरुन डाग बसला तोंडाला !
- रडूं दे, रडूं दे लागेल तितका !
काय ग, या त्रिंब्याला अक्कल तरी केव्हां येणार ?
आतां का हा लहान आहे ?
चांगला सहा वर्षाचा घोडा झाला आहे !
पण अजून कसें तें व्यवहारज्ञान नाहीं !
- नाहीं पण मी म्हणतों, कांहीं जरुर पडली होती मध्यें बोलण्याची याला ?
मी इकडे गणपतरावांना सांगतों आहे कीं, तुमची दहा रुपयांची नोट पडलेली इथें कांहीं कोणाला सांपडली नाहीं म्हणून !
पण इतक्यांत आमचे हे दिवटे चिरंजीव आले ना !
आल्याबरोबर यानें त्या गृहस्थाला सांगितलें कीं,
- तरी मी इकडे चांगला डोळ्यांनी दाबतों आहें !
- पण या गाढवाचें लक्ष असेल तर !
- म्हणे ' तुमच्या खिशांतून काल कागद पडला होता, तो किनई मी बाबांच्याजवळ नेऊन दिला '
- चूप बैस ! खोटें बोलतोस आणखी ?
असें नाहीं तूं त्यांना म्हणालास ?
- अग यानें सांगितल्याबरोबर, माझ्या जीवाची कोण इकडे त्रेधा !
मग कांहीं तरी आठवल्यासारखे केलें, मुद्दाम कागदपत्रांची दहापांच पुडकीं उलथी पालथी केलीं, अन् खिशांत असलेली नोट हळूच कशी तरी त्या गणपतरावांना काढून दिली !
- असा संताप आला होता त्या वेळेला या कार्ट्याचा !
- पण त्यांच्या देखत ' नेहमीं अशींच मला शहाणपणानें आठवण करीत जा बरें बाळ ! ' असें म्हणून ते जाईपर्यंत या त्रिंब्याची मला वरचेवर पाठ थोपटावी लागली !
कशी लक्ष्मी चांगली घरांत चालून आली होती !
- पण या कार्ट्यापायीं;
- अरे कार्ट्या !
अजून कसें तुला जगांतलें ज्ञान नाहीं !
- तें कांही नाहीं !
या पोरट्यांना उठतां बसतां नेहमीं सडकलेंच पाहिजे !
त्याशिवाय नाहीं यांना जगांतलें ज्ञान यायचें !
- स्वयंपाक झाला आहे म्हणतेस ?
चला तर घ्या आटपून. चंडिकेश्वराच्या देवळांत लवकर मला गेलेंच पाहिजे !
आजपासून तिथें प्रख्यात काशीकरशास्त्री श्रीमदभगवद्गीतेवर पुराण सांगायला सुरुवात करणार आहेत !
चला तर लवकर !
- ' त्रिंब्या, थांबलें कीं नाही तुझें अजून रडणें ?
का पाहिजे आहेत तडाखे आणखी ? '....

किती रमणीय देखावा हा !

.... देवि !
तुझी बाग किती सुंदर आहे ही !
राघू - मैना, कोकिळा - बदकें - कबुतरें - सगळीं निजलीं आहेत !
दिवसां बदकांमध्ये मिसळून त्यांच्याबरोबरच आनंदानें उडया मारणारें तें लहानसें सरोवर - अहाहा !
- कांहीं कमळांची काव्यें आतांच पुरीं झालीं आहेत, व कांहीं दिवसभर हदयांत सांठविलेल्या सूर्यतेजानें अगदीं रसरसून जाऊन आपली काव्यें लिहिण्यामध्यें काय पण गढून गेलीं आहेत !
- पाहिलेंस ना ?
तेंच सरोवर चंद्रबिंबाशीं आतां कसे तन्मय होऊन गेलें आहे !
खरेंच, किती तरी तुझें ऐश्वर्य हें !
अहाहा !
मुग्धावस्थेंतून नुकतीच बाहेर पडून, आपल्या प्रियकराच्या गालावर गाल ठेवून, ती कलिका आपल्या पतीकरितां - त्या गुलाबाकरितां - आपलें प्रेमळ हदय हळूहळू उमलायला लागली हें पाहून त्या गुलाबाच्या नेत्रांतून - बध - कसे - दोनच - दोनच प्रेमाश्रु बाहेर पडले आहेत ते !
तसेंच इकडे पाहिलेंस ना ?
या जोडर्‍याच्याखालींच किती तरी मोगर्‍याचीं फुलें उमललीं आहेत !
झालेंच तर, त्या प्रेमळ पतिपत्नीला चंद्रकिरणांचा फारसा ताप लागूं नये, म्हणून वर दोन गुलछबूची फुलेंही उगवलीं आहेत ! वा !
तुझ्या या बागेमध्यें किती तरी चित्रविचित्र आणि सुंदर फुलझाडें आहेत हीं !
कांहीं सुवासिक आहेत, कांहीं सुंदर आहेत, आणि कांहीं तर दोनही गुणांनी नटलेली आहेत !
पण सगळी फुलझाडें परस्परांना व शेजारच्या लतावृक्षांना कशा प्रेमाच्या गुजगोष्टी सांगत आहेत !
भगवति, तुझ्या या वनसृष्टीचा प्रेमळ आत्मा, आकाशांत प्रकाशणार्‍या या स्वर्गीय आत्म्याशीं एकरुप होऊन गेल्यामुळें
- अहाहा !
काय चोहोंकडे प्रेमाचा उज्ज्वल
- शांत ! असा. हा प्रकाश पडला आहे !
- अरे ! पण हें काय ?
- हें काय ? किती उंच प्रचंड असा हा प्रेतांचा पर्वत तरी !
अबब !
किती माणसें या पर्वतावर चढावयाला लागलीं आहेत हीं !
- काय ?
' तूं चढूं नकोस !
मी चढणार !
' हा !
काय भयंकर कत्तल चालली आहे ही !
कडकडणार्‍या रक्तामध्यें
- ते पहा
- किती तरी आत्मे तडातड उडत आहेत !
नका ओरडूं !
अरे असे रडूं नका !
- अरे बापरे !
- रक्ताचा काय महासागर उसळला आहे हा !
- अरे !
अंधार पडायला लागला वाटतें ?
छे !
अगदीं पाहवत नाहीं कीं !
तापलेल्या लाल गोळ्याप्रमाणे हा सूर्यच दिसत आहे का ?
- कोण ?
कोण आहेस तूं ?
- हावरेपणा ?
- किती लांबलचक मुंडक्यांची माळ तरी ही !
- अरे नको !
माझ्या नरडयावर पाय देऊं नकोस !
मेलों ! मेलों !!
- हुश ! काय भयंकर स्वप्न तरी ?
- अरे ! चांगलेंच फटफटलें आहे कीं !....

