पोवाडा - पटवर्धन सांगलीकर

वसविली सांगली । चिंतामणरायें चांगली ॥ध्रु०॥

सर्वांचा मुकुटमणी । मुख्य पटवर्धन चिंतामणि । कर्ममार्गामाजी सुलक्षणी । सर्व यजमानची मनास आणी ।

वचन जें निघेल तोंडातुनि । करावें मान्य सर्वत्रांनीं । दालतीचा खांब मुख्य स्थानी । आज्ञा त्याची कोण न मानी ।

किल्ला सांगली राजधानी । प्रज्ञा उभी जोडून द्वयपाणी । ज्याला जितुकें पाजतील पाणी । त्याला पिणें प्राप्त मुक्यानी ।

लौकिक त्याचा जगत्र वानी । शिपाई मूळचे पुण्यप्राणी । गजानन ज्याचा पक्ष धरोनि । करीत संरक्षण संतोष मानी ।

कानीं नित्य पडावें गानीं । गायन करिती महा महा गुणी । विणे पखवाज कितीक कोण गणी ।

कुशल ज्या त्या ममतेशील धनी । न लागे जेथें किंचित पाणी । तेथें प्रभु यत्किंचित खणी ।

पाणीच पाणी रानोरानीं । किल्ल्याची कीर्ति जग वाखाणी । चुंबित गगन मनोरे गगनीं । कोटांत कोट बाहेरुनि ।

सभोंता खंदक मग रेवणी । वेष्‍टिला वरुनि चिल्हारीनीं । चहुंकडे कीर्ति फाकली । वसविली सांगली ॥१॥

भक्ति गजाननाची भारी । तो मोरेश्वर देतो उभारी । चिंतामणी सर्वांला तारी । जेथें बिघडेल तेथें सवारी ।

चिंतामणीची चिंता वारी । धार्मिक अधर्मास धिःकारी । पटवर्धन जाणती संसारी । घालिती उडयाच जैशा घारी ।

फते केल्याविण माघारी । उलटोनयेची मारी मारी । म्हणावे हेंज मनांत खुमारी । ऐसे थोडे पुरुष अवतारी ।

वडिला वडिलीं नामधारी । सप्त पिढया लौकिक उद्धारी । वृत्ति धर्मा जागली । वसविली ॥२॥

खेरीज बाहेर पुरे । वसविले एकाहुन एक सरे । बंदोबस्ती गस्ती पाहरे । लोक खुखवस्ती बांधूनि घरें ।

एक राहती स्वस्थ नांदती बरे । कौल सर्वांला ताकीद फिरे । धन्याची आज्ञा नांदा कींरे । शिवालय देवालय सुंदरे ।

घाट बांधुनिया कृष्णातिरे । आंत भरचक्का चुनारचिरे । कृपा केली श्रीमोरेश्वरें । प्यसामुग्री भागली । वसविली सांगली० ॥३॥

शेंकडो चारी दुकानदार । जोहोरी बोहोरी शेटे सावकार । रुमाली रस्ते बांधून चार । बनविला बाग चांगला फार ।

आंत मांडव द्राक्षांचे गार । सुरुची झाडें मनोहर । फुलें हरजिनशी अपरंपार । पाचदवणा मरवा कचनार ।

गुलाब चमेली गुले अनार । मोतिया मोगर्‍यांचे हार । सोनचाफे मकरंद बहार । गणित करतांना वाटेल फार ।

म्हणुनि सांगितले सारासार । आंत उमराव जुने सरदार । अश्वरथ गाडया कुंजर बहार । पालख्या शिवाय घोडेस्वार ।

तलावे देती चक्राकार । दुपेटे शेले भरीजरतार । एकापरीस एक दवलतदार । भले लोक संग्रही धनदार ।

पुण्य त्या चिंतामणीचें सारें । मुख्य सवाला तोच आधार । दानधर्माला बहुत उदार । आल्या गेल्याचा आधीं सत्कार ।

कल्पनाबुद्धीचे भांडार । न लागे ज्याचा अंतनापार । पाहिले हें पक राजद्वार । विवेकी बिचार सारासार ।

