तनू त्यागितं कीर्ति मागें उरावी !

.... या आळीला का ?
' ख्राइस्ट लेन ' असें म्हणतात.
त्या समोरच दिसणार्‍या खांबाच्या कपाळावर काळ्या अक्षरांनीं लिहिलेली पाटी ठोकलेली आहे, तिकडे आपण पाहिलेंच नाहीं वाटतें ?
- ते पहा, अजून रक्ताचे डाग आहेत त्या खांबावर !
फळीवरही थोडेसे शिंतोडे उडालेच आहेत.
- अहो, परवां रात्रीचीच गोष्ट.
दारुबाज नवर्‍यानें घराबाहेर हाकून दिलें म्हणून ज्या बिचारीनें
- किती गरीब आणि सद्गुणी होती ती !
- रागाच्या आवेशांत त्याच, त्याच, खांबावर आपलें कपाळ फोडून जीव दिला, त्याच बाईच्या आत्म्यानें जातां जातां ' ख्राइस्ट ' या अक्षरांवर ते रक्ताचे शिंतोडे उडविले आहेत !
- हें झालें ?
तसेंच एकदां त्या खांबाजवळ एक मूल
- अरेरे ! त्या अर्मकाच्या नरड्याला व छातीला पांच, पंचवीस खिळे ठोकलेले !
- असें तें मूल, कोणीं चांडाळानें आणून टाकलें होतें !
- जाऊं द्या कीं !
आपल्याला काय करायचें आहे या गोष्टीशी म्हणा !
- काय चिरुट ?
कोणत्या छापाचा आहे ?
वेलिंग्टन चिरुट असेल, तर मग हरकत
- नाहीं !
अहो परवां काय झालें !
जवळच इमर्सन चौकांत विस्मार्क कंपनीचें दुकान आहे
- तेथें मीं जवळजवळ दोन शिलिंगाचे पैगंबर छापाचे चिरुट, जो तो त्यांची स्तुति करायला लागला, म्हणून मोठ्या हौसेनें विकत घेतले !
- झालें !
थोड्या वेळानें मी जो त्यांतला एक ओढून पाहातों तों काय !
सारखा अर्धा तास ठसका !
- असा कांहीं संताप आला कीं, ते सगळे चिरुट घेतले, अन् लागलीच शेजारच्या गटारांत फेंकून दिले !
- नांवें मात्र मोठमोठ्यांचीं, पण येथून तेथून बदमाषगिरी !
- अरे वा !
तुमचा नेपोलियन शू बराच टिकला आहे कीं !
- मी तुम्हांला सांगत नव्हतों कीं तो सॉक्रेटिस बूट घेऊं नका म्हणून ?
असो.
आपण आमच्या देशामध्यें, माझ्या घरीं पाहुणचार घेत कांहीं दिवस तरी राहिलेंच पाहिजे.
पहिल्यानेंच येथें आलां आहांत
- तो पहा !
आमच्या वाइजमनच्या बहिरी ससाण्यानें कसा पक्षी धरुन आणला आहे !
- मोठा चलाख आहे !
जवळजवळ रोज तीसपासून पस्तीसपर्यत पांखरें धरुन आणतो !
त्याचें नांव काय ठेवलें आहे ठाऊक आहे का ?
- शेक्सपीअर ?
- कारण तो म्हणतो कीं, जसा कविराज शेक्सपीअर, माणसाच्या अंतःकरणांत अगदीं सांदीकोपर्‍यांत दडून बसलेले विचार पकडून आणण्यांत मोठा हुशार होता, तस्सा माझा हा ससाणा पांखरें धरुन आणण्यांत मोठा वस्ताद आहे !
हः हः हः का ?
आहे कीं नाहीं ! ....

कार्ट्या !

