मुलांस झोडपणार्‍या एका पंतोजीस

कोणें मूर्खपणें गुरुपण तुला क्रूरा ! असे रे दिलें !
कां खाटीक न जाहलास? – तुजला तें शोभतें चांगलें !
या बाळांप्रत फार निर्दयपणें कां तूं असा मारिसी ?
केला रे अपराध काय असला यांनी ? – वदें रे मशीं.                १

पाहोनी प्रतिकार-अक्षम अशीं ही बालकें, यांवर
घ्यावें हातसुखा ! – तुझ्या गुरुपणा हा डाग मोठा तर !
हातांला तुझिया जरी खुमखुमी होती, तरी ते मुके
धोंडे आणिक वृक्ष काय नव्हते ? – तांडी तयांला सुखें !           २

यांचें न्यून असेल ( हें मज कळे) कांही स्वपाठान्तरीं,
काढायास परन्तु ते भरुनियां, ही रीति नोहे बरी.
केव्हां धाकहि, पारितोषिक कधीं, गोडीगुलाबी कधीं,
शिक्षा योग्य कधीं करुनि गुरु ते नांवास येती सुधी                 ३

कोंबायास घशांत मूठभर रे बाळांचिया मृत्तिका,
त्यांचा स्वर्ग समग्रही झडपितां चोपून त्यांला फुंका !
-हें केव्हां शिवतें तरी तुमचिया का रुक्ष रे अन्तरीं ?
कांपा ! मुग्ध मुलें समोर बघुनी, जेव्हां छडी घ्या करीं !          ४


कवी - केशवसुत
वृत्त - शार्दूलविक्रीडित
- एप्रिल १८८९

जगामधी गा तुला कशाला परमेशं धाडिलें?

जगामधी गा तुला कशाला परमेशें धाडिलें ? –
कराया श्रम तुजला योजिलें ।। ध्रु ।।
मधुर माधवीकुंज आपुले विस्तृत करणे कधीं
देऊं नको सोडुनि गा तूं मधीं;
।। चाल ।। घाम उन्हाचा फार येइल बा तुला,
पण धीर धरीं, जों अस्तसमय पातला,
जों कालाच्या मंजुल घण्टाटंकारें सुचिवलें –
चला रे काम अतां संपलें.                                    १

देवें उटाणीं तुला चर्चिलीं काय म्हणुनि सांग की? –
झगडण्या, नच पडण्या मंचकी !
।।चाल।। स्फटिक ते धवल जेंवि शोभले,
अश्रु जे तेंवि तुवां ढाळिले
तुझ्या धाकल्या उद्यबन्धूंकरिता, देव भले
भुजालंकरणीं ते गोविले,                                    २

धैर्य आणि ती कार्यनिरतता दावुनि तूं आपुली,
बांधवी स्फूर्ति पसर चांगली;
तुझें बघुनि ते हृदयिं धीरता घेतिल मग लागली,
करीं ही धरितिल कृत्यें भलीं;
।।चाल।। मग-काय सांगणें ! द्वारें तुझिया तयां
देइल पुष्पही ईश्वर हरिकूनियां.
अल्प पुष्पही बिन्दु हिमाचे अपुल्या पेल्यांतले
वांटितें भावंडीं आपले!                                      ३


कवी - केशवसुत

जायाचें जग का असेंच?

“Doth then the world go thus, doth all thus move?” - W. Drummond

(वृत्त-शार्दूलविक्रीडित)

जायाचें जग का असेंच ? सगळें ऐसेंच का चालणें ?
ऐसा न्यायच का जगामधिं अम्हांलागीं सदा लाभणें ?
सर्वाला नियमीतसे दृढ असें ते हेंच का शासन ?
देवांनो ! असलेंच काय तुमचें सामर्थ्य द्या सांगुन ?            १

जे आत्मे अपनीतिच्या निबीड त्या धुंदीमुळें आंधळे
त्यांशीं अन्घ विधी सदैव करितो सख्यत्व कीं आपुलें;
ते कीं, आणिक हे सुनीति ! धरिती भक्ती तुझीयावरी
जाती लोटत वादळामधिं अहा ! ते जीर्ण पर्णांपरी !            २

सर्वांचा अवघ्या नियामक असे का हो कुठें ईश्वर ? –
तो आहे, मग सन्मनें हळळती दु:खामधें कां तर ?
नम्रत्वावरि हाय ! उद्धटपणा वर्चस्व कां तें करी ?
कां हो हाल तुटूनि हंत ! पडती निर्दोषितेच्यावरी ?            ३

(वृत्त-उपजाती)
बा धांव देवा ! तर ये त्वरेनें !
ही दुर्दशा थांबिव रे दयेनें;
वा, साधु आणीक असाधु यांचें
समप्रकर्षी युग आण साचें !