अशा शुभदिनी रडून कसें चालेल ?

... एकूण तें सगळें खोटेंच तर ?
माझ्या या कपाळावरचें कुंकूं हळूच आपल्या प्रेमळ
- हो !
कसचें प्रेमळ !
- बोटानें
- हेंच नव्हे का तें ?
- यानेंच पुसून टाकून आपण कोणीकडे बरें गेलां होतां ?
स्वर्गाला ?
- नाथ !
या हदयांतून
- सदैव प्रेमाची गाणीं म्हणणार्‍या माझ्या या अंतःकरणांतून
- बाहेर पडायला आपण मला कधीं बरें विचारले होतें ?
आणी मी कधीं जा म्हणून सांगितलें ?
- पण जाऊं द्या आतां !
तें सगळें स्वप्नच होतें ।
कारण, या स्वच्छ व झुळझुळ वाहणार्‍या प्रवाहामध्यें माझ्या कपाळावरचा कुंकुमतिलक कसा नक्षत्रासारखा आनंदानें चमकत आहे !
प्रेमानें नाचत आहे !
प्राणनाथ !
या हिरव्यागार गालिचावर आपणाला बसवून
- मी नाहीं जा !
या मांडीवर बसून अश्शी मी या गळ्याला निरंतर मिठी मारुन बसणार !
अगबाई !
पाऊस पडत आहे !
आहाहा ! नाथ !
कसें सुंदर इंद्रधनुष्य उगवलें आहे इकडे !
काय म्हटलेंत ?
हें स्वर्गाचें महाद्वार उघडलें आहे ?
खरेंच !
या सायंकाळच्या वेळेला आपल्या नुकत्याच उमलेल्या गुलाबासारखी, लोंकर आहे त्यांच्या अंगावरची !
- या मेंढ्याना घेऊन हा मेघ
- हा वृद्ध मेंढपाळ
- नेत्रांतून आनंदाश्रु गाळीत कसा त्या स्वर्गद्वाराकडे हळूहळू चालला आहे पण !
- असें काय गडे !
कोठें जायचे आहे आपणांला ?
- हंसतां काय ?
- बोला गडे !
- मी आपणांला आतां क्षणभरसुद्धां कोठें जाऊं द्यायची नाहीं !
- थांबा ! कोठें जायचें आहे तें मला नाहीं का सांगत ?
नाथ ! मी येऊं का
- येऊं का आपल्याबरोबर ?
खरेंच सांगतें, आपण जर मला टाकून गेलां, तर तडफडून मरेन हो !
आपल्याशिवाय मला आतां कोण बरं प्रेमाने जवळ घेणार आहे ?
- दोनच महिने झाले, माझी आई किं नाहीं मला टाकून गेली आहे !
- नाहीं ! नाही !!
माझ्या या घट्ट मिठींतून मी आपणाला मुळींच जाऊं देणार नाहीं !
प्राणनाथ !
माझे हात तुटले तरी
- हाय ! हाय !!
येथें कोण आहे !
- काय ?
मला कायमचे टाकून गेले ?
आतां त्यांना मी मिठी मारली होती ना ?
मग या घट्ट मिठींत काय आहे । तडफडणारें !
- न मरणारें !
- हें माझेंच हदय आहे !
- काय ?
बाहेर बेंडबाजा वाजत आहे !
समजलें !
बाबा आतां नव्या आईला आणायला चालले आहेत !
- इतकी कशी गाढ झोंप मला लागली पण ?
- किती गोड स्वप्न !
पण तें स्वप्नच ! आई ! - आई !!
- तडफडूं नकोस ! हदया ! तडफडूं नकोस !!
बाबा, हंसायला लाग ! कारण
- अशा शुमदिनी रडून कसें बरें चालेल ?....

बाळ ! या नारळाला धक्का लावूं नकोस बरें !

.... बाळ वेणुबाई !
असें काय बरें वेड्यासारखें करावें ?
हें बघ, हा नारळ किं नाहीं, फोडण्याकरितां देव्हार्‍यांत ठेवलेला नाहीं !
याला रोज सकाळी गंध, अक्षता, फुलें वाहून याची पूजा करायची !
- पूजा कशाला करायची ?
वेडी पोर !
ऐक, मी काय सांगतो तें.
एके दिवशी रात्रीं काय झालें,
- आपल्या बागेंत बंगल्याशेजारी नारळाचें झाड आहे तें ?
- त्या झाडाखाली, श्रीरामचंद्र, लक्ष्मण
- सीतामाईबरोबर गोष्टी सांगत बसलेले तुझ्या पणजोबांना स्वप्नांत दिसले ?
सकाळीं ते जे उठून पाहतात, तों आपला एक नारळ त्या झाडाखालीं पडलेला !
झालें !
देवाचा प्रसाद म्हणून पणजोबांनीं तो घरीं आणला, त्याची सालपटें काढलीं, मग देव्हार्‍यांत ठेवून त्याची पूजा केली !
रोज या नारळाची पूजा करावयाची असा त्यांनीं आपला नेम चालविला.
पुढें देवाच्या दयेनें त्यांना पुष्कळ पैसा मिळाल्यावर, त्यांनीं याला चांगला सोन्यानें मढविला !
बघ, कशी खर्‍या नारळाच्या शेंडीसारखी जरीची शेंडी आहे ती !
झालेंच तर ही मखमलीची पिशवी, त्याला बसायला रेशमी कापडाची मऊ मऊ गादी - पाहिलीस ना कशी छानदार आहे ती ?
- काय ? काय म्हटलेंस ?
या नारळांत - या जरीनें, सोन्यानें मढविलेल्या नारळांत
- गोड गोड पाणी !
- चांगलें खोबरें असेल ?
हः हः वेडी रे वेडी !
बेटा वेणुबाई !
या नारळांत आतां कोठून खोबरें व पाणी असायला ?
पणजोबांना ज्या वेळेस तो झाडाखाली सांपडला त्या वेळेस त्याच्यांत खोबरें आणि पाणी असेल !
त्या गोष्टीला जवळजवळ आतां दोनशें वर्षे व्हायला आलीं !
आतां या नारळांतलें पाणीही नाहींसें झालें आहे, व खोबरेंही नाहींसें झालें आहे !
- मग यांत आहे काय ?
बेटा, कवटी सोन्याची, शेंडी जरीची, पण आंत किं नाहीं, सडलेली, कुचकी, अशी निवळ घाण आहे !
आतां कांहीं तो खाण्याच्या उपयोगाचा नाहीं !
समजलें आतां ?
तो देण्याबद्दल आतां पुनः नाहींना कधीं हट्ट धरायची ?....