.... थांब !
अशानें थोडाच तूं ताळ्यावर येणार आहेस !
नुसत्या छडीनें नाहीं भागायचें - चांगला या चाबकानेंच तुला सडकला पाहिजे !
- चूप !
खबरदार ओरडशील तर !
आणलीस तापवलेली पळी ?
ठीक.
आण ती इकडे !
धर याला नीट, - अस्सा !
चांगला चरचरुन डाग बसला तोंडाला !
- रडूं दे, रडूं दे लागेल तितका !
काय ग, या त्रिंब्याला अक्कल तरी केव्हां येणार ?
आतां का हा लहान आहे ?
चांगला सहा वर्षाचा घोडा झाला आहे !
पण अजून कसें तें व्यवहारज्ञान नाहीं !
- नाहीं पण मी म्हणतों, कांहीं जरुर पडली होती मध्यें बोलण्याची याला ?
मी इकडे गणपतरावांना सांगतों आहे कीं, तुमची दहा रुपयांची नोट पडलेली इथें कांहीं कोणाला सांपडली नाहीं म्हणून !
पण इतक्यांत आमचे हे दिवटे चिरंजीव आले ना !
आल्याबरोबर यानें त्या गृहस्थाला सांगितलें कीं,
- तरी मी इकडे चांगला डोळ्यांनी दाबतों आहें !
- पण या गाढवाचें लक्ष असेल तर !
- म्हणे ' तुमच्या खिशांतून काल कागद पडला होता, तो किनई मी बाबांच्याजवळ नेऊन दिला '
- चूप बैस ! खोटें बोलतोस आणखी ?
असें नाहीं तूं त्यांना म्हणालास ?
- अग यानें सांगितल्याबरोबर, माझ्या जीवाची कोण इकडे त्रेधा !
मग कांहीं तरी आठवल्यासारखे केलें, मुद्दाम कागदपत्रांची दहापांच पुडकीं उलथी पालथी केलीं, अन् खिशांत असलेली नोट हळूच कशी तरी त्या गणपतरावांना काढून दिली !
- असा संताप आला होता त्या वेळेला या कार्ट्याचा !
- पण त्यांच्या देखत ' नेहमीं अशींच मला शहाणपणानें आठवण करीत जा बरें बाळ ! ' असें म्हणून ते जाईपर्यंत या त्रिंब्याची मला वरचेवर पाठ थोपटावी लागली !
कशी लक्ष्मी चांगली घरांत चालून आली होती !
- पण या कार्ट्यापायीं;
- अरे कार्ट्या !
अजून कसें तुला जगांतलें ज्ञान नाहीं !
- तें कांही नाहीं !
या पोरट्यांना उठतां बसतां नेहमीं सडकलेंच पाहिजे !
त्याशिवाय नाहीं यांना जगांतलें ज्ञान यायचें !
- स्वयंपाक झाला आहे म्हणतेस ?
चला तर घ्या आटपून. चंडिकेश्वराच्या देवळांत लवकर मला गेलेंच पाहिजे !
आजपासून तिथें प्रख्यात काशीकरशास्त्री श्रीमदभगवद्गीतेवर पुराण सांगायला सुरुवात करणार आहेत !
चला तर लवकर !
- ' त्रिंब्या, थांबलें कीं नाही तुझें अजून रडणें ?
का पाहिजे आहेत तडाखे आणखी ? '....

किती रमणीय देखावा हा !

