मरणकाल

(याचे मूळ The Death Bed हे काव्य Thomas Hood याने आपल्या एका बहिणीच्या मरणसमयी लिहिले.)

आम्ही तीचें श्वसन रात्रभर सचिंत हो निरखियलें,
श्वसन तिचें मृदु मन्द जें अमुच्या कानीं पडलें –                १

अम्हां त्यामुळे, तीचे वक्षीं आयुष्याची लाट
हेलकावते खालवर, असें समजायाला वाट.                      २

तेव्हां आम्ही कितीतरी पण हलक्यानें बोलावें,
सावकाशही तसें भोंवती फिरतांना चालावें !                     ३

जाणों तीचें लांबवावया आयुष्य अम्हीं आपुल्या
अर्ध्या किम्बहुना सगळ्याही शक्ति तिला अर्पियल्या.          ४

अमुच्या आशांनी भीतीला खोटसाळ हो म्हटलें,
तसें आमच्या भीतींनींही आशांला ठरवियलें !                  ५

आम्हांला ती भासे मेली जेव्हां ती निजलेली,
आणि अहह ! निजलेली जेव्हां हाय! हाय! ती मेली.           ६

कारण, नंतर पहाट आली अंधुक उदास तैशी
आणि हिमाच्या वर्षावाने काकडलेली ऐशी,                     ७

शिव ! शिव ! तेव्हां स्तब्धें पक्ष्में तिचीं सर्वथा मिटलीं,
- तिची आमुचीहुनी निराळिच पहाट तेव्हां झाली!             ८


कवी - केशवसुत
जाति – साकी
मार्च किंवा एप्रिल १८८६

उगवत असलेल्या सूर्यास

उदयगिरिशिरीं या त्वत्तुरंगी खुरांहीं
तुडवुनि उडवीली धूलि ही जैशि कांही ! –
द्युति बघुनि अशी ती चित्त माझें रमून,
दिनकर! मज बोधी तूज गाया नमून !                  १

नव सुरुचिर वल्ली या हिमस्नात यांनी,
नव रुचिर लतांनी या हिमालंकृतांनीं,
स्मितसम सुमनांनी पूजितां तूज आतां,
फिरुनि फिरुनि भास्वन् ! वन्दितों तूज गातां.        २

कवळुनि करजालें भूमिलागूनि, लाल
विलसितरुचिभासें फेंकितां तूं गुलाल
विकसितततरुमालाकेशपंक्तींत तीचे,
स्तवुनि फिरुनि तूतें वन्दितों मी मरीचे !              ३

अनुकरण करीं मी गाउनी या खगांचें,
तदिव सुमनतांचें वन्दुनी या लतांचें,
अनुसरत असें ही हांसुनी पद्मिनींस,
शरण तुजसि आलों मी असा नम्र दास !             


कवी - केशवसुत
वृत्त - मालिनी
- ४-डिसेंबर १८८५

खिडकीकडे मौज पहावयास

(वृत्त –उपजावी)
मजा पहायास विलोल बाला
सौधांवरी काञ्चनयुक्त जाला
तयीं त्वरेनें लगटून येती,
राहोनि अन्य व्यवहार जाती.                   १

जाळीकडे एक जवें निघाली
कचांतली बन्धनमुक्त झालीं –
पुष्पें, न बांधूं सुचलें तियेस,
रोधी करें ती परि केशपाश.                     २

कोणी, सखी रंगवितां पदाला-
ओढून, ये तूर्ण पहावयाला
लीलागती विस्मरली सदाची,
अलक्तचिन्हें उठली पदाचीं!                    ३

एकांत जों अंजन लोचनांत –
घालूनि, घालूं म्हणते दुज्यांत,
तशीच तों धांवुनि ये गवाक्षीं
काडी करीं राहुनि कुड्मलाक्षी !                ४

कोणी गवाक्षीं निज दृष्टि फेंकी,
नावी त्वरेनें फिटली तिचे की,
हस्तें निर्‍या आकळुनीच ठाके,
नाभींत तत्कङ्कणकान्ति फाके !            ५

(वृत्त –इंद्रवंशा)
अन्या त्वरेंने उठली पहावया,
लागे पदांच्या स्खलनीं गळावया
ती ओविली जी पुरती न मेखला,
अंगुष्ठमूलीं गुणमात्र राहिला!                  ६

(वृत्त-वसंततिलका)
लोलाक्ष हे भ्रमर ज्यावरि शोभतात,
आहेहि आसवसुवास भरून ज्यांत,
त्या त्यांचिया सुवनीं खिडक्या भरूनी
गेल्या-जणूं सचविल्याच सरोरुहांनी !       ७


कवी - केशवसुत
- नोव्हेंबर १८८५                           

वियोगामुळें

कोणी सांप्रत लक्ष्य लावुनि जरा पाहील माझेकडे,
ध्यानाची निरखील पाठ तर तो निस्तेज माझ्या मुखीं;
देव्हार्‍यांत मनाचिया बसुनियां आहेस जी तूं सखी,
त्या तूझ्यावरी तें जडून रुसलें या बाह्य शून्या गडे !

