पोरवयात

पोरवयात उमगले तिला प्राक्तनाचे संदर्भ
आपल्या जन्मजात दारिद्र्याइतके स्पष्ट,
विरून फाटलेल्या अंगावरील कपड्यांइतके ढळढळीत.
तेव्हा तिने मेमसाब बरोबर प्रवास करताना
नाकारला हट्ट खिडकीच्या सीटचा
पोरक्या पोरवयासह पळणाय्रा झाडांसकट;
भवतीच्या समवयीन भाग्यवंतांचे
बोबडे कौतुक तिने नाकारले;
नाकारला स्पर्श वत्सल, हळवा,
अहंकार जागवणारा....
तिने फक्त ओठ घट्ट मिटले,
डोळे स्थिर समोर....
आणि समजूतदारपणे
मेमसाबची बॅग सांभाळली.त्या वेळी
मी हादरलो माझ्या वयासकट....
प्रिय आत्मन,
इतक्या कोवळ्या वयात,
तू
तुझी जागा ओळखायला नको होतीस....

सांगाडा

तारेत अडकलेल्या,
मुळारंभाशी संबंध तुटलेल्या
पतंगाचे काय होते?
प्रथम, संपूर्ण निरागस नेणीव
अडकल्याची;
वारा आल्यावर उडतोही मनमोर
पूर्विसारखाच
अद्न्यात हाती लीलसूत्र असल्यासारखा..
नंतर,तार वर्याशी संगनमत करुन
त्याचे ऊडण्याचे सुत्रच गायब करते तिथे
प्रस्थान त्याचा धडपडीचे;
सर्वांग फाटेपर्यंत त्याचे
हल्ले चहुबाजूंनी तारेवर
तारेची बेलाग ताकद उमगेपर्यंत...
मग, गहीरे मस्तवाल रंग फिकट होऊ लागतात,
वार गिधाडासारखा
फिकट झालेले रंगही तोडून नेतो दिगंती...
आणि एके दिवशी संध्यासमयी पहावे तो तर-
नुसता सांगाडा काड्यांचा
सांगाडा नुसत्या काड्यांचा
सांगाडा देखण्या रंगीत रुपाचा
सांगाडा हवेत झेप घेणार्याचा
सांगाडा आकाशात गर्वाने डोलणार्याचा
सांगाडा सुतावर स्वर्गाचा भरवसा ठेवणार्याचा
सांगाडा खुप अनंत खूप अनादी
"नियती भोगल्यावर
एवढेच शिल्लक रहाते" हे सांगणारा


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह -प्राक्तनाचे संदर्भ

ह्या फुलांचे काय करावे?

वाढदिवशी भेटीस आलेली
ही अनंत अगणित फुले...
ह्या फुलांचे काय करावे,हे
बिरबलही सांगू शकणार नाही.
कारण सर्व कारणपरंपरेच्या पलीकडचे त्यांचे 'असणे'
त्याला आमचे हेतू चिकटवता येणार नाहीत...
फुलांकडे फक्त पहा डोळे भरून.
पहा कशी असतात अस्तित्वचा मस्तित,
पहा कशी असतात स्रव्स्वी 'त्या'चीच
सदैव, झाडावर या मातीत ..
फुलण्यापुर्वी,फुलताना वा निर्माल्य झाल्यावरही
परमेश्वराला शरण गेलेल्या या कोमल पाकळ्यांनी
म्रुत्युला नगण्य केले आहे
फुलांचे काहीही करा
ती आमच्यासारखी रिक्त नाहीत
तुमच्या करण्याचे ओरखडे त्यांच्या आत्म्यावर उमटणार नाहीत.
त्यांना आपली प्रतीष्ठा जन्मत:च लाभलेली आहे.
म्हणून म्हणतो महराज,
फुलांचे काय करावे हा प्रश्न
फक्त तुमचा आहे, तसाच
सर्व उपयुक्तवाद्यांचाही , पण त्याचा
फुलांशी संबध नाही
कारण त्यांचे 'असणे' तुमच्या प्रश्नाहून अनादी आहे
तुम्हाला शब्द माहीत नव्हते
तेंव्हाही ती होती आणि
तुमचे शब्द संपतील तेंव्हाही ती
असणार आहेत - जशी होती तशी
अस्तीत्वास शरण,
अस्तीत्वमय ,
अशरण्य


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह -प्राक्तनाचे संदर्भ

लोकलमधला चणेवला

पाय अनवाणी पोरके असले की
दुधाचे दात पडण्यापूर्वीच डोळे
उदास,सावध होतात...
मानेवरून पट्टा घेउन
पुढे पोटावर टोपली अडकवता येते;
लाल, जांभळे कागद डकवून
तिला सजवता येते;
आपल्यालाच आपल्यापुढे
विस्तवाचे मडके धरून,
चणे विकत नेता येते.