.... देवि !
तुझी बाग किती सुंदर आहे ही !
राघू - मैना, कोकिळा - बदकें - कबुतरें - सगळीं निजलीं आहेत !
दिवसां बदकांमध्ये मिसळून त्यांच्याबरोबरच आनंदानें उडया मारणारें तें लहानसें सरोवर - अहाहा !
- कांहीं कमळांची काव्यें आतांच पुरीं झालीं आहेत, व कांहीं दिवसभर हदयांत सांठविलेल्या सूर्यतेजानें अगदीं रसरसून जाऊन आपली काव्यें लिहिण्यामध्यें काय पण गढून गेलीं आहेत !
- पाहिलेंस ना ?
तेंच सरोवर चंद्रबिंबाशीं आतां कसे तन्मय होऊन गेलें आहे !
खरेंच, किती तरी तुझें ऐश्वर्य हें !
अहाहा !
मुग्धावस्थेंतून नुकतीच बाहेर पडून, आपल्या प्रियकराच्या गालावर गाल ठेवून, ती कलिका आपल्या पतीकरितां - त्या गुलाबाकरितां - आपलें प्रेमळ हदय हळूहळू उमलायला लागली हें पाहून त्या गुलाबाच्या नेत्रांतून - बध - कसे - दोनच - दोनच प्रेमाश्रु बाहेर पडले आहेत ते !
तसेंच इकडे पाहिलेंस ना ?
या जोडर्‍याच्याखालींच किती तरी मोगर्‍याचीं फुलें उमललीं आहेत !
झालेंच तर, त्या प्रेमळ पतिपत्नीला चंद्रकिरणांचा फारसा ताप लागूं नये, म्हणून वर दोन गुलछबूची फुलेंही उगवलीं आहेत ! वा !
तुझ्या या बागेमध्यें किती तरी चित्रविचित्र आणि सुंदर फुलझाडें आहेत हीं !
कांहीं सुवासिक आहेत, कांहीं सुंदर आहेत, आणि कांहीं तर दोनही गुणांनी नटलेली आहेत !
पण सगळी फुलझाडें परस्परांना व शेजारच्या लतावृक्षांना कशा प्रेमाच्या गुजगोष्टी सांगत आहेत !
भगवति, तुझ्या या वनसृष्टीचा प्रेमळ आत्मा, आकाशांत प्रकाशणार्‍या या स्वर्गीय आत्म्याशीं एकरुप होऊन गेल्यामुळें
- अहाहा !
काय चोहोंकडे प्रेमाचा उज्ज्वल
- शांत ! असा. हा प्रकाश पडला आहे !
- अरे ! पण हें काय ?
- हें काय ? किती उंच प्रचंड असा हा प्रेतांचा पर्वत तरी !
अबब !
किती माणसें या पर्वतावर चढावयाला लागलीं आहेत हीं !
- काय ?
' तूं चढूं नकोस !
मी चढणार !
' हा !
काय भयंकर कत्तल चालली आहे ही !
कडकडणार्‍या रक्तामध्यें
- ते पहा
- किती तरी आत्मे तडातड उडत आहेत !
नका ओरडूं !
अरे असे रडूं नका !
- अरे बापरे !
- रक्ताचा काय महासागर उसळला आहे हा !
- अरे !
अंधार पडायला लागला वाटतें ?
छे !
अगदीं पाहवत नाहीं कीं !
तापलेल्या लाल गोळ्याप्रमाणे हा सूर्यच दिसत आहे का ?
- कोण ?
कोण आहेस तूं ?
- हावरेपणा ?
- किती लांबलचक मुंडक्यांची माळ तरी ही !
- अरे नको !
माझ्या नरडयावर पाय देऊं नकोस !
मेलों ! मेलों !!
- हुश ! काय भयंकर स्वप्न तरी ?
- अरे ! चांगलेंच फटफटलें आहे कीं !....

अशा शुभदिनी रडून कसें चालेल ?

