नि:श्वासगीत

प्रेमाचें मजला नकोच आतां नांव !

कां व्यर्थ कांचणी, फसवुनि भोळा जीव ?

हांसली मंद मधु पाहुनि कोणी रमणी.

भुलविलें जिवाला कुणि साखरबोलांनीं !

रंगवीत मोहन चित्र मंद हास्याचें,

गुंगीत आठवुनि गीत गोड बोलांचे ,

कंठणे तळमळत भकास सारी रात;

ढग खिन्नपणाचे दाट हृदयिं जमतात !

हांसती पांढ्र्‍या तारा काळ्या राती

नि:श्वास सोडणे लावुनि दृष्टी वरती !

'त्या' मुखचंद्राचें एकच वेड जिवाला

लावुनी जीव हा उदास रडवा केला

तिजसाठी दुखविला बापुड्वाणा ऊर;

ती असेल चुंबित तिच्या जिवाचा प्यार !

छे ! नकोच मजला तें प्रेमाचे नांव !

बंबाळ विवळतो भोळा हळवा जीव !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
- २३ जुलै १९२५

सावल्यांचे गाणें

तेजाची आम्ही बाळे,

रूप जरी अमुचें काळें !

लहान वा कोणी मोठी

ससेमिरा अमुचा पाठी !

जनी स्मशानीं कुठे तरी,

अशी तरळतों पिशांपरी.

मेघांच्या काळ्या पंक्ती

निळ्या नभीं जेव्हां फिरती

राक्षसरूपांना धरुनी

मंद मंद आम्ही फिरतों;

निळ्या जळा काळें करितों

पीतारुण संध्या बघुनी

वंदन दिर्घ सरूं पडुनीं !

मग येई रजनीमाई

पदराखालिं अम्हा घेई.

चांद्ण्यांत अमुची माया

भुताटकी गमते हृदया.

पांढुरक्या तेजांतून

कुठें कुठे बसतों दडुन.

पांढुरक्या वाटेवरुनी

एकलेच फिरती कोणी,

लपत छपत पाठुनि त्यांच्य़ा

फिरत असूं आम्ही वेड्या !

पानांचें पसरुनि जाल

आणिक पारंब्या लोल,

वट कोणी ध्यानस्थ बसे;

मंद अनिल त्या डुलवितसे.

मग अमुचीं रुपे डुलति;

बाळांना बागुल दिसती



जुनाट हे पड्के वाडे,

पर्णहीन त्यांतिल झाडें

धवल चंद्रिका रंगविते;

आम्ही मग त्यांतील भुतें !

जर का कुणि चुकुनी आला

वाटसरू रात्रींमधला,

बघुनि विकट अमुचे चाळे

चरकुनि तो मागेंच वळे !

प्रेम स्थल अमुचें एक;

त्यासाठी विसरुनि भूस,

दाहि दिशा मागुनि फिरणें

ही अमुची वेडी प्रीत

झिडकारा - मारा लाथ !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
- १२ मे १९२५

एक स्वप्न

रमणिला कवळुनि हृद्यीं । असें मी जाहलों दंग ;

स्वप्न तो गूढ पाहोनी । समाधी जाहली भंग !


गुलाबी गाल रमणीचे । सुकोनी सुरकुत्या झाल्या;

मृदुल घन कृष्ण केसांच्या । लोंबती पांढर्‍या दोर्‍या!

तिच्या त्या गोठल्या नयनी । पाहिलें रूप मी माझें,

पाहुनी जीर्ण मुखडा तो । चरकुनी हृदयिं-मी लाजें.

कांहिसें चरकुनी हृदयी । रमणिला घट्ट मी धरिलें:

गळाले पाश देहाचे । शांत मग श्वासही झाले !

निसटल्या दिव्य दो ज्योती । आमुचे देह सांडून,

तळपुनी नील आकाशी । जाहल्या तारका दोन !

उराला ऊर भिडवोनी । स्तब्ध मातींत पडलेल्या

पाहुनी आपुल्या देहा । खदखदा तारका हंसल्या !

बसुनिया एअकमेकांच्या । सन्निधीं तारका गाती,

'येउं दे काळ काळाचा । तयाची कोण धरि भीती !'

स्वप्न हें गूढ पाहोनी । समाधी जाहली भंग !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
 - ऑगष्ट १९२५

गुलाबांचा हार

गुलाबांचा घेऊनि एक हार,

ह्रदयदेवीचें गांठियलें दार.