पायच अनवाणी असले की
आपल्या चड्डीचा कडा
टांग्याचा घोड्याचा आयाळीसारख्या
कातरलेल्या असतात,
आणि आपला अतोनात मळलेला शर्ट
मोडक्या छ्परासारखा
खाली उतरलेला असतो
शर्टावर एक चित्रही असते पुनरूक्त;
एक आलीशान घोडागाडी,
आत निवांत बसलेले कुणी;
चाबूक उगारलेला हात,
आणि जीवाचा आकंताने
रनोमाळ पळणारे घोडे..


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह -प्राक्तनाचे संदर्भ

झाडे सत्तेवर आली की

माणसे
निरपराध झाडांवर प्राणांतिक हल्ले करतात
त्यांचे हात्पाय तोडून त्यांना
बेमुर्वतखोरपणे
उघ्ड्यावर रचून ठेवतात...
माणसांच्या राज्यात हे असेच चालायचे

उद्या झाडे सत्तेवर आली की तीही
तोड्लेल्या माणसांची हाडे
अशीच उघ्ड्यावर रचून ठ्वतील;
व्रुक्षकुळातील कुणी मेला तर
माणसांच सर्पण म्हणून उपयोगही करतील
फिरून माणसांचे राज्य येण्यापूर्वी
खुनाच्या अवशेषांची विल्हेवाट लावण्याची कला
झाडेही आत्मसात करतील...
फक्त एकदा
त्यांचे राज्य आले पाहिजे


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह -प्राक्तनाचे संदर्भ

वही मोकळी करताना

कवितेची वहि गच्च भरून गेल्ये:
आता पाने सुटि करून मोकळे करायला हवीत...
काही अशी वार्यावर सोडून द्यावित
ज्यांची दूर विजनवासात गाणी होतील
काही नदीत सोडावीत
म्हणजे शब्द नव्याने वाहू लागतील
काही पाखरांना द्यावीत
त्यांचा सूर्य बुडतानाचा कोलाहल
त्यांनाच परत केल्यासारखी
काही ढगांवर डकवावीत
जी दीशा ओलांडताना
आपोआपच रुपांतरीत होतील...

नंतर
ज्यांची दूर विजनवासात गाणी होणार नाहीत
जी नाकारतील वाहणे नव्याने
ज्यांचा कुठल्याही कोलाहलाशी संबंध नाही
ज्यांना देशाच्या सीमा ओलांडायचा नाहीत
अशी काही पाने उरतीलच; ती सर्व
कुठल्याहि झाडाचा तळाशी ठेवावीत:
तुम्हीच झाडांचे बहर आहात.असे
मीच त्यंना कितीदा सांगितलेले आहे


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह -प्राक्तनाचे संदर्भ

कुंती

प्रत्येकीलाच राहतो गर्भ कौमार्यावस्थेत,
अवांछीत नपुसक राद्न्यिपदापूर्वि;
फरक इतकाच की तिची ताकद होती
एक प्रतिसुर्य वाढवण्याची,
गंगेत सोडून देण्याची निर्मम
जी प्रत्येकीची नसते.
हिरण्यगर्भ पोसावा
इतकी जबरदस्त कूस कुणाची आहे?
म्हणून तर हे असंख्य, निरपराध गर्भपात
दिशा लाल लाल करणारे सकाळ-संध्याकाळ...
म्हणून तर ही वस्त्रहरणे दिवसांची,
उलटे फासे नियतीचे परत परत,
वनवास विराट अद्न्यातघरचे,
फजीत करणारे मायावी इंद्रप्रस्थ,
मुल्यांची अणुभट्टीच असे युध्दाचे प्रसंग
आपल्याशीच,
आणि स्वर्गाच्या फक्त प्रवेशद्वारापाशीचे मरण-
मग सारेच संपते ते...


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह -प्राक्तनाचे संदर्भ

हस्तांतर

विसर्जनासाठी गणपती नेताना
मला मूर्ती अवजड झाली, तेंव्हा
उसळत्या तारुण्याचा
माझा मुलगा मला म्हणाला: द्या इकडे

मी मूर्ती तात्काळ मुलाचा हातावर ठेवली
चौरंगासहित
मुलानेही मूर्ती हातात घेतली नीट सावरून,तर
मी एका दैवी आनंदात अकल्पित
परंपरा पुढे सरकल्याचा....

मी पुन्हा तरूण ययातिसरखा;
माझा मुलगा जख्ख म्हातारा
परंपरेचा ओझ्याने वाकलेला...