... एकूण तें सगळें खोटेंच तर ?
माझ्या या कपाळावरचें कुंकूं हळूच आपल्या प्रेमळ
- हो !
कसचें प्रेमळ !
- बोटानें
- हेंच नव्हे का तें ?
- यानेंच पुसून टाकून आपण कोणीकडे बरें गेलां होतां ?
स्वर्गाला ?
- नाथ !
या हदयांतून
- सदैव प्रेमाची गाणीं म्हणणार्‍या माझ्या या अंतःकरणांतून
- बाहेर पडायला आपण मला कधीं बरें विचारले होतें ?
आणी मी कधीं जा म्हणून सांगितलें ?
- पण जाऊं द्या आतां !
तें सगळें स्वप्नच होतें ।
कारण, या स्वच्छ व झुळझुळ वाहणार्‍या प्रवाहामध्यें माझ्या कपाळावरचा कुंकुमतिलक कसा नक्षत्रासारखा आनंदानें चमकत आहे !
प्रेमानें नाचत आहे !
प्राणनाथ !
या हिरव्यागार गालिचावर आपणाला बसवून
- मी नाहीं जा !
या मांडीवर बसून अश्शी मी या गळ्याला निरंतर मिठी मारुन बसणार !
अगबाई !
पाऊस पडत आहे !
आहाहा ! नाथ !
कसें सुंदर इंद्रधनुष्य उगवलें आहे इकडे !
काय म्हटलेंत ?
हें स्वर्गाचें महाद्वार उघडलें आहे ?
खरेंच !
या सायंकाळच्या वेळेला आपल्या नुकत्याच उमलेल्या गुलाबासारखी, लोंकर आहे त्यांच्या अंगावरची !
- या मेंढ्याना घेऊन हा मेघ
- हा वृद्ध मेंढपाळ
- नेत्रांतून आनंदाश्रु गाळीत कसा त्या स्वर्गद्वाराकडे हळूहळू चालला आहे पण !
- असें काय गडे !
कोठें जायचे आहे आपणांला ?
- हंसतां काय ?
- बोला गडे !
- मी आपणांला आतां क्षणभरसुद्धां कोठें जाऊं द्यायची नाहीं !
- थांबा ! कोठें जायचें आहे तें मला नाहीं का सांगत ?
नाथ ! मी येऊं का
- येऊं का आपल्याबरोबर ?
खरेंच सांगतें, आपण जर मला टाकून गेलां, तर तडफडून मरेन हो !
आपल्याशिवाय मला आतां कोण बरं प्रेमाने जवळ घेणार आहे ?
- दोनच महिने झाले, माझी आई किं नाहीं मला टाकून गेली आहे !
- नाहीं ! नाही !!
माझ्या या घट्ट मिठींतून मी आपणाला मुळींच जाऊं देणार नाहीं !
प्राणनाथ !
माझे हात तुटले तरी
- हाय ! हाय !!
येथें कोण आहे !
- काय ?
मला कायमचे टाकून गेले ?
आतां त्यांना मी मिठी मारली होती ना ?
मग या घट्ट मिठींत काय आहे । तडफडणारें !
- न मरणारें !
- हें माझेंच हदय आहे !
- काय ?
बाहेर बेंडबाजा वाजत आहे !
समजलें !
बाबा आतां नव्या आईला आणायला चालले आहेत !
- इतकी कशी गाढ झोंप मला लागली पण ?
- किती गोड स्वप्न !
पण तें स्वप्नच ! आई ! - आई !!
- तडफडूं नकोस ! हदया ! तडफडूं नकोस !!
बाबा, हंसायला लाग ! कारण
- अशा शुमदिनी रडून कसें बरें चालेल ?....

बाळ ! या नारळाला धक्का लावूं नकोस बरें !

.... बाळ वेणुबाई !
असें काय बरें वेड्यासारखें करावें ?
हें बघ, हा नारळ किं नाहीं, फोडण्याकरितां देव्हार्‍यांत ठेवलेला नाहीं !
याला रोज सकाळी गंध, अक्षता, फुलें वाहून याची पूजा करायची !
- पूजा कशाला करायची ?
वेडी पोर !
ऐक, मी काय सांगतो तें.
एके दिवशी रात्रीं काय झालें,
- आपल्या बागेंत बंगल्याशेजारी नारळाचें झाड आहे तें ?
- त्या झाडाखाली, श्रीरामचंद्र, लक्ष्मण
- सीतामाईबरोबर गोष्टी सांगत बसलेले तुझ्या पणजोबांना स्वप्नांत दिसले ?
सकाळीं ते जे उठून पाहतात, तों आपला एक नारळ त्या झाडाखालीं पडलेला !
झालें !
देवाचा प्रसाद म्हणून पणजोबांनीं तो घरीं आणला, त्याची सालपटें काढलीं, मग देव्हार्‍यांत ठेवून त्याची पूजा केली !
रोज या नारळाची पूजा करावयाची असा त्यांनीं आपला नेम चालविला.
पुढें देवाच्या दयेनें त्यांना पुष्कळ पैसा मिळाल्यावर, त्यांनीं याला चांगला सोन्यानें मढविला !
बघ, कशी खर्‍या नारळाच्या शेंडीसारखी जरीची शेंडी आहे ती !
झालेंच तर ही मखमलीची पिशवी, त्याला बसायला रेशमी कापडाची मऊ मऊ गादी - पाहिलीस ना कशी छानदार आहे ती ?
- काय ? काय म्हटलेंस ?
या नारळांत - या जरीनें, सोन्यानें मढविलेल्या नारळांत
- गोड गोड पाणी !
- चांगलें खोबरें असेल ?
हः हः वेडी रे वेडी !
बेटा वेणुबाई !
या नारळांत आतां कोठून खोबरें व पाणी असायला ?
पणजोबांना ज्या वेळेस तो झाडाखाली सांपडला त्या वेळेस त्याच्यांत खोबरें आणि पाणी असेल !
त्या गोष्टीला जवळजवळ आतां दोनशें वर्षे व्हायला आलीं !
आतां या नारळांतलें पाणीही नाहींसें झालें आहे, व खोबरेंही नाहींसें झालें आहे !
- मग यांत आहे काय ?
बेटा, कवटी सोन्याची, शेंडी जरीची, पण आंत किं नाहीं, सडलेली, कुचकी, अशी निवळ घाण आहे !
आतां कांहीं तो खाण्याच्या उपयोगाचा नाहीं !
समजलें आतां ?
तो देण्याबद्दल आतां पुनः नाहींना कधीं हट्ट धरायची ?....