अर्पियेला सोत्कंठ तिच्या हातीं;

(अनुष्टुप्‌) मनीं आनंदुनी गेला युवा तो प्रणयी घरा ;

शब्द हे वदली चित्तीं, हांसुनी तरुणी जरा:

"आज आहे येणार नाथ माझा ;

त्यास अर्पिन हा हार बरा ताजा !"


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
 - २९ जून १९२५

संध्यासंगीत

सिंधूचे मर्मरगीत

फेंसाळे कानीं शांत.

संध्येची पिवळी माया

रंगविते डोंगर--काया.

शुभ्र अभ्र दाटे गगनीं,

मोत्यांचे चढवुनि पाणी.

फिकट पांढरा रविराणा

मंद हांसला बुडतांना !

दडले मग पिवळे किरण

तरल निळ्या पाण्यांतून.

लेवुनि तें पिवळें तेज

जग गमलें यक्षिणी-कुंज !

मधुनि मधुनि जन जे फिरती

गूढ कुणी यक्षचि गमती !

पीत विरल वातावरणीं

जिव गेला वेडावोनी !

स्वप्नफुलें रंगित फुललीं;

दिवसाही स्वप्नें दिसलीं !

नारळिच्या झाडांतून

रजनि बघे डोकावून.

रजनीची काळी काया

घट्ट ह्रुदयिं आलिंगुनिया,

रजनी-रमणीच्या ह्रुदयीं

दिवस-रमण विरुनी जाई !

काळवंडलीं हीं रानें,

झाडांचीं हिरवी पानें.

आणिक त्या काळ्या छाया

माझ्याही ह्रुदयीं शिरल्या !

ह्रुदयिं दाटली हुरहूर ;

कां न कळे दुखतो ऊर !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
 - ११ मे १९२५

एकलेपणाची आग

एकलेपणाची आग लागली ह्रुदया ;

घनदाट दाटली विषण्णतेची छाया.

तडफडे जिवाचें पांखरु केविलवाणें,

होत ना सहन त्या एकलकोंडें जगणें !

जोडीस शोधितें उदात्त अपुल्यावाणी;

प्रतिशब्द जिवाचा न दिला अजुनी कोणी !

गुम्फीत कल्पनाजाला । गुंगणें,

गुरफटुनि त्यांत जीवाला । टाकणें,

रंगीत स्वप्नसृष्टीला । उठविणें ;

ही स्वप्नसृष्टि पटतसे जिवाला वेडया;

ही सुवर्णलंका दिपवित अवघी ह्रुदया !

परि इंद्रजाल हें जात जघीं विरुनीया,

एकलेपणाची आग लागते ह्रुदया !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
 - १९ जानेवारी १९२५

भावबंधन

चित्ताला रमवावया पहुडलों होतों खुल्या सैकतीं;

तों दृष्टी सहजींच जाइ वरती गंभीर नीलांबरी.

तेजाला उधळीत कोणि चमके तारा तिथें सोज्वळ,

माझी दृष्टि खिळे विशाळ गगनी त्या रम्य तारेवरी.

पाहोनी तिजला मनांत रमलों चित्तास ये शांतता,

चाटे ती जणु हांसली सुखविण्या संत्रस्त माझ्या मना !

चित्ती कांहि तरंग अद्रुत उठे - अश्रु उभे लोचनीं !

वाटे या हृदयास काय नकळे - तें जाहलें तन्मय.

ती कोठें सुरबालिका !----कुणिकडे मी येथला पामर !

नाहीं का सुरलोकिंचा रवि परी उत्फुल्लवी पद्मिनी ?

कैसा ये कवळावया धरणिला पर्जन्य पृथ्वीवरी ?

तारा स्नेहलता मधुस्मित करी--हें खूप आहे मला.

कोणी जीव कुण्या जिवावरी रमे--कैसें कुणी सांगणें !

कैसें अन्तरि भावबंधन जडे--तें अंध वेडें खरें !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात

बाजू उलटली !

मनीं भोळया चोरटा भाव नाहीं.,

मुग्ध आणि निर्व्याज तुझ्या ठायीं.

प्रणयचंचल तुज ठावुक्या न लीला

कसलि नाही दरकार तव मनाला !

आजवेरी पाहिल्या खूप बाला,

नजर कितीकींच्या लाविली मुखाला,

लाजलाजुनी आरक्त किती झाल्या

आणि हरिणीसम पळुनि किती गेल्या !

लोचनांना भिडवून लोचनांशीं

धीट मजला पाहून अशी घेशी!