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह -प्राक्तनाचे संदर्भ

कंदील विकणारी मुले

उत्साहाने घरचा कंदील करण्याचा वयात त्यांना
परोपरीने सजवून विकणारी ही मुले या
दिवाळीची खरेदी केरीत हिंडणार्या
श्रिमंत गर्दीची कुणीच लागत नाहीत..
त्यांचे खांदान मुळातच वेगळे
ती आली आहेत उपासमारीचा अर्धपोटी संसारातून
किंवा संप-टाळेबंदीत हकनाक
देशोधडीला लागलेल्या कुटुंबातून,
किंवा कर्त्याच्या अपमृत्युने
छप्पर उडालेल्या घरामधून;किंवा
आपल्याच आईने नवा यार शोधल्यावर
जमलेल्या अवघ्या नामुष्कीच्या अंधारतून...
थोडक्यात म्हणजे, कायमची
रात्र असलेल्या प्रदेशातील ही अभागी मुले...
त्यांना आहे एकदम मान्य तुमचा
सर्वाधीकार प्रकाशावरचा; म्हणून तर ती
तुमचाच प्रकाश अधीक वैभवशाली दिसावा यासाठी
काठ्यांना रंगीबेरंगी आकाशकंदील अडकवून
भर बाजारात
तुमचीच वाट पहात उभी आहेत


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह - बरेच काही उगवून आलेले

घर

माझी मुलगी सकाळीच
जागा शोधण्यासाठी बाहेर पडते
त्याचाबरोबर नवे घरकूल थाटायचे आहे..

ती उशिरा परत येते तेंव्हा आत माझे
जेवण चाललेले. मी कमालीच उत्सुक
ती आत यावी म्हणून;तर ती
बाहेरच कितीतरी वेळ-
हिला, बहिणीला जागेविषयी सांगत रहिलेली
तिचा आवाज इअतक्या दुरुनही
जाणवतो आहे बराचसा विकल आणि
सारे पर्युत्सुक प्रश्न, त्यांना न कळत तिला
सतावीत रहिलेले..

माझे जेवण होते तेंव्हा
कोलाहल केंव्हाच संपलेला; म्हणून मी
बाहेरचा खोलीत डोकवतो तर
माझी मुलगी पूर्ण थकलेली
कपडे न बदलताच सोफ्यावर
भिंतीकडे तोंड करून निजलेली
मी पुन्हा निरखून पहातो तर
मुलगी नसतेच; असते कुणी
प्रौढ स्त्री डोळे मीटून
पराभूतशी पडलेली.तिचा कपाळावर
ओळीमागून ओळी आखलेल्या सुस्पष्ट
ज्याचावर घर नावाचा म्रुगजळाविषयीचे
काही सुरवातीचे निष्कर्ष अक्षरश:
रक्ताचा पाण्याने लिहिलेले...


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह - बरेच काही उगवून आलेले

समुद्राविषयी

१.
सर्व नद्या, इच्छा असो-नसो,
समुद्राला मिळतात. त्यांच्या
निमुट आसवांनी सारा समुद्रच
खारट करून टाकलेला.

२.
समुद्र आपल्यासारखाच : दुःखी.
त्याच्या विव्हळण्याचा
समुद्रगर्जना म्हणून प्रथम
कुणी अधिक्षेप केला?
आवेगाने किनार्‍यापर्यंत
वाहत आलेल्या त्याच्या अश्रूंना
भरती कुणी म्हटले आणि
डोळ्यात जमणारे पाणी मागे
खेचणार्‍या निग्रहाला ओहोटी?


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह - बरेच काही उगवून आलेले

पानं

पानं फाटलेली: वार्‍याचे
सारे अतिप्रसंग सहन केलेली.

पानं भुईवर विखुरलेली : झाडानेच
अपरात्री घराबाहेर काढलेली.

पानं मूक, स्तब्ध : अतर्क्य उत्पातात
वाचा गमावून बसलेली.

पानं हीन-दीन : कुणावरही
सावली धरण्याची पुण्याई संपलेली.

पानं असहाय्य : सीतेसारखी शेवटी
मातीच्या गरीब आश्रयाला आलेली. . .


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह - बरेच काही उगवून आलेले

नास्तिक

माणसांचे संघटित क्रौर्य पाहून
त्याच्या डोळ्यांत पाणी आले;
त्यांच्या उथळ ज्ञानाने तो व्यथित झाला
आणि त्यांच्या मूर्ख श्रद्धांनी त्याला
खराखुरा दैवी मनस्ताप दिला…

मग, त्याने हृदयातील सारी कणवच
हृदयासह फुंकून टाकली एका
सतत जागणार्‍या मेंदूच्या मोबदल्यात; आणि
हातातील बुद्धिवादाचा दंडुका परजीत तो
आव्हान देत सुटला धर्मग्रंथातील
निर्दय ईश्वरी सत्तेला…