सगळें जग मला दुष्ट नाहीं का म्हणणार ?

... उगीच कशाला खोटें सांगूं !
डॉक्टरसाहेब, माझी सगळी दौलत जर म्हणाल, तर दोन हजार रुपये.
ते मीं कधींच बायकोच्या नांवानें बँकेत करुन ठेवले आहेत.
घर नाहीं, शेत नाहीं, कांहीसुद्धां नाहीं बरें आपण विचाराल, कीं हे दोन हजार रुपये तरी कोठून आले ?
तर, माझ्या वडिलांनी मरायच्या आधीं, जे काय घरामध्यें डागडागिने होते ते सगळे मोडून टाकले.
अन् त्यांचे जे हे रुपये आले, ते त्यांनी आईच्या नांवानें बँकेत ठेवून दिले. झालें !
वडील वारले तेव्हां मी अगदीच लहान होतों.
आई नुकतीच वारली !
आणि मीही पण लवकरच
- हं ! डॉक्टरसाहेब !
माझ्या डोळ्यांवर दुर्दैवानें रचीत आणलेली ही काळोखाची भिंत, चारपांचशें रुपये खर्च केल्याशिवाय, कांहीं आतां उतरतां यायची नाहीं ना ?
अहो !
महिना बारा - पंधरा रुपये मिळविणारा मी माणूस - हा !
वर्षभर तर जवळजवळ मी घरींच बसून आहें कीं ! आतां मी आणूं कोठले इतके रुपये !
- काय निघालां ? हे घ्या. ही तुमची डोळे तपासायची पांच रुपये फी. - कांही नाही ! अशक्तपणामुळें माझा हात इतका कांपत आहे ! - घेतलीत ? आपले माझ्यावर फार उपकार झालें ! डॉक्टरसाहेब ! या बरें !....