सगळें जग मला दुष्ट नाहीं का म्हणणार ?

... उगीच कशाला खोटें सांगूं !
डॉक्टरसाहेब, माझी सगळी दौलत जर म्हणाल, तर दोन हजार रुपये.
ते मीं कधींच बायकोच्या नांवानें बँकेत करुन ठेवले आहेत.
घर नाहीं, शेत नाहीं, कांहीसुद्धां नाहीं बरें आपण विचाराल, कीं हे दोन हजार रुपये तरी कोठून आले ?
तर, माझ्या वडिलांनी मरायच्या आधीं, जे काय घरामध्यें डागडागिने होते ते सगळे मोडून टाकले.
अन् त्यांचे जे हे रुपये आले, ते त्यांनी आईच्या नांवानें बँकेत ठेवून दिले. झालें !
वडील वारले तेव्हां मी अगदीच लहान होतों.
आई नुकतीच वारली !
आणि मीही पण लवकरच
- हं ! डॉक्टरसाहेब !
माझ्या डोळ्यांवर दुर्दैवानें रचीत आणलेली ही काळोखाची भिंत, चारपांचशें रुपये खर्च केल्याशिवाय, कांहीं आतां उतरतां यायची नाहीं ना ?
अहो !
महिना बारा - पंधरा रुपये मिळविणारा मी माणूस - हा !
वर्षभर तर जवळजवळ मी घरींच बसून आहें कीं ! आतां मी आणूं कोठले इतके रुपये !
- काय निघालां ? हे घ्या. ही तुमची डोळे तपासायची पांच रुपये फी. - कांही नाही ! अशक्तपणामुळें माझा हात इतका कांपत आहे ! - घेतलीत ? आपले माझ्यावर फार उपकार झालें ! डॉक्टरसाहेब ! या बरें !....

... माझ्या या त्रासानें नासलेल्या मस्तकांतील किडयांचें गुणगुणणें आतां थांबणार तरी केव्हां ?
- ' तूं आपले डोळे लवकर बरे कर, नाहीं तर जन्मभर ही काळतोंडी मध्यानरात्र - बाबा रे !
- एकसुद्धां, अगदीं लहानसा तारासुद्धां आतां चमकलेला दिसायचा नाहीं !
- जिवाचें रक्त शोषीत सारखी तुझ्या डोळ्यांत बसेल !
आयुष्यभर रडत बसावें लागेल !
डोळे मुठींत धरुन, तुला रडत बसावें रे लागेल ! '
- काय ? माझ्या - नाहीं, माझ्या लाडकीच्या दोन हजारांतले चारशें रुपये खर्च करुं ?
आणि डोळे बरे झालेच नाहींत तर ? मग कसें !
- थांबलें कीं नाही अजुन तुमचें गुणगुणणें ?
का अशी ताडकन् थप्पड
- अरे ! हें काय !
माझ्या हाताच्या फटकार्‍यानें हा ग्लासच फुटला वाटतें ?
हाताला किती बारीक बारीक तुकडे लागत आहेस हे !
- हं : काय पहा ! हाताच्या एका फटकार्‍यासरशीं हें काचेचें भांडें फुटलें !
- पण, अहोरात्र मनः संतापाचें कडकडून दांत चावणें, व जोरानें वळलेल्या मुठीचे धडाधड प्रहार होणें चाललेलें असतें, तरी हा जीव कांही केल्या फुटतच नाहीं !
आंधळ्या !
तूं आतां जगून तरी काय करणार ?
अरे ! आपल्या मेलेल्या जिवंतपणानें तिला आतां नको रे छळीत बसूं !
- सखे !
- अरे नको नको, निजूं दे तिला.
चांगली गाढ झोंप लागली आहे
- ही काय वाटी सांपडली वाटतें !
फार छान झालें !
या काचांचे बारीक तुकडे करुन, देतों या नरडयांत ती पूड ओतून; म्हणजे चांगली आंतडी तुटून जिवाची कायमची सुटका तरी होईल !
पण थांबा, मी जर असा जीव दिला, तर माझ्यामागें हिचे किती बरें हाल होतील !
हिला किती यातना सोसाव्या लागतील !
- सखें, माझ्यामागें तुला कोण बरें प्रेमाने वागवील ?
- नको ते मरणाचे भयंकर विचार !
- हो, हा हाताला काचेचा चुरा फेंकूनच द्यावा; पण - जिवंत राहून हिला जन्मभर रडविण्यापेक्षां, एकदांचें मरुन जाऊन थोडेच दिवस रडविणें बरे नव्हे का ?
- अरे नको थांबूं आतां !
आटप लवकर !
जिवा !
अशी घाई कां ?
बाबा रे, आत्महत्या करुन आपल्या बायकोला जर दुःखांत लोटलें, तर जग मला काय बरें म्हणेल ?
दुष्ट नाहीं का म्हणणार ? - काय ? तुझ्या तडफडण्यापुढें जनावापवादाला मान देऊं नको ?
- जा !
- अशा धडक्या घेऊं नकोस !
सोडतों तुला !
- सगळा चुरा पोटांत गेला !
- आतां मी कायमचा सुटणार !
- हाय ! सखे !
मी तुला आतां टाकून
- हां चूप रहा !
निजूं दे तिला !
- देवा !
या जगांतल्या प्रत्येक वस्तूला आपल्या पापी नजरेनें भ्रष्ट केल्यामुळें, आंधळा झालेला हा दुरात्मा आतां नरकांत
- आलों ! थांबा - ....

देवा !

