प्रियेला सादर केलेली पुष्पमाला किंवा कर्तव्य आणि प्रीति
नदीच्या तीरानें सहल करितां मी, जिवलगे,
पहाली ती शोभा कुसुमित वनाची जवळ गे;
तधीं तेथें गेलीं उचलूनि पदे मी झरझरा,
जसा बाळया शाळेमधुनि अपुला ये निज धरा !
तृणाची गे खालीं रुचिर हिरवी चादर बरी,
लतांची वृक्षांची निविड फुगडी शोभत वरी;
फुलें तीं वल्लीं नव किसलयीं शोभत किती !---
तुझ्या ओंच्यामध्यें जशिं निज अपत्यें विलसती !
स्वप्नांहीं तें होतें विपिन मधुरे ! फार गढलें,
मुलांच्या शब्दांहीं स्वसदन असे जेंवि भरलें;
सुगन्धें तें होतें स्थल भरुनि गेलें अतिशय
तुझ्या प्रेमानें हें भरुनि असतें जेंवि निलय !
तरी सुद्धां तेथें, मज गमतसे, लौकिक नव्हे,---
असें कांहीं होतें, कथन करण्या जें मज न ये; ---
वसे तो विश्वात्मा वरुनि कवितादेविस तिथें,
वसे जैसा मी हा मनुज तुजला घेउनि इथें .
मनीं माझ्या व्हावी चलित कविताशक्ति, म्हणुनि
कशाला एकाकी फिरत असतों नित्य निपिनी ,---
तुला तूं त्या ठायीं असतिस तरी हें समजतें;
कदाचित्‍ तूं गाणें मधुर रचिलें तेथ असतें !
तधीं मालें तेथें सहज कवनस्फूर्ति चढली,---
तुझी वर्णायाला अकपट अशी प्रीति सुचली;
फुलांच्या मीं भाषेंमधिं रुचिर हें काव्य रचिलें,
मिषानें माल्याच्या;--- ग्रहण कर तूं तें तर भलें.
शिरीं तूं या माल्या तर जिवलगे ! धारण करीं,
छबी तूझे काळया कुरळ अलकीं येइल बरी;
फुलांच्या गे भाषेमधिंच कवनें नित्य करणें.
मला व्हावें तेणें प्रिय. तुज शिरीं त्यांत धरणें.
सुवर्णाच्या भूषा जरि तव शिरीं या विलसती,
तरी या माल्याचें अणुभर न त्या काम करिती,---
करी हें सोनें गे प्रकट मम कर्तव्यपरते,
मदीय प्रेमाला प्रकट पण हें माल्य करितें
सुवर्णाचे केले तुज जरि अलंकार रमणी,
करावें तूं प्रेमा अधिक मजशीं काय म्हणुनी ?---
स्थितीला शोभावे, तुजवरि अलंकार असले
न मीं केलें. मातें म्हणतिल तरी काय सगळे ?
जरी तूझी माझी प्रबल नसती प्रीति, तरि ते
जनांसाठीं केले तुजवरि अलंकार असते;---
परी तूझे तेथें स्मरण करुनी, प्रेमळपणें,
करें माझ्या झालें खचित नसतें माळ करणें.
( वसंततिलका )
कर्तव्या जोंवरि चुकूं न करावयास,
सम्बन्ध तों सुखद होय परस्परांस;
कर्तव्य तें परि जगीं न कधीं उदात्त
प्रीतिस जागृत करील परस्यरांत.
( शार्दूलविक्रीडित )
अन्यानें न अपेक्षिलें प्रियतमे ! जें आपणापासुनी,
तें सद्वर्तन दावितां सहज तो जातो मनीं मोहुनी,
त्याच्या गे ह्रदयांत नंतर उठे उद्वेग तो प्रीतिचा;
ऐसा आपण पाहतों नियम हा कान्ते ! सदा सुष्टिचा.
( शिखरिणी )
कधीं मी कर्तव्यीं चुकुनि तव गे चित्त दुखलें,
तरी चित्तामध्यें स्मरण कर हीं सुन्दर फुलें;
जधीं या हाताचें सकल बल जाईल सरुनी,
दिलेलें हें त्यानें स्मर सखि ! तधीं माल्य फिरुनी !
