मी करितों तुजवर प्रेम

मी करितों तुजवर प्रेम असें म्हणतात;

परि प्रेमाची ही नवीच कांहीं रीत !

तव प्रेमजलामधिं खोल खोल जों बुडतों,

मम द्वेषवन्हि तों अधिकच भडकत जातो !

कुणि म्हणती किति तव टपारे डोळे काळे;

मज वाटति उघडे दोन विषाचे प्याले !

जइं दावित अपुले शुभ्र दांत तूं हंसशी,

तव कृष्णह्रुदयजलफेन गमे तो मजशीं !

मी तुला बाहतां दूर पळुनिया जाशी !

परि सोडुनि जातां घट्‌ट कवळुनी धरिशी !

हंसुनिया चुंबितां उदास होउनि रडशी ;

मी अश्रु गाळितां खदखद मजला हंससी !

मगरीपरि भक्षक असे तुझी गे प्रीती;

पहिलीच साधुनि संधी मी सोडिन ती !

मी करिन कांही तरि वाटत होतें जगतीं;

तूं येउन माझी केलिस माती माती !

किति मोह होतसे रोज मला अनिवार,

कीं कटयार घेउनि तुला करावें ठार !

मारीन खरा छातींत तुझ्या खंजीर,

माझाच परंतू फाटुन जाइल ऊर !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
- १२ सप्टेंबर १९३३

लालबावटयाचें गाणें

"असेंच हें चालायाचें

गरिब बिचा-या दलितांचें ;

जगताच्या सौख्यासाठीं

मरती ते अर्ध्यापोटीं.

हा देवाघरला न्याय,

इलाज त्यापुढती काय ?"

चोरांचें तत्वज्ञान

ऐकुनि हें किटले कान.

संत आणखी सरदार

चोरांचे साथीदार !

अन्नवांचुनि जे मरती

उपास त्या शिकवा म्हणती !

व्याघ्रसिंह धांवुनी येतां

जीवास्तव त्यांशीं लढतां,

करुं नका हिंसा अगदीं !

कोंकरांस सांगति आधीं !

समतेची पोपटपंची

जपमाला मधु तत्वांची,

शक्त नसे करण्या कांहीं

दलित सदा दलितच राही.

क्रान्तीचा रक्तध्वज तो

दृष्टिपुढें फडफडत येतो.

दलित जनीं उसळत थोर,

शक्ति असे अपरंपार;

ती सारी केंद्रित करुनी

रक्तध्वज पुढतीं धरुनी

जुलुमाचें उखडूं मूळ,

ढोंग्यांचें काढूं खूळ !

लाखांचें मारुनि पोट,

चाटित जे बसले ओंठ,

त्या चौरां हतबल करुनी,

सर्वस्वा त्यांच्या हरुनी,

लोकांचें सर्वस्व असें,

लोकां देउनि टाकुं कसें !

वसुंधरामाई अमुची

चोरुनि जे बसले त्यांची

हिरावुनी शक्ती घेऊं

लोकांचें लोकां देऊं !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
- ७ ऑगस्ट १९२९

फासावरुन

हा प्रणाम भारतमाते

घे शेवटला बाळाचा । माय भू ।

ही थोडी प्रियतम माती

ह्रुदयीं धरितों दो हातीं । घट्ट गे.

जरि असल्या चरणीं बेडया

विसरशील का मज वेडया । कधि तरी ?

इतरांस

दुष्ट दैत्यांस

भासलों खास

जरी द्रोही मी-नाहलों तरी तव

प्रेमी । उत्कट !

मज नको स्वर्ग सुखधाम

चिंतीन सदा तव नाम । गोडसे.

मरणाची भीती कोणा ?

देशद्रोही षंढाना । भेंकडा !

देशार्थाचि जन्मा आलों

देशार्थाचि स्वर्गी गेलो । हांसत !

हे प्राण

देशनिर्वाण

मायभूत्राण

कराया नाही-वेंचिले जयें

लवलाही । धिक्‌ तया !

दे जन्म हजारों मजला

स्वातंत्र्यास्तव लढण्याला । देशि या.

पाहतोंच डोळे भरुनी

रुप गे तुझे प्रिय जननी । एकदां !

बघु नकोस केविलवाणी

मजकडे दीन नयनांनी । देवते !

स्वातंत्र्य

दिव्य हा मंत्र

स्फुरवि जरि रक्त

तुझ्या बाळांचे-दिन पूर्ण

स्वातंत्र्याचें । जवळची

या शेवटल्या घटिकेला

दिसतसे भावि तव काळ । मज गडे !

स्वातंत्र्याच्या उद्यानीं

फिरतांना दिसशी जननीं । वैभवी.

करितांना तव प्रिय काज

देहास ठेवितों आज । धन्य मी !

पाहुनी

प्रेत मम कुणी

थरकला जनीं

देशभक्तीनें-तरि धन्य धन्य मम

मरणें । जाहले !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात

कोणि म्हणती

कोणि म्हणती कसलिं ही प्रतिभेस घेसी बंधनें ?

चांदराती आणखी तीं वल्लभेचीं चुंबनें----

---टाकुनी हें काय गासी रुक्ष, कर्कश, रांगडें ?

शेणमातीचीं खुराडीं आणि रंकांचे लढे !

राव सत्तावंत किंवा दास मध्यमवर्गिय,

गा गडया, त्यां खूष करण्या गान तूझें स्वर्गिय !