.... अरे !
जिन्यांत तर अगदीं अंधार आहे !
अजून आठही वाजले नाहींत, तोंच जिकडे तिकडे अगदीं सामसूम !
ही कोठें बाहेर तर नाहीं गेली ?
- छेः !
दाराच्या फटींतून दिव्याचा अंधुक अंधुक उजेड तर दिसत आहे.
आणि अशा रात्रीच्या वेळेला ती कशाला उगीच बाहेर
- पण हें काय ?
कोणाच्या बरें फुटक्या हदयांतून हा रडका हुंदका बाहेर पडला !
- माझें हदय कसें धडधडायला
- चला, हळूच वर जाऊन दाराच्या फटींतून, आपल्या फाटत चाललेल्या संसाराचें चित्र पाहूं !
- जिवा, असा मधेंच खचून जाऊं नकोस ! आधीं वर चल !
- पहा ! आपला हा संसार नीट डोळे उघडून पहा !
- दारिद्यानें संतापून जाऊन अगदीं त्रासानें अंगावर फेंकलेलें तें फाटकेंतुटकें लुगडें नेसून माझी बायको कशी हुंदके देऊन रडत आहे ती !
तो पहा !
ढणढण जळणार्‍या त्या घासलेटच्या डबड्याशेजारी, आगपिणीनें खाजवून
- बाळ ! नको रे आपल्या चिमुकल्या जिवाला असा नखांनीं ओरबडूंस !
- रक्तानें न्हालेल्या, व मधून मधून आपल्या आईकडे, व दोन - तीन वर्षानीं वडील अशा आंधळ्या बहिणीकडे, केविलवाण्या मुद्रेंनें रडत रडत पाहणार्‍या, माझ्या त्या दोन वर्षाच्या लेंकराकडे पाहिलेंस का ? - काय म्हटलेंस ?
माझी गोदी कशानें अशी आंधळी झाली ? दोन अडीच वर्षे झाली, देवीच्या तडाख्यांतून अगदी मरतां मरतां वांचली !
पण बिचारी जिवाऐवजी डोळेच घालवून बसली आहे !
- एकंदरींत, माझें आयुष्य या गरीब बिचार्‍या आत्म्यांचे हाल हाल करण्यांतच चाललें आहे कीं नाहीं !
- ऐकलेंस ? तिघेंही माझ्या या अस्तित्वाच्या लोखंडी चरकांत सांपडून, कशीं रडक्या स्वरानें मोठमोठ्यानें कण्हत आहेत तीं !
- हा !
- आगपिणीनें कुरतडला जाणारा, अहोरात्र अंधारांत तळमळणारा, व माझ्या हदयाचें हें भिकार डबडें मिळाल्यामुळें हा ढणढण जळणारा !
- अरेरे !
असे हे तीन आत्मे देवाला काय बरें म्हणत असतील ?
- जिवा !
तुला नाहीं का रे ऐकूं येत ?
- अरे !
ते म्हणत आहेत कीं, ' देवा, हा नरक लोक निर्माण झाला !
म्हणूनच आम्ही असे तडफडत आहों बरें ! '
- खरेंच !
माझी बायको लग्नापूर्वी आपल्या श्रीमंत पित्याच्या घरीं, कशी सुखांत आणि आनंदांत होती नाहीं ?
पण शेवटी, स्वर्गात हंसणार्‍या व येथें रडविणार्‍या मंगळानें
- या आनंदानें चिरकाल हंसूं इच्छिणार्‍या मुक्या प्राण्याचा, आपल्या पापकर्मात चिलबिळणार्‍या या दुरात्म्याशी विवाह
- मंगल विवाह !
- लावून दिला !
परमेश्वरा !
तुझी स्वर्गात आनंदानें प्रकाशणारी नक्षत्रें, आह्मां माणसांच्या दृष्टीला, आमच्या मेंदूलाच, रडकी कशीं रे दिसतात !
- बाळांनो !
आपला बाप जन्माला कां आला, म्हणून देवाला विचारीत असेच निरंतर रडत बसा !
- पण मी म्हणतों, या मुलांचें तरी आयुष्य असें दुःखांत कां बरें जावें ? बरोबर !
- कां नाही या मुलांनी तडफडावें !
- अरे !
निष्प्रेमाच्या अत्यंत विषारी जागेमध्ये दारिद्यरसानें अधिकाधिक फोंफावणार्‍या कामवासनेला गोड फळें येतील, का ' कडू जहर ?
- नासकीं अशीं फळें येतील ?
हां, बरोबर विचारलेंस.
मला जर येवढें कळत होतें तर मीं या गरीब बिचारीशीं विवाह करुन तिला अशी दुःखसागरांत कां लोटली ?
- पण जिवा !
या घरांत निर्माण झालेल्या दुःखाला मीच कारण आहें असें मी कधी बरें म्हणत नाहीं ?
- आतां मी विवाहच कां केला, तर बाबा रे, मीच तुला उलट असें विचारतों कीं, पापकर्मात गटांगळ्या खाणार्‍या प्राण्याला कधीं एकटें मरावेंसें वाटेल का ?
- जितके आपल्या मिठींत सांपडतील, तितक्यांना घेऊन तो रसातळाला जाणार !
मग मीच एकटा या जगांत कसा बरें तडफडूं !
देवा !
मीच मंगळ जर जन्माला आलों नसतों - ! !....

मुंबईत मजा गमतीची ।

.... अहो तें सगळें खरें !
पण माझ्या मागची ही व्याद टळेल, तेव्हं तुमची मुंबई, आणखी तिची मजा ना ?
तुमची शपथ, मला अगदीं त्रास आला आहे !
वर्ष होत आलें, पण माझी बायको बाळंतरोगानें आपली अधिकाधिक कुजतेच आहे !
अहो, मी म्हणतों, एकदां बरें तरी व्हावें, किंवा कायमचें मरुन तरी जावें !
प्लेगचीं माणसें नाहीं, कशी चोवीस अगर छत्तीस तासांत निकाल !
- रागावूं नको तर काय करुं ? सगळें जग लोटलें आहे मौज पाह्यला !
फार लांब कशाला ? माझ्या शेजारचाच तो गणू शिंपी.
घरांत बायको एक दिवसाची बाळंतीण, गावांत तर प्लेगचा कहर, असें असून घरांतली दोन मोठीं भांडी घेतली, तीं माझ्याकडे आणून ठेवलीं, पंधरा रुपये घेतले, आणि लागलीच पठ्ठ्या मुंबईस चालता झाला !
- कां ? आहे कीं नाहीं ?
नाहींतर आम्ही, बसलों आहोंत कीं नाहीं असे रडत !
- नाहीं ? नाहीं, आपणच सांगा की, अशी मौज, अशी लाइट, कधीं या जन्मांत तरी फिरुन आपल्याला पाह्यला सांपडेल का ?
- अहो बाबूराव, मी चांगले ठरविलें होतें कीं, बेळगांवास जावें, चंद्राजीला घ्यावी, आणि तसेच मुंबईस परस्पर चालते व्हावें !
पण म्हण आहे ना, कीं माणूस योजितो एक, आणि देव घडवून आणतो दुसरेंच !
चांगला बेळगांवास जायला निघालों, तोंच आमच्या बाईसाहेबांची प्रकृति एकाएकी बिघडली, आणि काय ?
घटकेंत जीव जातो, घटकेंत येतो, असें आतांशा चार दिवस सारखें चाललें आहें !
शपथ !
मी तर अगदी रडकुंडीस आलों आहें बुवा !...

म्याऊं - म्याऊं - म्याऊं !