कविता अनंतफंदी करी । ताल सुर नमुदा लागली । बसविली सांगली० ॥४॥


कवी - अनंत फंदी

महेश्वर शहरावर

नाहीं पाहिलें पारखें महेश्वर क्षेत्रपुर ॥धृ०॥

नर्मदा निकट तट घाट । बहुत अफाट । पायर्‍या दाट । चिरे वाट । मुक्तीचीं शिवालयें ।

कैलास साम्यता नानापरिची रचना रचिली । रामकृष्ण मंदिर । बहुत सुंदरें । बांधिलीं घरें ।

रमे रमणूक हवेल्या । नयनीं पाहिल्या । नूतन थाट । प्रताप अहिल्या । किल्यावर तळवटी ।

शहर गुलजार । बहुत बाजार हारज । दुकानें लक्षापति सावकार ।

भारी भारी माल खजीना रस्ता खस्ता सुकाळ नाहीं दुष्काळ बाल वृद्ध प्रतिपाल करीती ।

गरिब गुरिब कंगाल गांजले । अडले भिडले । त्या देखुनियां अन्नछत्र सरी सारखे ।

नाहिं पाहिलें नयानें पारखे । महेश्वर क्षेत्र पूर ॥१॥

दानधर्म करी नित्य शिवार्चन । सत्वशील ऐकुनी धांवती । देशोदेशींचे कर्नाटक । तैलंग द्रावीड ।

वर्‍हाड कर्‍हाड । कोल्हापूर, कृष्णातीर, गंगातीर । कोंकण काशीकर ।

गयावळ, माळवे बिरांगडे येती कावडे, वेडे बागडे । गुजराथी मैथुलीपुरी । भारती दिगंबर जटाधारी ।

बैरागी योगी कानफाडे दर्शना येती । हरिदासाचे प्रेमळ भक्त सांप्रदाय पुष्कळ पाहिले नयनीं । सर्व महेश्वर क्षेत्रपूर ॥२॥


कवी - अनंत फंदी

बाळासाहेब पटवर्धन मिरजकर

प्रतापी बाळासाहेब पुण्यश्लोक मुखी सर्वत्रांच्या । हेचि ऐकण्यांत आले बहुधा कानीं प्राणिमात्रांच्या ॥ध्रृ०॥

मोठया परि मोठयाशीं भाषणें लहान्याशीं बोलून बरें । जिंकून बसविले तिकून साजिरे अष्‍टपैलू चौकून चिरे ।

दयावंत बुद्धिवंत चतुर साधारण वचनाचे खरे । रयतेचे कनवाळु सभोंवती गजाननाचें चक्र फिरे ।

आल्याचा सत्कार करिती भेटी घेती सत्‍पात्राच्या ॥प्रतापी० ॥१॥

सभोंताला खंदक किल्ल्यामध्येंच उंट घोडे हत्ती । झडत असे चवघडा पदरचे भले लोग त्यांतच राहती ।

बागबगीचे नानापरीचे हवा लहान मोठे पाहती । शिवाय आणखी घाट बांधिला दक्षिणेस कृष्णा वाहती ।

लोकवस्तीची कीर्ति वाखाणती गोविंदपुत्राच्या ॥प्रतापी० ॥२॥

मुख्य दैवत समनामिर दैवत जागृत बस्तीचा वाली । तेथ उपद्रव होऊं न शके पीर मिरजेचा रखवाली ।

तशांत शूर पटवर्धन बाके कीर्ति जघन्यांत झाली । भयाभीत जो होऊनि आला त्याला पाठीशी घाली ।

तृणप्राय परशत्रु जैसा उभ्या बाहुल्या चित्राच्या ॥प्रतापी० ॥३॥

बस्ती अतिगुलजार फार बाजार भरे बृहस्पतवारी । शनवारामध्यें चौक तेथें जोहारी बोहारी ।

व्यापारी राफाचारी तमाम इमाम रस्त्याशेजारी । उदमाची घडामोड होतसे बजान पट्टेकझारी ।