तुझी कांही न्यारीच रीत बाई,

मींच गेलों लाजून तुझ्यापायीं !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
 - ११ ऑक्टोबर १९२४

चटका

तंद्री लागुनि गुंग मी हळुहळू होतों पथीं चालत,

तुंही मग्न विचारिं चालत पुढें आलीस सामोरुनी.

देहाला मम देह लागत तुझा-दोघांसही ना कळे !

दोघेही चमकून पाहत क्षणी त्या एकमेकांस कीं !

होवोनी मनि बावरा बघतसें मी तेथ वेडयागत,

वेड्याला मज वाटलें सहजची तूं शाप देशीलसा ।

कांही धीर करोनी शब्द तुटके ओंठांवरी नाचले,

डोळे मात्र गयावया करुनिया होते तुला सांगत ।

तुंही अस्फुट कांहिसें वदुनियां माझ्याकडे पाहिलें,

तों डोळांत तुझ्या मला चमक ती न्यारीच कांहीं दिसे !

ओंठानी कितिही जरी अडविलें आलें तरी बाहीर-

-तें मंदस्मित- आणि तूं निसटुनी गेलीस केव्हाच गे ।

एका दिव्य क्षणात खेळ सगळा हा गोड आटोपला ,

जों जों आठवतो मनास चटका लागे कसासा मला !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
 - १७ नोव्हेंबर १९२४

प्रेम आणि पतन

कुठ्ल्याशा जागी देख

बिल्डिंग मोड्की एक । पसरली.

चाळीत अशा वसणारी।

पोरगी कुणी्शी होती छबकडी !

जाताना नटुनी थटुनी

कुणी तरुण पाही ती तरुणी । एकला.

त्या क्षणी

त्याचिया मनी,

तरड:ति झणीं,

गोड तरि जहरी । प्रीतीच्या नवथर लहरी । नकळतां.

तो ठसा मनावर ठसला ।

तो घाव जिव्हारी बसला । त्याचिया

वेड पुरे लावी त्याला ।

चाळीतिल चंचल बाला बापडया !

अकलेचा बंधही सुटला ।

संबंध जगाशीं तुटला । त्यापुढें.

आशाहि,

कोणती कांहि,

राहिली नाहिं.

सारखा जाळी । ध्यास त्यास तिन्ही काळी । एक तो.

ही त्याची स्थिति पाहुनियां,।

चाळींतिल सारी दुनिया बडबडे.

इष्काचा जहरी प्याला।

नशिबाला ज्याच्या आला । हा असा.

धडपडत चाळिंतुनि फिरणें ।

तें त्याचें होतें जगणें । सारखें !

लोकांना नकळत बघणें ।

पिउनिया चहाला जगणें । गरमशा.

पटत ना,

त्याचिया मना,

जगीं जगपणा,

डाव तो टाकी । मनुजांतुनि दगडची बाकी । राहतो.

यापरी तपश्चर्या ती

किति झाली न तिला गणती । राहिली.

सांगती हिताच्या गोष्टी।

हातांत घेउनी काठी । लोक त्या

तो हंसे जरा उपहासें ।

मग सवेंच वदला त्रासें । चिडुनियां

'निष्प्रेम चिरंजीवन तें।

जगिं दगडालाही मिळ्तें । धिक तया'



निग्रहें,

वदुनि शब्द हे,

अधिक आग्रहें,

सोडिना चाळे । चाळीचे चढला माळे । तरुण तो.

पोरगी आलि मग तेथ ।

जोड्यांना धरुनि करांत । फाटक्या.

धांवली उताविळ होत ।

जोडा झणिं थोबाडांत । मारिला.

तिरमिरुनी खालीं पडला ।

परि पडतां पडतां हंसला । एकदां !

तो योग ।

खरा हटयोग ।

प्रीतिचा रोग ।

लागला ज्याला । लागतें पडावें त्याला । हें असें !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
- ६ डिसेंबर १९२४

स्मृती माझी परि नसे तुला बाई '

मंद अनिलावरि वाहतो सुगंध,

सुवासानें मी होत असें धुंद.

तुझ्या प्रीतीनें ह्रुदय भरुनि जाई,

स्मृती माझी परि नसे तुला बाई !

रोज फुलती गोजिरीं फुलें येथें

खुडुनि त्यांना आणितों मी गृहातें;

गमे ओतावीं सर्व तुझ्या पायीं

स्मृती माझी परि नसे तुला बाई !