.... देवा !
माझीं पिलें भुकेनें कशीं व्याकूळ रे झालीं आहेत !
तीन वाजून गेले, पण अजून यांच्या पोटांत, घासभर कीं रे अन्न केलें नाहीं !
बाळांनो !
उगी, नका रडूं !
मी पुनः खालीं जातें - अगदी हलूं नका. या गलथ्यांतच अमळ एकमेकांशी खेळत बसा !
- स्वयंपाकघरांत जातें, आणि कांहीं उष्टें अन्न पडलें असेल, तें माझ्या बाळांकरितां घेऊन लवकर येतें !
जाऊं ?
- आज घरांत येवढें काय आहे ?
काय सांगूं तुम्हांला !
मुलांनो, आज किं नाहीं माझा वाढदिवस
- माझ्या पूर्वजन्मीच्या मनुष्यदेहाचें वर्षश्राद्ध आहे !
खरें म्हटलें, तर हें माझेंच घर
- हीं माझींच मुलें,
- पण या घरांतल्या मुलांना काय ठाऊक कीं, मी त्यांचीच आई आहें म्हणून !
त्यांना वाटतें
- त्यांनाच काय ?
- सर्व जगाला वाटतें की, आपले सगळे पूर्वज स्वर्गाला जातात म्हणून !
पण किती तरी ठिकाणी, मनुष्यदेहाचें जीर्ण वस्त्र फेंकून देऊन पशुपक्ष्यांचें कातडें अंगावर घेऊन आम्ही !
- आम्ही आपल्या मुलांलेंकरांभोंवती प्रेमानें वावरतों, त्यांची सेवा करतों
- आणि उलट त्यांच्या लाथाबुक्क्यांचे - चाबकांचे - तडाखे सोशीत धाय मोकलून रडत कीं रे असतों !
पण बाळांनो, जगाला निव्वळ देह - कातडें - माती !
- प्रिय आहे !
आत्म्यावर जगाचें खरें प्रेमच नाहीं !
जोंपर्यत मी मनुष्यदेहानें नटलें होते, तोंपर्यंत ही घरांतली माझींच मुलेंलेंकरे कशीं मजवर प्रेम करीत होतीं !
पण मी मांजर होऊन घरांत फिरुं लागल्यापासून, मला कोणी जवळसुद्धां उभें राहू देत नाहीं !
देवा !
आज माझाच वाढदिवस, आणि मलाच का रे अन्न - पानांतलें घासभर उष्टें अन्नसुद्धां मिळूं नये !
पण या घरांतल्या मुलांना तरी काय ठाऊक कीं, मी त्याचीच आई आहें ?
तसें असतें तर मघाशीं मी नुसती स्वयंपाकघरांत डोकावलें मात्र, तोंच ' रांडे ! नीघ ! ' असें म्हणून माझ्या वेणूनें - प्रत्यक्ष माझ्या लेंकीनें !
- ताडकन् माझ्या डोक्यांत लाटणें फेंकून कशाला बरें मारलें असतें !
- बाळांनो ! नका रडूं !
मी आतां खाली जाऊन येतें !.....

जातिभेद नाही कोठें ?

.... ही अशी लटपट नको आहे !
म्हणे पुष्कळांचें मत आहे कीं, ईश्वरानें जातिभेद निर्माण केला नाहीं म्हणून !
असेल !
एका पुष्कळांचें जसें हें मत आहे, तसेंच जगांतल्या दुसर्‍या पुष्कळांचेंही मत आहे कीं, ईश्वरानेंच जातिभेद निर्माण केला आहे !
- मी असें विचारतों कीं, आपल्या मानवसृष्टीखेरीज इतर जीवसृष्टींत परमेश्वरानें जातिभेद निर्माण केला आहे कीं नाहीं ?
- फार कशाला ?
या वनांतलीच मौज पहा कीं, अहो, कांहीं झाडांना नुसतीं सुवासिक फुलेंच आहेत, तर कांहीं दिखाऊ - पण अत्यंत सुंदर - अशाच फुलांनीं नटलेलीं आहेत !
पहा, तो आम्रवृक्ष पहा !
त्याला सुवासिक मोहरकी आहे व गोड फळेंही येतील !
बिचार्‍या सुरुच्या झाडांना तर फुलेंही नाहींत आणखी फळेंही नाहींत !
पण त्यांची, वायूच्या लहरीमध्यें डुलत डुलत स्वर्गाला जाऊन भिडण्याची धडपड अव्याहत चालू असते कीं नाही ?
तसेंच पक्ष्यांचे ! कोणी गाणारे आहेत, कोणी सुंदर आहेत, तर कांही
- पहा ती घार !
ओहोहो !
आकाशांत उंच भरार्‍या मारीत चालली आहे !
- हो, मग, मी तरी तेंच म्हणतों कीं, पशूंमध्येंही हाच प्रकार आहे !
अहो इतकेच नाहीं, पण गुलाबाच्या झाडामध्येंसुद्धां किती तरी जाती आहेत !
मला सांगा, सगळ्या जगांत पोपट तरी एकाच जातीचे आहेत का ?
मुळींच नाहीं. अहो, प्रत्यक्ष माणसाला कोठें नको आहे जातिभेद ?
हो, आपल्यालाच मी असें विचारतों कीं, तुम्ही आपल्या बागेंत नुसती गुलाबाचींच झाडें कां नाही लावीत ?
पाहिजे कशाला जाई - जुई - मालती - मोगरा !
- तें कांही नाहीं !
माणसाचा स्वभावच हा कीं, आपल्या वर्तनांतील दोषांचा डेरा कोणाच्या तरी माथी तो आदळीत असतो !
- वा ! काय कोकिळा मधुर गात आहे !
का हो त्रिंबकराव, आपल्याभोंवती मधून मधून जें एवढें गवत पसरलें आहे, त्यामध्यें रडून रडून वाळलेली एक तरी गवताची पात तुम्हांला दिसत आहे का ?
तीं नारळाचीं झाडें आमच्यापेक्षां कां उंच आहेत, आणि आम्हांला तूं इतकें उंच कां करीत नाहींस ?
- अशी यांची ईश्वराजवळ चालू असलेली ओरड तुम्हांला कोठें ऐकूं येत आहे का ?
कोकिळा गात आहे म्हणून इतर पक्षी गायचे थोडेच थांबले आहेत !
आपल्या बंधूजवळ जितका मोहोर आहे तितका आपल्याजवळ नाहीं, म्हणून हा आम्रवृक्ष मत्सरानें सुकून गेला आहे का ?
सांगा, अगदी लहानशा गवाताच्या पातीला जितका आपल्यांतील ईश्वरी तेजाविषयीं अभिमान वाटतो, तितकाच, उंच हात पसरुन आपल्या लहान भावंडांना वारा घालणार्‍या त्या नारळाच्या झाडालाही वाटतो !
जगाचें सौंदर्य वाढविण्याची परमेश्वरानें आपल्यावर सोंपविलेली कामगिरी, जितक्या उत्साहानें व कळकळीनें तें गुलाबाचें फूल बजावीत आहे, तितक्याच उत्साहानें व कळकळीनें हें झेंडूचें फूलही नाहीं का बजावीत?
- हें पहा !
या आनंदानें स्मित करणार्‍या व शांत वनांत दुःखाचा एक तरी सुस्कारा ऐकूं येत आहे का ?
- नाहीं तर आपल्या शहराकडे नजर फेंका !
जिकडे तिकडे मीपणाची आग भडकून त्यांत तडफडून - भाजून - निघणार्‍या तूंपणाच्या हदयांतून अव्याहत बाहेर पडणार्‍या धुराचें
- त्रिंबकराव !
- कसें हें आच्छादन पसरलें आहे !
- काय म्हटलेंत ?
हा सगळा धूर जातिभेदानें घुमसणार्‍या तंट्यांतून बाहेर पडत आहे ?
- नाहीं ! तसें नाहीं ! अहो !
ईश्वराला जाणूनबुजून पायांखाली तुडवून सर्व जगाचा मी एकटा मालक असावा, या इच्छेनें अनावर होऊन, एकमेकांवर टाळकीं फोडून घेणार्‍यांच्या मेंदूतून या वाफा निघत आहेत
- वाफा !
' मी ! मी ! ' अशी रणगर्जना जिकडे तिकडे ऐकूं येत आहे !....