तीं तुझीं गुलगूल गाणीं ऐकुनी विसरावया---

---लाव रंकां झुंज जी लढतात ते सत्ता-जया !

वल्ल्भा जाईल माझी मीहि माती होइन;

रंकरावांची रणें इतिहास टाकिल तोडुन.

आणखी उगवेल साम्याची उषा जगतांत या;

काय ते म्हणतील काव्या त्या क्षणीं या माझिया ?

मानवांचे पुत्र लढले, आणि तुटलीं बंधनें;

गाइला हा चांदरातीं वल्लभेची चुंबनें !

क्रांतियुध्दाची चढाई आज जर ना गाइन,

मानवी इतिहास का देईल फिरुनी हा क्षण ?


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
 - ९ ऑगस्ट १९३३

दोन देवभक्त

होतीं चार धुरांडि ओकत ढगें काळ्या धुरांचीं जिथें,

संपाग्नी भडकून ना चिलिमही सोडी धुरांतें तिथें!

तेंव्हां मालकही मनीं गिरणीचा झाला बहू रंजित;

सारें एकावटून चित्त मग तो देवा बसे प्रार्थित.

"केली दोन कलक रोज बसुनी पूजा तुझी भक्तिनें

वस्त्रें घालुनि मख्मली, किति तुला मीं घातले दागिनें !

होतां वृध्द मदीय राख तिजला देतों जरी टाकुनी,

नाही का तव मंदिरें दिधलिं मीं नांवें तिच्या बांधुनी ?

होत्या चार स्वयंगती परि अतां मीं ठेविल्या दोन ना !

माझे हाल कसे तुझ्या बघवती देवा, खुल्या लोचना ?

आतां कांहिं तरी असें कर जयें मालास या भाव ये

टक्के आठ करुनि काट मजुरी, बांधीन रुग्णालयें."

होता त्याच क्षणीं कुणीं मजुरही देवाकडे पाहत

डोळे लाल करुनि, मूठ वळुनी मूर्तीस त्या साङत.

"तेथें त्या बघ गोघडींत पडलें अन्नाविणें कुंथत,

माझे बाळ तयास ना मिळतसे रे, खावयाला शित !

वाहोनीं तुजला फुलें फुकटचा पैसा हरुं गांठचा;

गाडया दोन मजेंत तो उडवितो आहे धनी आमुचा !

आकाशांतिल पोलिसा ! छळिसि कां दीनांस आम्हां बरें

देतो टाकुनि मूर्ति ही गिरणिच्या काळ्या धुरांडयांत रे !"


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
 - १४ जुलै १९३२

कवने

जुनी पटकुरें अङ्गीं धरुनी

पाउसचिखलीं वणवण खपुनी,

शेतकरी तो फुलवी अवनी'

परी उपाशी बाळें त्याची ।

धान्य खाउनी तेंच पोटभर.

सुखे त्यावरी देउन ढेंकर,

पुष्ट प्रियेचा करि धरुनी कर,

गात असूं किती गोंड्स कर हा ।

यंत्रशक्तिची प्रचंड घरघर,

दमही न घेता मजूर क्षणभर,

वस्त्र विणितसे त्यावर झरझर

रक्ताळ्ति मग डोळे त्याचे

वस्त्र जरा तें जाड म्हणोनी

रुसुनि प्रिया तें देई फेकुनि

क्रुध्द तिच्या ये लाली नयनी

त्यावर आम्ही गाऊं कवने

शंभरातील नव्वद जनता

धुरकटलेल्या कोंदट जगता

'घरे' म्हणोनी त्यांतच कुजतां

औषधास त्या चंद्र ना दिसे ।

आकाशातील तारासंगे

विलासी शशी प्रेमे रंगे,

कृष्ण्मेघ तो येउनि भंगे-

-प्रणय तयाचा, रडतों आम्ही ।

अपुरी भाकर चट्ट खाउनी

रडति आणखी हवी म्हणोनी

कामकर्‍यांच्या मुलांस जननी,

अश्रु दाबुनी नाही म्हणते.

मुर्ख कुणी तरि जोबनवाली,

खुशालचेंडुस ' नाही ' वदली

हृदयिं तयाच्या आग पेटली,

त्यावर शिंपू काव्यजलाला ।

नक्षत्रांची , फुलाफळांची ,

कृष्णसख्याच्या व्याभिचारांची

आणिक झुरत्या युवयुवतींची

खूप जाहलीं हीं रडगाणीं

धनीजनांशीं झुंज खेळुनी

क्षणभर ज्यांना आली ग्लानी

त्यांना आम्ही गाऊं गाणी

ऐकुनि जीं चवताळुनि लढतिल

आणि स्थापितिल सत्ता अपुली


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
- ३० ऑक्टोबर १९३१

बेगमेच्या विरहगीता'ला शिवाजीचें उत्तर

मज पाहुनी तुवा गे । लिहिलेंस बेगमे तें

अड्खळत वाचुनीयां । आनन्द होई माते.

ते ' नाथ ' आणि ' स्वामी ' । मज सर्व कांहि उमजे

इश्की, दमिश्कि, दिल्नूर । कांहीच गे, न समजे ।

जरि या मराठमोळ्या । शिवबास बोधा व्हावा,

तरि फारशी-मराठी । मज कोश पाठवावा


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
- ३ जुलै १९२८