स्वप्नामध्ये स्वप्न!

प्रीतीला विरही दशा कठीण हो मीं फार गार्‍हाणिली,
हंसाचे मग पक्ष ती द्रवूनियां देती मला जाहली;
आनन्दें प्रणती तिला करुनि मीं स्कंधांस ते लाविले,
वेगानें मग अन्तरालभवनीं उड्डाण मीं मारिलें !

आशेचा चमके जसा किरणा तो चिन्तांमधीं आगळा,
तैसा तारक मेघवेष्टित तरी तेजाळ मीं पाहिला;
त्या तार्‍यावरि जाउनि उतरलों. चिन्तीत हें मानसीं---
भेटूं केंवि निजप्रियेस ? रमवूं शब्दीं तियेला कशी ?
ऐशामाजि सखी, परीपरि तिथें उड्डाण घेऊनिक्यां---
आली; कोण असे समर्थ मग त्या सौख्यास वर्णावया !
वक्षें दोनहि चार ओष्ठहिं तधीं एकत्र झाले जवें !
पायांखालुनि जाय-हाय ! तुटुनी तारा परी तो सवें !

हा ! हा ! मी पडलों तसा घसरुनी या विलष्ट पृथ्वीवरी,
त्या धक्क्यासरशीं मदीय सगळी गुंगी पळे हो दुरी !
माझ्या या ह्रदयावरी ममचि हे वेंगुनि होते कर,
हंसाचीं नव्हतीं पिसें चढविलीं या दोन बाहूंवर !


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रहहरपलें श्रेय
- शार्दूलविक्रीडित
- मुंबई, २५ जानेवारी १८९०

आहे जीवित काय ?

आहे जीवित काय ? केवळ असे निःसार भासापरी ?
किंवा स्वप्न असे ? उठे बुडबुडा कालप्रवाहावरी ?

दुःखें काय अनन्त त्यांत भरलीं ? कीं कष्ट जीवा पडे ?
सौख्याचें न तयांत नांव अगदीं ऐकावया सांपडे !

नाहीं स्वप्न-न-भास-वा बुडबुडा; जीवित्व साचें असे !
प्रेमानें परमेश्वरास भजतो जो निर्मलें मानसें !

लोटी निर्मल सौख्य सिंधुलहरी त्याचेवरी जीवित.
तो आनन्दनिधानशैलशिखरीं क्रीडा करी सन्तत !



कवी - केशवसुत
कवितासंग्रहहरपलें श्रेय
- शार्दूलविक्रीडित
- ११-३-९३

झपूर्झा

( आपल्यास जें कांहीं नाहीं असें वाटतें, त्यांतूनच महात्मे जगाच्या कल्याणाच्या चिजा बाहेर काढितात, त्या महात्मांची स्थिति लक्षांत वागवून पुढील गाणें वाचिंल्यास, तें दुर्बोव होऊं नये असें वाटतें )

हर्षखेद ते मावळते,
हास्य निमाले,
अश्रु पळाले;
कण्टकशल्यें लव वठली;

कांहीं न दिसे दृष्टीला
प्रकाश गेला,
तिमिर हरपला:
काय म्हणावें या स्थितिला ?---

झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !
हर्षशोक हे ज्यां सगळें,
त्यां काय कळे ?
त्यां काय वळे ?

हंसतिल जरि ते आम्हांला,
भय न धरुं हें वदण्याला :---
व्यर्थीं अधिकचि अर्थ वसे
तो त्यांस दिसे,

ज्यां म्हणति पिसे,
त्या अर्थाचे बोल कसे ?---
झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !

ज्ञाताच्या कुंपणावरून,
धीरत्व घरून,
उड्डाण करून,

चिद्‍घनचपला ही जाते,
नाचत तेथें चकचकते;
अंधुक आकृति तिस दिसती,

त्या गातासी
निगूड गीती;
त्या गीतीचे ध्वनि निघतो---

झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !
नांगरल्याविण भुई वरी
असे कितितरी;
पण शेतकरी

सनदी तेथें कोण वदा ? ---
हजारांतुनी एकादा !
तरी न तेथुनि वनमाला

आणायाला,
अटक तुम्हांला;
मात्र गात हा मंत्र चला ---
झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !

पुरुषाशीं त्या रम्य अति
नित्य प्रकृति
क्रीडा करिती;

स्वरसंगम त्या क्रीडांचा
ओळखणें, हा ज्ञानाचा ---
हेतु; तयाची सुन्दरता

व्हाया चित्ता ---
प्रत ती ज्ञाता,
वाडें कोडें गा आतां ---
झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !

सूर्यचन्द्र आणिक तारे
नाचत सारे
हे प्रेमभरें

खुडित खपुष्पें फिरति जिथें,
आहे जर जाणें तेथें,
धरा जरा निःसंगपणा

मारा फिरके,
मारा गिरके,
नाचत गुंगत म्हणा म्हणा ---
झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रहहरपलें श्रेय
- मुंबई २ जुले १८९३

कोणीकडून ? कोणीकडे ?

कोणीकडून ? कोणीकडे ?
इकडूनि तिकडे, म्हणती गडे;
येथूनि तेथें, मागुनि पुढें,
हें तर नित्यच कानीं पडे;

पण समाधान का कधीं तयानें घडे ?

जिवलगे ?

कोणीकडे ग ?--- कोणीकडून ?
तिमिरामधेच तिमिरामधून;
घडीभर पडे मध्यें उडून,

ह्रदय हें उलें त्यामुळें निराशा जडून !

जिवलगे !

भोगांचीं अवशिष्टें तुसें
घशांत खुपती, लाणे पिसें;
मागें पुढें न कांहीं दिसे;
संशयडोहीं नौका फसे;

मग वदे---हरे राम ! रे, करावें कसें ?

जिवलगे !

गोत्यांत अशा आलों कुठून ?
कोठें जमइन कैसा सुटुन ?---
असें विचारी जेव्हां झटून,
भ्रमबुद‍बुद्‍ तो जातो फुटून;

मग अह ! विभिन्नच दिसे दृष्टि पालटून !

जिवलगे !

शून्य म्हणूं जें मागें पुढें,
त्यांतुनि दीप्ती दृष्टी पडे,
मधला उजेड तिमिरीं दडे;
निजधामाहुनि आलों, गडे,

तर, ऋणें फेड, चल सुखे स्वधामाकडे !

जिवलगे !


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रहहरपलें श्रेय
- भडगांव, १७ ऑक्टोबर १९००

म्हातारी

घेउनि ह्रदयाशीं  सुतेला, स्थित मी दाराशीं
म्हातारी आली   तरंगत, मुलगीला दिसली;
हात पुढें केले   धराया तिला तिनें अपुले;
तिच्या शिरावरुनी  तधीं ती गिरक्या घे उडुनी;
हंसत वरी करुनी  हात, ती धरुं झटे फिरुनी;
त्या चलनें वरती   उडाली म्हातारी परती;
खिवळत तें बघतां  उडाया पाही मम दुहिता !
दडपण संसूतिचें   निधालें मम चित्तावरचें;
मन्मनही लागे   तरंगूं म्हातारीसंगें !
वारा तों तिजला   लागला दूरच न्यायाल.

चुम्बुनि वत्सेला वदें मी मग म्हातारीला ---

“ थांब, थांब ! जाशी अशी कां ? फिर ये गे मजशीं;

वयस्कता माझी   म्हणुनि जर करिसी इतराजी,
तर माझी सोनी   पाहुनी ये गे परतोनी !
तुजला पाहूं दे   तियेला, खिदळत राहूं दे !
मज वय विसरूं दे,   मुग्ध--मधु--बाल्यीं उतरूं दे !
ते दिन पुष्पांचे,   कोवळया किरणीं खेळाचे !
हे दित--हया !---
हे दिन चिन्तांचे   परंतु लटिकें हंसण्याचे !

हे दिन ......... जाऊं चे ! मला तुज गाणें गाऊं दे.