अनंतफंदीचे छंद जखमा जशा जिव्हारी शस्त्राच्या
॥प्रतापी० ॥४॥


कवी - अनंत फंदी

राघोजीराव आंग्रे सरखेल

धन्य सवाई सरखेल राघोजीराव मुख्य अधिपती । कीतीक त्या तेजापुढे लोपती ॥ध्रु०॥

पूर्वी कोण्या पूर्वजाने समयी शत्रु सैन्य पळवुनी । सर्व साकल्य हुजुर कळवुना ॥

महाराजांचे प्रसन्न मन ते आपल्याकडे वळवुना । आले संकट सारे टळवुनी ।

श्रम साध्य सरखेलपणाचे अक्षय पद मिळवुनी । टाकिले दरिद्र दुर खिळवुनी ॥

चा० त्या वंशामध्ये जन्मले ॥ राघोजीराव चांगले ॥ भले मर्दुमिने शोभले ॥ चा०

जळात आणि प्रांतात ज्याला रिपु थर थर कापती । येउन अपराधी पाई लागती ॥१॥

नूतन विसा बाविसात उंबर स्वरूप शाम सुंदर । चढाइत घोड्यावर बहादर ॥

स्वता करवली करून मागे मारितात चादर ।

शूर कर जोडिता एकंदर ॥ कलगि तुरा शिरपेच झळाळित कडी कंठी नादर ।

हजारो जन करिती आदर ॥चा० गर गर भाला फिरविती ॥

राव पहिलवान हरविता ॥ गवयांचे गर्व निरविती ॥ चा० प्रवीण गाण्यामधे टाकिती साजावर थाप ती ।

सूर स्गीन विणे वाजती ॥२॥

स्वारी निघे कडकडीत भयंकर आरब किंकाळती । वारुमधे कोतल चौताळती ।

स्वार पिच्छाडिस मांड बरोबर दाटित संभाळती ।

हात हलतंच हुकूम पाळती ॥ दोहो बाजूस मोरचले मिजाजित रायावर ढाळती ।

पाहून मुखचंद स्त्रिया भाळती ॥चा० पुढे बल्ल बाण चालती ॥ भालदार मधुर बोलती ॥

खावंद मोठे मसलती ॥चा० धनि दिवाण साहेबास शंकरे दिली संतत संपती । ठेंगणी भुय आटीव आकृती ॥३॥

उदार गजराबाई सदोदित हास्यानन मावली । असले पुत्र सती प्रसवली ॥ उभय लौकिक रक्षुन जगात ध्वज लावली ।

हीच महायात्रा घरी पावली ॥ अशा कल्प वृक्षाची पडावी किंचित तरी सावली । जडो हे मन त्यांचे पावली ॥ चा०

मर्जिनरूप जे वागती ॥ झाले वर्तमान सांगती ॥ नंतर निरोप मागती ॥चा०

जलदी किती कामाची हुशारित चक्रापरि तळपती । जेव्हा तेव्हा हत्यार चमके हाती ॥४॥

ताईसाहेब भाग्याची पुत्र आणि पौत्रादिक साजती । श्रीमंतिणी स्त्रियात सुविराजती ॥ अनेक राजद्वारी अखंडित जय वाद्ये वाजती ।

विप्र मंगल घोष गर्जती ॥ राज्य असुन तर लहान मुल्खो मुलुखी कीर्त गाजती । नाव ऐकुन धनाढ्य लाजती । चा०

किती छत्रामधे जेवती ॥ किती घरीच अन्न सेविती ॥ किती कामावर ठेविती ॥ चा०

किती कारकुन लिहिणार किती कर जोडितात दंपती । दया येई मग मातुश्री प्रती ॥५॥

नित्य दान काही पुराण समई गान होतसे । सदा सत्काळ यात जातसे ॥ काय कोठे कमी जास्त सती ते सर्व स्वता पहातसे ।

खबर पर राज्यातिल येतसे ॥ चा० नाही राज्यामधे तस्कर ॥ हे जनास श्रेयस्कर ॥ भोगिती सुख सोयस्कर ॥ चा०

घरोघर गाती गीत जास्त नाही रयतेवर बाबती । शिरस्ते कदीम तेच चालती ॥६॥

सदैव मुक्तद्वार कुलाबा गरिबांचे माहेर । जसे तप साधनास बेहर ॥ श्रीमंत गेल्या पसुन मिळेना अन्न कोठे बाहेर ।

म्हणुन झड घालितात लाहेर ॥ वस्त्र पात्र येई शिधा हेच ह्या सरखेलांचे हेर । उचीच नव्हे शब्दांचा आहेर ॥ चा०