... माझ्या या त्रासानें नासलेल्या मस्तकांतील किडयांचें गुणगुणणें आतां थांबणार तरी केव्हां ?
- ' तूं आपले डोळे लवकर बरे कर, नाहीं तर जन्मभर ही काळतोंडी मध्यानरात्र - बाबा रे !
- एकसुद्धां, अगदीं लहानसा तारासुद्धां आतां चमकलेला दिसायचा नाहीं !
- जिवाचें रक्त शोषीत सारखी तुझ्या डोळ्यांत बसेल !
आयुष्यभर रडत बसावें लागेल !
डोळे मुठींत धरुन, तुला रडत बसावें रे लागेल ! '
- काय ? माझ्या - नाहीं, माझ्या लाडकीच्या दोन हजारांतले चारशें रुपये खर्च करुं ?
आणि डोळे बरे झालेच नाहींत तर ? मग कसें !
- थांबलें कीं नाही अजुन तुमचें गुणगुणणें ?
का अशी ताडकन् थप्पड
- अरे ! हें काय !
माझ्या हाताच्या फटकार्‍यानें हा ग्लासच फुटला वाटतें ?
हाताला किती बारीक बारीक तुकडे लागत आहेस हे !
- हं : काय पहा ! हाताच्या एका फटकार्‍यासरशीं हें काचेचें भांडें फुटलें !
- पण, अहोरात्र मनः संतापाचें कडकडून दांत चावणें, व जोरानें वळलेल्या मुठीचे धडाधड प्रहार होणें चाललेलें असतें, तरी हा जीव कांही केल्या फुटतच नाहीं !
आंधळ्या !
तूं आतां जगून तरी काय करणार ?
अरे ! आपल्या मेलेल्या जिवंतपणानें तिला आतां नको रे छळीत बसूं !
- सखे !
- अरे नको नको, निजूं दे तिला.
चांगली गाढ झोंप लागली आहे
- ही काय वाटी सांपडली वाटतें !
फार छान झालें !
या काचांचे बारीक तुकडे करुन, देतों या नरडयांत ती पूड ओतून; म्हणजे चांगली आंतडी तुटून जिवाची कायमची सुटका तरी होईल !
पण थांबा, मी जर असा जीव दिला, तर माझ्यामागें हिचे किती बरें हाल होतील !
हिला किती यातना सोसाव्या लागतील !
- सखें, माझ्यामागें तुला कोण बरें प्रेमाने वागवील ?
- नको ते मरणाचे भयंकर विचार !
- हो, हा हाताला काचेचा चुरा फेंकूनच द्यावा; पण - जिवंत राहून हिला जन्मभर रडविण्यापेक्षां, एकदांचें मरुन जाऊन थोडेच दिवस रडविणें बरे नव्हे का ?
- अरे नको थांबूं आतां !
आटप लवकर !
जिवा !
अशी घाई कां ?
बाबा रे, आत्महत्या करुन आपल्या बायकोला जर दुःखांत लोटलें, तर जग मला काय बरें म्हणेल ?
दुष्ट नाहीं का म्हणणार ? - काय ? तुझ्या तडफडण्यापुढें जनावापवादाला मान देऊं नको ?
- जा !
- अशा धडक्या घेऊं नकोस !
सोडतों तुला !
- सगळा चुरा पोटांत गेला !
- आतां मी कायमचा सुटणार !
- हाय ! सखे !
मी तुला आतां टाकून
- हां चूप रहा !
निजूं दे तिला !
- देवा !
या जगांतल्या प्रत्येक वस्तूला आपल्या पापी नजरेनें भ्रष्ट केल्यामुळें, आंधळा झालेला हा दुरात्मा आतां नरकांत
- आलों ! थांबा - ....

देवा !