नक्षत्रें, सुमने, सुवर्णनिधिही, मोत्ये, हिर्‍यांचे खडे,
सन्ध्या आणि उषा, नसे रविशशी, विद्युल्लताही निकी,
ऐसे दिव्य पदार्थ जोडुनि तुझ्या रूपास मी पारखीं;
सारेही दिसती फिके !--- तुजहुनी मातें सुधा नावडे !

माझ्या गे स्मरणीं तुझें गुण, मुखीं तीं इक्षुखंडें जशी,
होतीं नीरस तीं परी गुण सदा तुझे गोडीस देती सदा;
ज्या मत्क्लृप्ति तुझ्याविशीं, चघळितों त्या स्वांघ्रिं जैशीं मुलें;
तेणें रक्त मदीय आटत असे, निद्रा न येई मशीं !

उत्कष्ठा ह्रदयीं---मनोज्ञ तव ती पाहीन मूर्ति कदा ?
वेडापीरच जाहलों जिवलगे आहे वियोगामुळें !


 कवी - केशवसुत
वृत्त - शार्दूलविक्रीडित 
- १२-११-१८९८

कविच्या ह्रदयीं जसें गुंगती --

कविच्या ह्रदयीं जसे गुंगती कवितेचे मधु बोले,
किंवा गायकमतींत झुकती ताना त्या सुविलोल,
तसे माझिया अन्तर्त्यामीं तुझिया सौन्दर्याचे,
विकास हंसती सखे निरंतर, ह्रदयंगम जे साचे !

अलिच्या गुंजारावी जैशी मधुलोलुपता खेळे,
वसन्तशोभासक्ति ज्यापरी कोकिलगानीं डोले,
मदीय चित्तव्यापारीं तूं तशीच मधुरे बोल,
खेळत असशी; तेणें आहे भ्रमिष्ट मन्मन झालें !


कवी - केशवसुत
- साकी
-१८९८

पद्यपंक्ति

आम्हीं नव्हतों अमुचे बाप,
उगाच कां मग पश्चात्ताप ?
आसवें न आणूं नयनीं
मरून जाऊं एक दिनीं !

अमुचा पेला दुःखाचा
डोळे मिटूनी प्यायाचा,

पितां बुडाशीं गाळ दिसे,
त्या अनुभव हें नांव असे !
फेंकुनि द्या तो जगावरी,
अमृत होउ तो कुणातरी !

जें शिकलों शाळेमाजी,
अध्याह्रत ही टीप तयाः---
“ द्वितीय पुरुषीं हें योजीं,
प्रथम पुरुष तो सोडुनियां ! ”


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रह -  हरपलें श्रेय
- १८९८

प्रीति आणि तूं

रानोमाळ कुठेंतरी तुजविणें मी हिंडतां वेंचिलीं,
कांहीं रम्य फुलें, परी झडकरी निर्माल्य माझ्या करी
झालीं मी विरहाग्नितप्त असल्यायोगें; गडें त्यापरी
ओसाडींत दिशांचिया भटकतां गाणीं मला काभलीं,

डोक्याच्या भ्रमणामुळें बिघडुती विक्षिप्त तीं जाहलीं;
हीं गाणीं कुसुमेंहि तीं परि दिलीं मीं टाकुनी का दुरी ?---
नाहीं !--- ठेवियलीं जपूनि असती अद्यापि गे सुन्दरी !
तीं मीं कां ?--- ह्रदयीं विचारुनि पहा--कां बुद्धि ही सूचली ?

कोणी तीं कचर्‍यावजा समजुनी टाकावया लागला,
त्यालागूनि निषेधिलें, न कथिला हेतू तरी मी तया,
तो हा कीं जर भेटलीस तर गे दावीन तीं मी तुला,
तेणें व्यक्त तुला न राहिल सखे हें एवढें व्हावयाः---

दुदैंवें तुज सोडुणि जरि दुरी लागे फिरावें मला.
प्रीती आणिक तूं---शिवाय न सुचे कांहीं मना माझिया !


कवी - केशवसुत
- शार्दूलविक्रीडित 
- मुंबई, २७ नोव्हेंबर १८९३