“ म्हणती म्हातारीं   तुज, कधीं होतिस तरुण परी ?
तव जनि मूति न दिसे,   अजामर रूप तुझें भासे !
कोठुनि तूं येशी,   न वदवे, कोठें तूं जाशी;

स्वैरपणें भ्रमसी, यदृच्छा मूर्तच तूं गमनी !

“ येशी तूं का गे   यक्षिणीकुंजांतुनि ?-- सांगे
कैशा वागुनियां   मिळवितो अक्षय यौवन त्या ?
झिजवित नित्य जिणें   तयांला पडतें का मरणें ?

वद त्यांची रीती ध्यावया आम्ही लागूं ती.

या गन्धर्वाचें   विमानच सूक्ष्मरूप साचें
वद असशी का तूं   तरंगत वातावरणांतून ?
सूक्ष्म देह धरुनी   असति का तुजवरि ते बसुनी ?
दिव्य असें गाणें   गात तें असतिल सौख्यानें,
तें मज पाप्याला   कशाचे ये ऐकायाला !
परि मम वत्सेतें   गमे तें परिसाया मिळतें;

म्हणूनिच उल्हासें अशी ही वेडावूनि हांसे !

“ अज्ञातामधला   मूर्त तूं गमसी ध्वनि मजला
अर्थ तुझा कोण   मला तो देइल सांगोन ?
कळेल जर मज तो,  तर जगीं भरला जो दिसतो ---

मी तो अंधार लोपवूं झटेन साचार !

“ खपुष्प तूं असशी   काय गे--सांगुनि दे मजसी.
तुझे रंग वास   न कळति मर्त्य मनवास;
जर ते कळतील   तर इथें स्वर्गच होईल !

मग तुज धरण्यातें मुलांपरि मोठे झटतिल ते !

“ स्वरूप सत्य तुझें   मुळींही तें मजला नुमजे;
तरी तुझ्या ठायीं  वसतसे अद्‍भुत तें कांहीं;
प्रत्यक्षांतुनि तें   परोक्षीं शीघ्र मला नेतें;
तेथें स्वच्छंदें   विचरतां मोद मनीं कोंदे;

मग गणमात्रांतें जोडणें केशवपुत्रातें,”


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रहहरपलें श्रेय
२५ जानेवारी १९०१

पायपीट

दुःखाच्या वाटेवर
गाव तुझे लागले;
थबकले न पाय तरी
हृदय मात्र थांबले!

वेशीपाशी उदास
हाक तुझी भॆटली
अन् माझी पायपीट
डॊळ्यातुन सांडली


कवी - सुरेश भट
कवितासंग्रह - रंग माझा वेगळा

उषःकाल होता होता

उषःकाल होता होता, काळरात्र झाली
अरे पुन्हा आयुष्यांच्या पेटवा मशाली

अम्ही चार किरणांची ही आस का धरावी
जे कधीच नव्हते त्याची वाट का पहावी
कसा सूर्य अंधाराच्या वाहतो पखाली

तेच घाव करिती फिरुनी ह्या नव्या कट्यारी;
तेच दंश करिती आम्हा साप हे विषारी !
अम्ही मात्र ऐकत असतो आमुची खुषाली !

तिजोर्‍यात केले त्यांनी बंद स्वर्ग साती
आम्हावरी संसाराची उडे धूळ माती
आम्ही ती स्मशाने ज्यांना, प्रेत ही ना वाली

अशा कशा ज्याने त्याने गाडल्या उमेदी ?
असा कसा जो तो येथे होतसे खरेदी ?
ह्या अपार दु:खाचीही चालली दलाली !


उभा देश झाला आता एक बंदिशाला
जिथे देवकीचा पान्हा दुधाने जळाला
कसे पुण्य दुर्देवी अन पाप भाग्यशाली

धुमसतात अजुनी विझल्या चितांचे निखारे!
अजून रक्त मागत उठती वधस्तंभ सारे !
आसवेच स्वातंत्र्याची आम्हाला मिळाली !


गीत : सुरेश भट
कवितासंग्रह - रंग माझा वेगळा
संगीत : पं. हृदयनाथ मंगेशकर
स्वर : आशा भोसले