बंधुभाव शिकवणार्‍यांनीच
माणसामाणसांत उभारलेल्या भितींवर त्याने
मनसोक्त प्रहार केले आणि
आमचे ज्ञानचक्षू कायमचे मिटावेत म्हणून राबणार्‍या
शिक्षणव्यवस्थेवर तो दांडूका हाणत राहिला…

आत्मघातकी वेगाने जन्मणारी
गरीब देशांतील मुले पाहताना अचानक
सर्व मानवजातच एखाद्या अणुयुद्धात
संपवून टाकण्याची शक्यता त्याला दिसली
आणि एका कल्पित सुखाचे हासू त्याच्या गालांचे
स्नायू प्रसरण पाववून गेले.

मानवाचा निर्वंश तसा वाईट नाही हे
त्याने दंडुक्याशिवायही पटवून दिले असते;
प्रश्न परंतु पृथ्वीवरच्या
इतर समजूतदार, सुंदर प्राण्यांचाही होता -
खारी, मोर, ससे, वाघ, हरणे इत्यादी इत्यादी.

त्यांचा विचार करताना त्याची
दंडुक्याची पकड सैल झाली आणि
एका दयाळू अनिवार्यतेने
फक्त माणसांच्याच विनाशाची
नवीन शक्यता तो शोधू लागला….


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह - बरेच काही उगवून आलेले

परिपक्व झाडे

रात्री सुचलेली गाणी झाडांना
सांगायची नाहीत असे ठरवल्यापासून
पाखरांनी एकच धरलंय :
झाडांना जाग येण्यापूर्वीच
आकाशवाटांनी निघून जायचं आणि
दिवस मिटल्यानंतरही झाडांत
लवकर परतायचं नाही …

मुकी झाडे अनाग्रहीपणे
पक्ष्यांचे स्वातंत्र्य एकदम मान्य करतात;

गाणे आपल्याच कंठात उद्‌भवते हा गैरसमज
त्यांचा त्यांनाच उमगेपर्यंत झाडे
वाट पाहावयास तयार आहेत…


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह - बरेच काही उगवून आलेले

साधना

तृषार्ततेच्या काठावरील पाखराला
आपल्या असण्यामुळे पाणी पिण्यास संकोच वाटला तर,
आपला म्हटले त्यानेच परका मानल्यावर
आपण करतो तेच करायचे; त्याच्या वाटेतून
त्याच्या सोयीसाठी दूर व्हायचे….तरीही पक्षी
कुठल्या पाइपलाईनमधून थेंब थेंब ठिबकून जमलेल्या
निवळशंख पाण्याला शिवत नसेल तर
पाण्यात आपण आहोत असे जाणून
आणखी दूर जायचे. पक्ष्याला
पाण्यात फक्त आकाश दिसेपर्यंत
कसलाच भरवसा वाटणार नाही…

कुणाला संकोच वाटत असेल तेव्हा
कणवपूर्ण हृदयाने स्वतःला दूर करणे ही
साधनेची सुरुवात; सांगतेचा क्षण आला की
तुम्हीच आकाश झालेले असता. मग
जलाशयाच्या अगदी काठावर उभे राहीलात तरी
पाण्यात फक्त आकाशच असेल. एखाद्या
हुशार पक्ष्यालाही तुम्हांला
आकाशापासून
वेगळे करता येणार नाही…


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह - बरेच काही उगवून आलेले

अनंताचे फूल

तुझ्या केसात
अनंताचे फूल आहे म्हणजे
तुझ्याही अंगणात अनंताचे
झाड आहे, ह्या जाणिवेने मी
मोहरुन जातो.
नावगाव माहीत नसतानाही तुझे, आपल्यात
एक तरल संबंध रुजून
आलेला मी पाहतो...


कवी - द.बा.धामणस्कर
कवितासंग्रह - बरेच काही उगवून आलेले

बरेच काही उगवून आलेले

प्राक्तनाचे संदर्भ

परिपक्व झाडे

रात्री सुचलेली गाणी झाडांना
सांगायची नाहीत असे ठरवल्यापासून
पाखरांनी एकच धरलंय :
झाडांना जाग येण्यापूर्वीच
आकाशवाटांनी निघून जायचं आणि
दिवस मिटल्यानंतरही झाडांत
लवकर परतायचं नाही …

मुकी झाडे अनाग्रहीपणे
पक्ष्यांचे स्वातंत्र्य एकदम मान्य करतात;

गाणे आपल्याच कंठात उद्‌भवते हा गैरसमज
त्यांचा त्यांनाच उमगेपर्यंत झाडे
वाट पाहावयास तयार आहेत…


 कवी - द. भा धामणस्कर
कवितासंग्रह - बरेच काही उगवून आलेले