निशादेवीचें हास्य जणूं कांत,

खुले जेव्हां चांदणें शुभ्र शांत

ह्रुदय तळ्मळतें--स्मृती तुझी होई,

स्मृती माझी परि नसे तुला बाई !

नील गगनीं चमकती रम्य तारा;

मधुर गुंगीनें देह भरे सारा !

नयन दिसती तव-विध्द जीव होई ;

स्मृती माझी परि नसे तुला बाई !

खिन्न होउनि बागेंत भटकतांना,

गुलाबांचा हो स्पर्श कपोलांना;

ह्रुदय दचके-तनु कंटकिता होई ,

स्मृती माझी परि नसे तुला बाई !

ध्वनी मंजुळ कधिं कर्णपथीं येती

तुझी हांकच जणुं !---गोड पडे भ्रांती.

निराशेनें मम ह्रुदय भग्न होई,

स्मृती माझी परि नसे तुला बाई !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
- ३ सप्टेंबर १९२४

थांब थांब, बाले आतां

थांब, थांब बाले आतां, ठेव दिलरुब्याला !

सूरसागराच्या लाटा बुडविती जिवाला !

विश्व शांत, रजनी शांत, चांदणेंहि फुललें शांत,

शांतिचेंच घुमतें का हें गीत दिलरुब्यांत ?

दिव्य तुझ्या संगीताची साथ आणि त्यांत !

देहभान सुटलें आतां, ठेव दिलरुब्याला !

ह्रुदयाच्या तारा माझ्या होति एकतान !

एकसुरीं लागुनि गेलें सृष्टिंचेंहि गान !

जीव उडे दिव्यीं करुनी नादमय विमान !

धराखर्ग मिळुनी गेलीं सूर सागराला !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात
- २४ ऑक्टोबर १९२४

प्रीतिची हूल फुकट ना तरी !

'तूं माझी अन्‌ तुझा मीच,' ही खातर ना जोंवरी,

प्रीतिची हूल फुकट ना तरी !

गालाला पडते खळी मला पाहुनी,

ही नजर पाहते धरणी न्याहाळुनी !

भयभीत प्रीत थरकते लीन लोचनीं,

ऒंठाची थरथरत पाकळी,----बोल गडे, झडकरी !

प्रीतिची हूल फुकट ना तरी !

जिवाजिवाची अभंग जडली जोड असे ही जरी,

भिति मग कोणाची अंतरीं ?

ही गांठ भिडेची तांत गळ्या लाविल ;

हिरव्याचीं पिवळीं पानें हीं होतिल !

प्रीतिच्या फुलाचा वास उडुन जाइल ;

फसाल पुरत्या, बसाल गाळित घळ्घळ अश्रू-झरी !

प्रीतिची हूल फुकट ना तरी !


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात

३१ डिसेम्बर १९२६ ची मध्यरात्र

 रातकाळची पसरे शांती,

मुलें माणसें स्वस्थ घोरती;

धूम्रदीप रस्त्यांत तेवतो;

फ़िकट पांढरी दीप्ति पसरितो.

मध्यरात्रिचा निर्जन रस्ता,

प्रकाशांत त्या वितरि विकटता.

दचकचुनी तों-बारा ठणठण

घडयाळ साङ्गे स्पष्ट वाजवुन,

" वर्षाची या सरती घटिका,

पहा,चालली सोडुनि लोकां !"

वर्ष बिचारें गेलें, गेलें

करपलों जणूं वियोगानलें !

अन्त:करणीं ये कालवुनी,

विषादतमिं मी गेलों बुडुनी !

अगणित वर्षे आली गेलीं,

कितीक लोकें जन्मा आलीं;

हंसली, रडली, म्हुनी गेलीं,

'उदो' 'उदो' हो त्या त्या कालीं ,

स्मृतिहि न त्या अमरांची उरली !

आजहि अगणित जगती मरती,

त्यांत कुणी अजरामर होती !

किति अमरत्वा परि पचवोनी,

काळ बसे हा ' आ ' वासोनी !

उदास असले विचार येती,

लाज परी मज वाटे चित्ती.

असेल काळाहाती मरणें,

परी आमुच्या हाती जगणें !

कां नच मग वीरोचित जगणें,

अभिमानाने हांसत मरणे ?

विचार असले जो मनिं आले,

अंत:करणहि पार निवळलें,

दिव्य कांहि तरि मनि आठवुनी,

झोंपी गेलों अश्रू पुसुनी.


कवी - अनंत काणेकर
कवितासंग्रह - चांदरात

अनंत काणेकर

चांदरात