कवी - केशवसुत

कामान्धत्व

“ O me ! what eyes hath love put in may head” - Shakespeare

(वृत्त-शार्दूलविक्रीडित)

कामानें मजला अहो ! कुठुनि हे डोळे दिले कायसे ! –
वस्तूंची स्थिती ती खऱी न मजला योगें तयांच्या दिसे;
किंवा ते बघती खरें जर म्हणूं, कोठें पळाली मति?-
जी दे दोष मदीय नेत्रविषया, जाणूं कशी सत्य ती ?            १

खोटे नेत्र मदीय जें बघति तें आहे जरी सुन्दर,
तैसे तें न असे, म्हणोनि जग हे बोले बरें कां तर ?
ते नाहीं रमणीय हें जर खरें, आहे खरें हे तरी –
लोकांची नयनें तशीं न असती कामी जनाची खरी;            २

त्रस्तें जीं अवलोकनें, भरुनि जीं बाष्पांमुळें राहिलीं,
तथ्यालोकनदक्ष कामिनयनें व्हावींत तीं कोठलीं ?
माझ्या या नयनां दिसे न, म्हणुनी आश्चर्य नाहीं मुळीं,
आभ्राच्छादित तें बघूं न शकतो आदित्यही तो बळी.         ३

(वृत्त-इन्द्रवंशा)
व्यंगें प्रियेचीं बघतील, मोकळे
कामी जनाचे जर नेत्र राहिले,
म्हणूनि का आणुनि त्यांत आसवें,
ते धूर्त कामा ! करितोस आंधळे ?                              ४


कवी - केशवसुत
नोव्हेंबर १८८८

अहा पक्षी हे चित्र पक्ष याचें!

(जाति-दिंडी)

अहा पक्षी हे ! चित्र पक्ष यांचे !
पैल जाती निश्चिन्न वारिधीचे;
सुखी खग हो ! येवढें मला बोला,
पंख ऐसे मिळतील कधीं याला ?

जिचे तुलनेला जगीं नसे कोणी
अशी मम तूं चन्द्रिका रुपखाणी !
गडे चन्द्रे ! लागलों जर उडाया,
उन्हातान्हांतुनि झटूं कुठें जाया ?

न त्या कमलीं, किति जरी दिव्य झालें;
परी अगनग लंघुनी, मधुर बाले,
ओष्ठ तव, जे स्मित दावित मधून,
सखें! चुम्बुनि ते, सुखें मग मरेन !


कवी - केशवसुत
७ ऑगस्ट १८८८

जास्वंदीची फुलें आणि पारिजाताचीं फुलें

(वृत्त – इंद्रवज्रा)

पहिली :-

“मातींत खालीं पडणें तुम्हांला
कैसें रुचे, हे न कळे आम्हाला.
ही रक्तिमा स्वीय अम्ही, पहा रे,
शाखांवरी नाचवितों अहा रें!”

दुसरी :-

(वृत्त-उपजाती)
“ती रक्तिमा घेउनियां खुशाल
शाखांवरी सन्तत का रहाल ?
मरुन मातींतचि या पडाल,
अज्ञात ऐशा थडग्यांत जाल !

“भाळीं न तें या अमुच्या म्हणून
तो डौल शाखांवरला गणून –
खोटा, लिहाया थडग्यावरी तें
स्वनाम गन्धें झटतोंचि येथे !”


कवी - केशवसुत
- ६ ऑगस्ट १८८८

मदन आणि मदनिका

“Cupid and my Campaspe played At cards for kisses” & c. - J Lylye.

(दिंडी)
मदन आणि मदनिका प्रिया माझी
चुम्बनांचे कारणें सोंगट्यांही
खेळण्याला बैसलीं; तधीं गाजी
मदन जाऊं लागला हार पाहीं !                                 १

(शार्दूलविक्रीडित)
भाता आणि धनुष्य आणि शर ते त्यानें पणीं लाविले,
तैसे दोनहि चक्रवाक अपुले; सारे तिनें जिंकिले !
स्वोष्ठींच्या मग विद्रुमासि मुकला ! खालीं तयें टाकिला
गालींचाहि गुलाब नंतर भला, तोही तिनें जिंकिला !        २

(वृत्त-वसंततिलका)
तेव्हां हनूवरिल वर्तुळ त्या खळीला,
भाळावरील मग त्या स्फटिकप्रभेला
लावी यथाक्रम सुमेषु पुन: पणास;
जिंकून घे मदनिका सहसा तयांस !                          ३

(वृत्त-शार्दूलविक्रीडित)
वेडा होउनि लावुनी स्वनयनें दोन्ही तदा खेळला,
नेलीं तींहि तिनें; सुमेषु उठला होऊनियां अंधळा !
हा ! हा ! हे मदना ! तुझी जर हिनें केली अवस्था अशी,
व्हायाची न कळे हिशीं तर दशा आतां मदीया कशी !     ४


कवी - केशवसुत
२ मार्च, १८८८