कोकिलाबाई गोडबोले

.... मेले हात धुऊन पाठीस लागले आहेत जसे !
काडीइतकें सुद्धां कार्ट्यापासून सुख नाहीं !
- कस्सें, करुं तरी कसें आतां !
जेवा मुकाट्यानें !
नाहीं तर चांगली फुंकणी घालीन पाठीत एकेकाच्या !
- काय, काय म्हटलेंस गण्या ?
- मेल्या !
मी मोठमोठ्यांनें ओरडते का ?
- ऊं !
- चूप ! ओक्साबोक्शी रडतो आहे मेला !
जीव गेला ?
का घालूं आणखी पाठींत ?
- काग वेणे ?
गप कां बसलीस ?
- भाकरीवर तूप हवें ?
- मेलें माझें तोंड नाही धड आतां !
बापानें ठेवलें आहे तूप तुझ्या टवळे !
तूप पाहिजे नाहीं ?
हें घे !
- गप्प !
नाहीं तर आणखी रपके घालीन चांगले !
- मिटलें का नाही तोंड ?
का अस्सा आणखी !
- हात तुला घातले चुलींत नेऊन अवदसे !
- कोण आहे ?
कोण हांका मारते आहे बाहेर ?
- आहेत हो, आहेत !
आलें, आलें !
- या पोरट्यांच्या गागण्यानें अमळ ऐकूं येईल तर ना ?
लग्न होऊन घरांत आल्यापासून सारखी पाहत आहें, रात्रंदिवस मेला जंजाळ पाठीमागे !
- सांडलेंस पाणी ?
- बाई ! बाई !
भंडावून सोडलें आहे या पोरट्यांनी - !
पहा, आहे ? नीट मुकाट्यानें जेवायचें, त्या मिटक्या रे कशाला वाजवायच्या ?
- थांब !! हा झारा तापवून चांगला चरचरुन डाग देतें तोंडाला !
- दळिद्री कारटी !
खाऊन पिऊन मेली झालीं आहेत पहा कशीं !
मरुं घातली आहेत जशीं !
- आलांत ? आज लवकर येणें केलें ?
स्वारीचें भटकणें लवकरच संपलें म्हणायचें !
रोज उठून तीं मेलीं मंडळें का फंडळे !
कर्माची करा आपल्या मंडळें !
- उद्यां जा तर खरे, कीं ही सगळी कारटी आणून तिथें उभी करते अन् पहाते तमाशा !
- आलें हो, आलें ! - केव्हांच्या त्या मुरलीबाई हांका मारीत आहेत, तेव्हां अमळ
- ऐकलें का ?
 - असें घुम्यासारखें बसायचें नाहीं !
संभाळा या कारट्यांना, नाहीं तर मेली आग लावून देतील घरादाराला !
- आलें बाई !!....

वर्डसवर्थचें फुलपांखरुं

ओ !
स्प्लेंडिड !
ब्यूटिफुल !
- छे !
वर्डसवर्थची कविता म्हणजे काय ! - मौज आहे !
फारच सुंदर, फारच उत्कृष्ट !
या महाकवीचें अंतःकरण किती प्रेमळ - अगदी मेणासारखें आहे नाहीं ?
आनंदामध्यें इकडून तिकडे धिरट्या घालणार्‍या सूक्ष्म अशा किड्याला अगर मुंगीला, किंचित् कोणी अडथळा केला, तर या कवीच्या हदयाला लागलीच चटका बसून, अश्रूंनी डबडबलेले नेत्र त्याच्या कवितेंत ठिकठिकाणी कसे स्पष्ट दिसतात !
- हीच पहा की ' फूलपाखरुं ' ही कविता - किती बहारीची आहे !
ही एकच काय, वर्डसवर्थच्या सर्वच कविता गोड, मधुर, रसानें भरलेल्या आहेत !
- म्हणे माझी बहिण एमिलाईन आमच्या बागेंत बागडणार्‍या फूलपाखराला
- त्याच्या पंखावर बसलेली धूळ प्रेमानें हळूच पुसावयालासुद्धां बोट लावीत नसे ! कां ?
तर आपल्या नखाचा स्पर्श होऊन त्या बिचार्‍याचा नाजूक पंख कदाचित् दुखावेल
- आणि त्याच्या आनंदाचा विरस होईल ! अहाहा !
वर्डसवर्थ कवीची सृष्टि, म्हणजे जिकडे तिकडे आनंद आहे !
धन्य तो कवि, आणी धन्य तो इंग्लंड देश !
खरोखर, अशा कवीच्या अघ्ययनानें खडक देखील मेण होऊन जाईल ! मग माणूस तर
- अरे ! हें काय ?
या पुस्तकांत हा ढेंकूण कोठून आला ?
- हा थांब चोरा ! पळून जातोस काय ?
अस्सा ! बरा सांपडलास !
आतां जा कसा पळून जातोस तो !
तरी म्हटलें सकाळी येवढें चावत काय होतें !
द्यावें याला खिडकीवाटें टाकून नाहीं ?
- नको नाहीं तर, तसें नको !
 कारण, हा पुनः घरांत येऊन चावेल !
चिरडून टाकूं ? इश !
हाताला उगीच घाण येईल अशानें !
मग ?
- हां हां !
या दिव्यांतल्या चिमणीवाटें द्यावा आंत फेंकून !
म्हणजे चांगला भाजून मरेल !
पहा, पहा !
कसा चिकटून बसला आहे तो !
पडतो आहे का खालीं ?
- स्स् ! हाय !
बोट जेवायची तयारी झाली !
- चला तर लवकर,
- आपल्याला काय, जेवण झाल्यावर आणखी वर्डसवर्थ वाचूं !....