पहा पहा राजांचे मुख ॥ उभे रहा क्षणभर सन्मुख ॥ होइल दरिद्र विन्मुख ॥ चा०

प्रपंच कल्याणार्थ कराया प्रभूस विज्ञापती । सौख्य पावाल सर्व निश्चिती ॥७॥

मंत्री विनायक परशराम ते बुद्धिचे सागर । सर्व गुणी विद्येचे आगर । भुजंग राजे भुलती सुवासिक दिवाण मैलागर ।

राजकारणी एक नट नागर ॥ येती किती दर्शनास ब्राह्मण आणि सौदागर । रात्री हरहमेश होई जागर ॥ चा०

मुळी पुण्यवान ते धनी ॥ कारभारी तसे साधनी ॥ गंगु हैबती कवी शोधनी ॥ चा०

महादेव गुणी म्हणे प्रभाकर क्षेम असो भूपती । न्यहाल कधी करतिल सहजोगती ॥८॥


कवी - अनंत फंदी

नाना शंकर शेट

दैववान नाना शंकर शेट विजाति । केली केवढी उभय वंशात उभयता ख्याती ॥ध्रु०॥

ना कळे कोणाला विचित्र हरिची माया । क्षणमात्रे दीनावर लावील छत्र धराया ॥ बाबुल शेटिवर पडली कृपेची छाया ।

ते पुण्यवान ती धन्य पवित्र जाया ॥ शंकर शेट आले पोती किर्त कराया । झाली प्राप्त अचल लक्ष्मी आरोग्य काया ॥चाल॥

वाढली मान-मान्यता जगामध्ये मोठी ॥ पाहिल्या पडे श्रम केवळ धनाची कोटी ॥

नावडे गोष्ट कल्पांती कोणाची ओती ॥चाल॥

कडकडीत कठीण मर्जी । जसा फर्जी निर्भय गर्जुन बोले ॥ संतत संपत अनुकुळ । नाही प्रतिकुल । या भरपणांत डोले ॥

बाच्छाय आपल्या घरचे । लाल हरीचे । त्या योग्य तसे तोले ॥चाल॥

बहु बळे संपदा मिळवली ॥ मुळापासून औदसा पळवली ॥ विष्णु सहित लक्ष्मी वळवली ॥चाल॥

अहा रे ! शंकर शेट धनाज ॥ भाग्यवान भोळे महाराज ॥ कुटुंबसंरक्षणाचे जहाज ॥

डामडौल नाही काही मिजाज ॥ दीन दुबळ्याचे गरीब नवाज ॥ शरण आल्याची राखुन लाज ॥ आगोदर त्याचे करावे काज ॥

मोठ्या मोठ्याचा जिरवुन माज ॥ हरीस आणिले शेट बजाज ॥ पैलापूर मुंबईत आज ॥चाल॥

जेव्हा टिपूवर इंग्रज गेले ॥ तेव्हा शेट सवे नव्हत नेले ॥ परंतु भर्णै येथुन केले ॥ समय रक्षिले ज्यांनी अशेले ॥चाल॥

म्हणून साहेब बहुत चाहाती ॥ करून गौरव धरावे हाती ॥ काढुन टोपी उभे की राहती ॥चाल॥

देशावर चालता हुंड्या ॥ इतर गाई तर गरीब भुंड्या ॥ अपराधावर धरून पुंड्या ॥ घरी चढवाव्या ॥चाल॥

भलत्याचे पडेना तेज फिटेना भ्रांती । यासाठी लोक भरदिसास हिसके खाती ॥१॥


कवी - अनंत फंदी

लंडे गुंडे हिरसे तट्टु

लंडे गुंडे हिरसे तट्टु ह्यांचीं संगत धरु नको । नरदेहासी येऊन प्राण्या दुष्‍ट वासना धरुं नको ॥ध्रु० ॥

भंगी चंगी बटकी सठकी ह्यांच्या मेळ्यांत बसुं नको । बिकट वाट वहिवाट नसावी धोपट मागी सोडुं नको ॥

संसारामधिं ऐस आपला उगाच भटकत फिरुं नको । चल सालसपण धरुनि निखालस बोला खोटया बोलुं नको ॥