.... अरे !
जिन्यांत तर अगदीं अंधार आहे !
अजून आठही वाजले नाहींत, तोंच जिकडे तिकडे अगदीं सामसूम !
ही कोठें बाहेर तर नाहीं गेली ?
- छेः !
दाराच्या फटींतून दिव्याचा अंधुक अंधुक उजेड तर दिसत आहे.
आणि अशा रात्रीच्या वेळेला ती कशाला उगीच बाहेर
- पण हें काय ?
कोणाच्या बरें फुटक्या हदयांतून हा रडका हुंदका बाहेर पडला !
- माझें हदय कसें धडधडायला
- चला, हळूच वर जाऊन दाराच्या फटींतून, आपल्या फाटत चाललेल्या संसाराचें चित्र पाहूं !
- जिवा, असा मधेंच खचून जाऊं नकोस ! आधीं वर चल !
- पहा ! आपला हा संसार नीट डोळे उघडून पहा !
- दारिद्यानें संतापून जाऊन अगदीं त्रासानें अंगावर फेंकलेलें तें फाटकेंतुटकें लुगडें नेसून माझी बायको कशी हुंदके देऊन रडत आहे ती !
तो पहा !
ढणढण जळणार्‍या त्या घासलेटच्या डबड्याशेजारी, आगपिणीनें खाजवून
- बाळ ! नको रे आपल्या चिमुकल्या जिवाला असा नखांनीं ओरबडूंस !
- रक्तानें न्हालेल्या, व मधून मधून आपल्या आईकडे, व दोन - तीन वर्षानीं वडील अशा आंधळ्या बहिणीकडे, केविलवाण्या मुद्रेंनें रडत रडत पाहणार्‍या, माझ्या त्या दोन वर्षाच्या लेंकराकडे पाहिलेंस का ? - काय म्हटलेंस ?
माझी गोदी कशानें अशी आंधळी झाली ? दोन अडीच वर्षे झाली, देवीच्या तडाख्यांतून अगदी मरतां मरतां वांचली !
पण बिचारी जिवाऐवजी डोळेच घालवून बसली आहे !
- एकंदरींत, माझें आयुष्य या गरीब बिचार्‍या आत्म्यांचे हाल हाल करण्यांतच चाललें आहे कीं नाहीं !
- ऐकलेंस ? तिघेंही माझ्या या अस्तित्वाच्या लोखंडी चरकांत सांपडून, कशीं रडक्या स्वरानें मोठमोठ्यानें कण्हत आहेत तीं !
- हा !
- आगपिणीनें कुरतडला जाणारा, अहोरात्र अंधारांत तळमळणारा, व माझ्या हदयाचें हें भिकार डबडें मिळाल्यामुळें हा ढणढण जळणारा !
- अरेरे !
असे हे तीन आत्मे देवाला काय बरें म्हणत असतील ?
- जिवा !
तुला नाहीं का रे ऐकूं येत ?
- अरे !
ते म्हणत आहेत कीं, ' देवा, हा नरक लोक निर्माण झाला !
म्हणूनच आम्ही असे तडफडत आहों बरें ! '
- खरेंच !
माझी बायको लग्नापूर्वी आपल्या श्रीमंत पित्याच्या घरीं, कशी सुखांत आणि आनंदांत होती नाहीं ?
पण शेवटी, स्वर्गात हंसणार्‍या व येथें रडविणार्‍या मंगळानें
- या आनंदानें चिरकाल हंसूं इच्छिणार्‍या मुक्या प्राण्याचा, आपल्या पापकर्मात चिलबिळणार्‍या या दुरात्म्याशी विवाह
- मंगल विवाह !
- लावून दिला !
परमेश्वरा !
तुझी स्वर्गात आनंदानें प्रकाशणारी नक्षत्रें, आह्मां माणसांच्या दृष्टीला, आमच्या मेंदूलाच, रडकी कशीं रे दिसतात !
- बाळांनो !
आपला बाप जन्माला कां आला, म्हणून देवाला विचारीत असेच निरंतर रडत बसा !
- पण मी म्हणतों, या मुलांचें तरी आयुष्य असें दुःखांत कां बरें जावें ? बरोबर !
- कां नाही या मुलांनी तडफडावें !
- अरे !
निष्प्रेमाच्या अत्यंत विषारी जागेमध्ये दारिद्यरसानें अधिकाधिक फोंफावणार्‍या कामवासनेला गोड फळें येतील, का ' कडू जहर ?
- नासकीं अशीं फळें येतील ?
हां, बरोबर विचारलेंस.
मला जर येवढें कळत होतें तर मीं या गरीब बिचारीशीं विवाह करुन तिला अशी दुःखसागरांत कां लोटली ?
- पण जिवा !
या घरांत निर्माण झालेल्या दुःखाला मीच कारण आहें असें मी कधी बरें म्हणत नाहीं ?
- आतां मी विवाहच कां केला, तर बाबा रे, मीच तुला उलट असें विचारतों कीं, पापकर्मात गटांगळ्या खाणार्‍या प्राण्याला कधीं एकटें मरावेंसें वाटेल का ?
- जितके आपल्या मिठींत सांपडतील, तितक्यांना घेऊन तो रसातळाला जाणार !
मग मीच एकटा या जगांत कसा बरें तडफडूं !
देवा !
मीच मंगळ जर जन्माला आलों नसतों - ! !....