चिंगी महिन्याची झाली नाहीं तोच

काळी आहें का म्हणावें मी ?
कशी गोरी गोरीपान आहें !
- हो हो !
आतां आमच्या चिंगीला सरी करायची, बिंदल्या करायच्या, झालंच तर बाळे, साखळ्या, सगळे सगळे दागिने करायचे ते !
- कसा छानदार मग परकर नेसायचा, पोलकें घालायचें, अन् ठुमकत शाळेंत जायचें, नाहीं बाई ?
 - शहाणी होईल बबी माझी !
मोठीं मोठीं बुकं वाचील !
अन् मग महाराज छोनीचं आमच्या लगीन !
- खरचं सोने, तुला नवरा काळा हवा, कीं गोरा ?
- का..... ळा ! - नकोग बाई !
छबीला माझ्या कसा नक्षत्रासारखा, अगदी चित्रासारखा नवरा मिळेल हो !
- अस्से थाटाचें लगीन करीन, कीं ज्याचें नांव तें !
आहात कुठें !
हजार रुपये हुंडा देईन, हजार !
ताशे, वाजंत्री, चौघडा - हो हो तर !
बेंडबाजासुद्धां लावायचा !
वरात पण वरात निघेल म्हणावें !
नळे, चंद्रज्योती, झाडें यांचा काय लकलकाट होईल !
- पण खरेंच गडे चिंगे, तूं मग भांडायसवरायची नाहींस ना ?
जर का घरांत भांडलीच, तर पहा मग !
माणसाला कसं मुठींत ठेवायला हवें बरं का !
संसार पण संसार झाला पाहिजे !
आणि हें बघ, आपलें आधींच सांगून ठेवतें, पहिलें तुझें बाळंतपण कीं नाहीं, इथें व्हायला हवें !
पुढची करा हवीं तर खुशाल आपल्या घरी !
- मोठी दैवाची होईल चिंगी माझी !
पुष्कळ मुलं होतील माझ्या बबीला !!
- पण काय ग, तुला मुलं झालेली आवडतील, का मुली ?
मुली !
- नको ग बाई, कारट्यांचा मेला तो जंजाळ !
एकापेक्षां एक, असे सगळे मुलगे होतील म्हणावें, मुलगे !
- तसेंच, गाडी - घोडे, कपडालत्ता, कश्शा कश्शाला म्हणून कांही कभी पडायचं नाहीं !
- बरं बरं ! इतक्यांत नको कांहीं चढून जायला !
मोठा दिमाख दाखवते आहे मला !
- पहा, पहा ! फुगते आहे पहा कशी !
- पण कार्टे, बोलूं तर नकोस माझ्याशीं कीं अस्सा हा गालगुच्चा .... अग बाई !
.... हें ग काय ! कसें सोन्यासारखें बोलतें आहें, अन् तुं आपली .... नाय .... नाय .... उगी, उगी माझी बाय ती ....

बोलावणं आल्याशिवाय नाहीं !

सांगूं तरि आतां किती जणांना ?
येतो तो हेंच विचारतो !
- असतील !
चार नाही छप्पन्न नोटिसा निघाल्या असतील !
करायचय काय मला त्यांच्याशीं !
जायचं असेल, त्यांनी जावं खुशाल !
मी थोडाच जातोंय तसा !
- अरे राह्यलं ! नाहीं, तर नाहीं !
इथं थोडंच माझं कांहीं अडलं आहे !
हपापलेली चार खतरुड पोरं गोळा करा, आणि हव्वं तें करा म्हणावं !
- नाही सगळ्या गॅदरिंगच्या नाटकाचा बट्याबोळ झाला, तर नांव कशाला !
- अबे जारे !
मोठा शाळेचा मला अभिमान सांगतो आहे !
आम्हांला तेवढा अभिमान असावा !
आणि शाळेला ?
तिनं हवं तसं आम्हांला लाथाडावं होय ?
- अलवत ! नाहींच भागायचं नुसल्या नोटिशीनं !
कांही थोडीथोडकी वर्ष नाहीं कामं केलेली मीं !
अन् तींही पुनः अशीं तशीं ?
- चौथींत आल्याबरोबर धडाक्याला कॅन्यूटचं काम !
सारख्या टाळ्या !
तीच तर्‍हा दुसर्‍या वर्षी !
पुढें पांचवीत येतांच .... अश्वत्थाम्याचें काम !
जो कांहीं त्यांत माझा आवाज लागला, तसा अद्याप एकाचाहीं कोणाचा लागला असेल तर शपथ !
- दोन रे का ?
पांचवीत तर ओळीनें तीन वर्ष कामं केली मीं !
अन् सहावीतली दोन ठाउकच आहेत तुम्हांला !
- नाहीं, संभाजीचं काम तें दुसर्‍या वर्षी ! वा !
त्या वर्षी तर किती जणांनीं आंत येऊन सांगितलं कीं, धंदेवाल्यापेक्षाही तुझं काम छान झालं ! '
- अरे त्या वर्षी तर स्पेशल पदक मिळालं मला !
- तेंच पुनः सातवींत आल्यावर !
पहिलंच अगदी सीझरचं काम - दुसर्‍याला चांगलं दिलेलं .... पण त्याचं काढून मुद्दाम मला दिलं !
नाटक पाह्यला कोणी युरोपियन आला होता, त्यानं काम पाहून .... विशेषतः ऍक्सेंटस ऐकून .... तोंडांत बोट घातलं म्हणतात !
- पुढं दुसर्‍या वर्षी ?
- हां बरोबर ! धुंडिराजाचं काम !
- तेव्हां तर काय .... हंसता हंसतां पुरेवाट झाली लोकांची !
अन् सगळ्यांत बाबा कळस झाला गेल्या वर्षी !
- शॉयकॉलचं काम !
- पाहून लोक इतके चिडले कीं, एकनं तर चकचकीत घोंडा मारला स्टेजवर !
- तेव्हां बोला आतां !
इतका जिथं माझा अनुभव .... आणि दर्जा वाढलेला, तिथं असल्या फासक्याफुसक्या नोटिशीनं जायचं !
- साफ नाहीं यायचा तसा मी !
मास्तरचा जर येवढा ऐटा आहे .... सांगितलं ना !
मास्तरांवाच जर इतका तोरा आहे, तर साफ यायचा नाहीं मी बोलावणं आल्याशिवाय....