कवी - केशवसुत
१५-११-१८९०
नदीच्या तीरानें सहल करितां मी, जिवलगे,
पहाली ती शोभा कुसुमित वनाची जवळ गे;
तधीं तेथें गेलीं उचलूनि पदे मी झरझरा,
जसा बाळया शाळेमधुनि अपुला ये निज धरा !
तृणाची गे खालीं रुचिर हिरवी चादर बरी,
लतांची वृक्षांची निविड फुगडी शोभत वरी;
फुलें तीं वल्लीं नव किसलयीं शोभत किती !---
तुझ्या ओंच्यामध्यें जशिं निज अपत्यें विलसती !
स्वप्नांहीं तें होतें विपिन मधुरे ! फार गढलें,
मुलांच्या शब्दांहीं स्वसदन असे जेंवि भरलें;
सुगन्धें तें होतें स्थल भरुनि गेलें अतिशय
तुझ्या प्रेमानें हें भरुनि असतें जेंवि निलय !
तरी सुद्धां तेथें, मज गमतसे, लौकिक नव्हे,---
असें कांहीं होतें, कथन करण्या जें मज न ये; ---
वसे तो विश्वात्मा वरुनि कवितादेविस तिथें,
वसे जैसा मी हा मनुज तुजला घेउनि इथें .
मनीं माझ्या व्हावी चलित कविताशक्ति, म्हणुनि
कशाला एकाकी फिरत असतों नित्य निपिनी ,---
तुला तूं त्या ठायीं असतिस तरी हें समजतें;
कदाचित्‍ तूं गाणें मधुर रचिलें तेथ असतें !
तधीं मालें तेथें सहज कवनस्फूर्ति चढली,---
तुझी वर्णायाला अकपट अशी प्रीति सुचली;
फुलांच्या मीं भाषेंमधिं रुचिर हें काव्य रचिलें,
मिषानें माल्याच्या;--- ग्रहण कर तूं तें तर भलें.
शिरीं तूं या माल्या तर जिवलगे ! धारण करीं,
छबी तूझे काळया कुरळ अलकीं येइल बरी;
फुलांच्या गे भाषेमधिंच कवनें नित्य करणें.
मला व्हावें तेणें प्रिय. तुज शिरीं त्यांत धरणें.
सुवर्णाच्या भूषा जरि तव शिरीं या विलसती,
तरी या माल्याचें अणुभर न त्या काम करिती,---
करी हें सोनें गे प्रकट मम कर्तव्यपरते,
मदीय प्रेमाला प्रकट पण हें माल्य करितें
सुवर्णाचे केले तुज जरि अलंकार रमणी,
करावें तूं प्रेमा अधिक मजशीं काय म्हणुनी ?---
स्थितीला शोभावे, तुजवरि अलंकार असले
न मीं केलें. मातें म्हणतिल तरी काय सगळे ?
जरी तूझी माझी प्रबल नसती प्रीति, तरि ते
जनांसाठीं केले तुजवरि अलंकार असते;---
परी तूझे तेथें स्मरण करुनी, प्रेमळपणें,
करें माझ्या झालें खचित नसतें माळ करणें.
( वसंततिलका )
कर्तव्या जोंवरि चुकूं न करावयास,
सम्बन्ध तों सुखद होय परस्परांस;
कर्तव्य तें परि जगीं न कधीं उदात्त
प्रीतिस जागृत करील परस्यरांत.
( शार्दूलविक्रीडित )
अन्यानें न अपेक्षिलें प्रियतमे ! जें आपणापासुनी,
तें सद्वर्तन दावितां सहज तो जातो मनीं मोहुनी,
त्याच्या गे ह्रदयांत नंतर उठे उद्वेग तो प्रीतिचा;
ऐसा आपण पाहतों नियम हा कान्ते ! सदा सुष्टिचा.
( शिखरिणी )
कधीं मी कर्तव्यीं चुकुनि तव गे चित्त दुखलें,
तरी चित्तामध्यें स्मरण कर हीं सुन्दर फुलें;
जधीं या हाताचें सकल बल जाईल सरुनी,
दिलेलें हें त्यानें स्मर सखि ! तधीं माल्य फिरुनी !
कवी - केशवसुत
१५-११-१८९०