पर धन पर नार पाहुनि चित्त भ्रमुं हें देऊं नको । अंगीं नम्रता सदां असावी राग कुणावर धरुं नको ॥

नास्तिकपणांत शिरुनि जनाचा बोल आपणा घेऊं नको । भली भलाई कर कांहीं पण अधर्म मार्गीं शिरुं नको ॥चाल॥

मायबापावर रुसूं नको । दूर एकला बसूं नको । व्यवहारामधिं फसूं नको ॥चा० प० ॥

परी उलाढाली भलभलत्या पोटासाठीं करुं नको ॥ लंडे गुंडे० ॥१॥

बर्म काढुनि शरमायाला उणें कुणाला बोलुं नको । बुडवाया दुसर्‍याचा ठेवा करुनिया हेवा झटुं नको ।

मी मोठा शाहाणा धनाढयही गर्व भार हा वाहुं नको । एकाहुन एक चढी जगामधिं थोरपणाला मिरवुं नको ॥

हिमायतीच्या बळें गरिबागुरिबाला तूं गुरकावुं नको । दो दिवसांची जाइल सत्ता अपेश माथां घेऊं नको ।

बहुत कर्जबाजारी होऊनि बोज आपला दवडुं नको । स्नेह्यासाठीं पदरमोड कर परंतु जामिन होऊं नको ॥चाल॥

विडा पैजेचा उचलुं नको । उणी तराजू तोलुं नको ॥ गहाण कुणाचें डूलवुं नको ॥ असल्यावर भीक मागूं नको ॥ चा० प० ॥

नसल्यावर सांगणें कशाला गांव तुझा भिड धरुं नको ॥ लंडे गुंडे० ॥२॥

उगीच निंदा स्तुती कुणाची स्वहितासाठीं करुं नको ॥ बरी खुशामत शहाण्याची ही मूर्खाची ती मैत्रि नको ॥

कष्‍टाची बरी भाजि भाकरी तूप साखरेची चोरि नको ॥ आल्या अतिथा मुठभर द्याया मागें पुढती पाहूं नको ॥

दिली स्थिती देवानें तींतच मानीं सुख कधिं विटूं नको ॥


कवी - अनंत फंदी

सत्कर्माचा तोटा । समय खोटारे खोटा ॥

सत्कर्माचा तोटा । समय खोटारे खोटा ॥ध्रु०॥

ब्राम्‍हणाशीं बिगारी धरतात । अविचार मनस्वी करतात । अशा आधारें कसे तरतात । मुलेंमाणसें घेऊन मरतात ।

वाणी बकाल घाबरतात । लोक गाईसारखे हुंबरतात । पंढरीनाथ स्मरतात । महार पोरगे घरांत शिरतात ।

घरधनीच होऊन बसतात । वस्तभाव अवधी भरतात । माल बापाचा बांधिती मोटारे मोटा । सत्कर्माचा । सम० ॥१॥

धामधूम चहुंकडे गर्दी । पठाण कंपु आरब गार्दी । ज्याला न मिळे भाकर अर्धी ।

त्याला बसाया घोडे जर्दी । लागून वारा नका घेऊं होईल सदीं ।

त्याची बडेजाव आठचारदी । दिवाण दरबारांत गर्दी । दिवस लागू नये फारदी । जेव्हां तिजवर व्हावी गर्दीं ।

तशामधीं होते वरदी । ते पार पडले मरदा मरदी । आवताराच्या दैवी उपद्रव मोठारे मोठा ।

सत्कर्माचा तोटा । समय खोटारे खोटा ॥२॥

जो येतो तो हातीं भाला । म्हणे आपणाला जेऊं घाला । कोणी कोणाचा गुरु ना चेला । भलताच धमकावी भलत्याला ।

चोरदंड तो कोतवालाला । जसा रावणाचा साला तो हलकाला एकची झाला । पतिव्रता मुकली प्राथाला । शिंदळ चढली लौकिकाला ।

सांगत फिरती ज्याला त्याला । एक जातबाई टोपीवाला । मी नाहीं दमलें पंचविसाला ।

फंदी अनंताची कविता सवाई सोटारे सोटा । सत्कर्माचा तोटा ॥ समय० ॥३॥


कवी - अनंत फंदी