शेवटची किंकाळी !

कसें कोंवळे ऊन पडलें आहे पण ! अश वेळेला नाचण्याबागडण्यानें जिवाला किती आनंद वाटतो ! - हो, हा माझा देह सडलेला असला म्हणून काय झालें ? जीव कोठें सडला आहे, आणी या कुत्र्याच्या आयुष्याला कंटाळला आहे ? - अरे ! आज असें छातींत धसके बसल्यासारखें काय होत आहे ! मघाशी त्या माणसानें हंसत हंसत माझ्यापुढें काय बरें खायला टाकले होतें ? - असेल काही तरी ! गोड होतें ना ? झालें तर ! - रात्रभर या देहाला ओरबडून - कुरतडून - खाणार्‍या यातना जर आतां अमळ थकून भागून निजल्या आहेत, तर आतां मजेनें इकडे तिकडे फिरायला काय हरकत आहे ? - चला ! जरा त्या बाजूला धांवत धांवत जाऊं ! - क्या ! क्या !! - अरे, सोड मला, इतक्या जोरानें - कडकडून - चाबूं नकोस ! सोड मला !! - हंसत आहे कोण ? मला कासावित होऊन ओरडतांना ऐकून, कोणाचें बरें राक्षसी हदय खिदळलें हें ! - अरे ! हा तर रस्त्यांतून खरडत - खरडत - गांवांत भीक मागात फिरणारा तो महारोगी ! काय रे ए ! पांगळ्या - सडक्या - महारोग्या ! माझें ओरडणें ऐकून तूं का रे असा खदखदां हंसलास ? काय ? - काय म्हटलेंस ? मला गोळी - विष - घातलें आहे ? आणि मी आतां मरणार ? अस्सें ! - पण मी - आ ! माझ्या मस्तकावर व छातीवर उभें राहून कोण बरें मला एकसारखें दडपतो आहे ? - पण मी कोठें आधीं मरायला तयार होतों ? माझी इच्छा नसतांना मला कां मारलें रे ? - तुम्ही माणसांनीं माझा कां जीव घेतला रे ! काय ? - थांब ! पुनः - पुनः बोल ! माझा त्रास होतो म्हणून मला मारले ? आपल्या वेदनांनीं विव्हळ होऊन मी रात्रभर रडत होतों - तुम्हांला त्रास देत होतों - म्हणून मला विष घातलें ? मी पिसाळेन ? तुम्हांला चावेन ? म्हणून माझा जीव घेतला ? होय ! - आणखी काय म्हटलेंस ? माझ्या जिवाला होत असलेल्या यातना तुम्हांला पाहवत नाहींत म्हणून मला विष चारलें ? बरें तर ! आपल्या जगण्यानें जर इतरांना त्रास होतो तर कशाला उगीच जगा ? - पण हो ! कायरे महारोग्या ! माझ्याप्रमाणें तूंही सडलेला नाहींस का ? माझ्याप्रमाणें तूंही नाहीं का आपल्या रडण्यानें - गागण्यानें - जगाला त्रास देत ? आपल्या मटकण्यानें तूं नाही का गांवांत महारोग पसरीत ? तुझ्या यातनांची नाहीं जगाला कीव येत ? आणि माझ्या यातनांची तेवढी येते काय ? - आ ! आ !! मला भाजलें ! मला जाळलें ! हा ! - दुष्टा ! चल, नीघ येथून ! - अरेरे ! या जगांत देहानें तडफडून सडणारी - मनानें पिसाळलेलीं - एकमेकांचें हंसत हंसत गळे कापणारी - भयंकर माणसें - किती ! - कितीतरी सांपडतील ! - कां नाहीं ? त्यांना कां नाहीं गोळी घालून - विष घालून - जाळून पोळून मारीत ? - नाहीं ! तसें नाहीं ! अरे कुत्र्या ! तीं माणसें ! - ईश्वराचीं लाडकी शहाणी माणसें आहेत ! जग त्यांचें आहे ! तुम्हां कुत्र्यांचें नाहीं ! समजलास ! नाहीं सोसवत मला या यातना ! देवा ! मला लवकर तरी मरुं देरे ! अरेरे ! नासलेलीं कुत्री जशी मारतात - तशीं नासलेलीं माणसे गोळ्या घालून कां नाही ठार करीत ! - दाबला ! माझा गळा कोणी दाबला ! - अरे कुतरड्या ! माणसाशीं बरोबरी करुं नकोस ! बरोबरी करुं नकोस ! - अरे ! मनुष्यदेहांत प्रत्यक्ष परमेश्वरानें अवतार घेतलेले आहेत ! तुम्हां कुत्र्यांमध्यें कधी - कधीं तरी त्यानें अवतार घेतला आहे का ? मग ! आदळ ! आपट आपलें टाळकें एकदांचें या दगडावर ! - जिवाला त्रासून जर आपण होऊन कोणी माणूस मेलें, तर परमेश्वर त्याला अनंत काल नरकांत लोटतो - नरकांत ! इतकी मनुष्यानें आपल्या जिवाची - आपल्या वर्तनानें ! - ईश्वराजवळ किंमत वाढवून ठेवलेली आहे ! ठाऊक आहे ! - अहा ! कसा तडफडत आहेस आतां ! - नासलेलींच काय ! - पण चांगलीं - चांगली कुत्रीसुद्धां मारुन टाकूं ! हो ! - नासलेली माणसेंसुद्धा नाही मारायची आम्हांला ! मग ! - ओरड ! लागेल तितका ओरड ! - मनुष्याची शारीरिक असो ! - किंवा मानसिक असो ! ती घाण - तो गाळ - आम्हांला काढायचा नाहीं ! तर ती जतन करण्याकरितां आम्ही अनेक संस्था काढूं ! लागतील तितके आश्रम काढूं ! पण ती जपून ठेवूं ! जपून ! हें जग कुत्र्यांसारख्या भिकार प्राण्यांकरिता नाहीं ! निवळ माणसांकरितां आहे ! - माणसांकरितां ! - जा ! चालता हो ! - असें काय ? आम्हां कुत्र्यांकरिता हें जग नाहीं काय ? ठीक आहे ! ठीक आहे ! प्रत्येक गोष्टीला अंत आहे ! तर याद राखून असा - याद राखून ! कीं आम्ही कुत्रींही कधीं तरी जगाचे मालक होऊं ! क्या ! क्या !! आणि मग तुमचीं हदयें फाडून - नरड्यांचा कडकडून चावा घेऊन रक्त पिऊं - रक्त ! कधींधी सोडणार नाहीं ! - क्या !! .....