गवाताच पातं

गवाताच पातं वार्‍यावर डोलतं
डोलतान म्हणतं खेळायला चला ||ध्रु||

झर्‍यातलं पाणी खळ खळा हसतं
हसताना म्हणतं खेळायला चला
निळं निळं पाखरू आंब्यावर गातं
गाताना म्हणतं नाचायला चला ||१||

झिम्मड पावसात गारांची बरसात
बरसात म्हणते वेचायला चला
छोटासा मोती लपाछपी खेळतो
धावताना म्हणतो शिवायाला चला ||२||

मनिच पिल्लू पायाशी लोळतं
लोळतान म्हणतं जेवायला चला
अहो,जेवायला चला
तुम्ही जेवायला चला ||३||


कवी - कुसुमाग्रज

आयुष्य खूप सुंदर आहे

आयुष्य खूप सुंदर आहे,
सोबत कुणी नसलं तरी,
एकट्यानेच ते फुलवत रहा,
वादळात सगळं वाहून गेल,
म्हणुन रडत बसू नका,
वेगळ अस काही, माझ्यात खास नाही असं म्हणून उदास होऊ नका
मृगाकडे कस्तुरी आहे,
फुलात गंध आहे,
सागराकडे अथांगता आहे,
माझ्याकडे काय आहे, असं म्हणून रडू नका,
अंधाराला जाळणरा एक सूर्य तुमच्यातही लपला आहे.
आव्हाहन करा त्या सूर्याला!!!!! मग उगवेल तो तुमच्या आयुष्यात नवीन क्षितिज घेऊन.
अंधारामय रात्र संपवून सोनेरी किरणांनी सजून
मग रोजच उगवेल एक नवी सकाळ,
उत्साह ध्येयाने भारुन म्हणून म्हणते………
आयुष्य खूप सुंदर आहे,
सोबत कुणी नसल तरी
एकट्यानेच ते फुलवत रहा……


कवी - कुसूमाग्रज

यौवनयात्रा

अशी हटाची अशी तटाची
उजाड भाषा हवी कशाला?
स्वप्नांचे नव गेंद गुलाबी
अजून फुलती तुझ्या उशाला

अशीच असते यौवनयात्रा
शूल व्यथांचे उरी वहावे
जळत्या जखमांवरी स्मितांचे
गुलाबपाणी शिंपित जावे

जखमा द्याव्या जखमा घ्याव्या
पण रामायण कशास त्याचे?
अटळ मुलाखत जर अग्नीशी
कशास कीर्तन रोज धुराचे?

उदयाद्रीवर लक्ष उद्याची
पहाट मंथर तेवत आहे
तुझ्याचसाठी लाख रवींचे
गर्भ सुखाने साहत आहे!


कवी - कुसुमाग्रज

कुसुमाग्रज

विष्णु वामन शिरवाडकर,(२७ फेब्रुवारी, १९१२-१० मार्च १९९९) हे मराठी भाषेतील अग्रगण्य कवी, लेखक, नाटककार व समीक्षक होते. त्यांनी कुसुमाग्रज या टोपणनावाने लेखन केले.


कुसुमाग्रज यांची खालील पुस्तके प्रसिद्ध झालेली आहेत.

कविता संग्रह
जीवन लहरी(१९३३)
जाईचा कुंज (१९३६)
विशाखा (१९४२)
समिधा ( १९४७)
किनारा(१९५२)
मेघदूत(१९५६)
मराठी माती (१९६०)
स्वगत(१९६२)
हिमरेषा(१९६४)
वादळ वेल (१९६९)
रसयात्रा (१९६९)
छंदोमयी (१९८२)
मुक्तायन (१९८४)
श्रावण (१९८५)
प्रवासी पक्षी (१९८९)
पांथेय (१९८९)
माधवी(१९९४)
महावृक्ष (१९९७)
चाफा(१९९८)
मारवा (१९९९)
अक्षरबाग (१९९९)
थांब सहेली (२००२)

निबंध संग्रह
आहे आणि नाही (पुस्तक) - लघुनिबंध संग्रह
प्रतिसाद(पुस्तक) - लघुनिबंध संग्रह

नाटक
दूरचे दिवे
दिवाणी दावा
आमचं नाव बाबुराव
वैजयंती
नाटक बसते आहे
बेकेट
आनंद
राजमुकुट
देवाचे घर
एक होती वाघीण
मुख्यमंत्री
वीज म्हणाली धरतीला
ऑथेल्लो
विदूषक
जेथे चंद्र उगवत नाही
दुसरा पेशवा
कौंतेय
ययाति देवयानी
नटसम्राट

कथासंग्रह
फुलवाली
काही वृद्ध काही तरुण
सतारीचे बोल
अपॉईंटमेंट
बारा निवडक कथा

कादंबरी
वैष्णव
जान्हवी
कल्पनेच्या तीरावर

आठवणीपर
वाटेवरच्या सावल्या(पूर्वीचे नाव- विरामचिन्हे)

तो प्रवास सुंदर होता

आकाशतळी फुललेली
मातीतिल एक कहाणी
क्षण मावळतीचा येता
डोळ्यांत कशाला पाणी ?

तो प्रवास सुंदर होता
आधार गतीला धरती
तेजोमय नक्षत्रांचे
आश्वासन माथ्यावरती

सुख आम्रासम मोहरले
भवताल सुगंधित झाले
नि:शब्द वेदनांमधुनी
गीतांचे गेंद उदेले

पथ कुसुमित होते काही
रिमझिमत चांदणे होते
वणव्याच्या ओटीवरती
केधवा नांदणे होते


कवी - कुसुमाग्रज

विशाखा

१.  दूर मनो~यात                          २१.  सहानुभूती                    ४१.  ध्यास
२.  हिमलाट                                  २२.  सात                            ४२.  निर्माल्य
३.  स्वप्नाची समाप्ति                   २३.  माळाचे मनोगत          ४३.  जीवन लहरी
४.  ग्रीष्माची चाहूल                        २४.                                    ४४.  पावनखिंडीत
५.  अहि नकुल                              २५.  उमर खैयाम                ४५.  सैगल
६.  किनार्‍यावर                             २६.  विजयोन्माद               ४६.  कुतूहल    
७.  अवशेष                                    २७.  शेवटचे पान               ४७.  अससी कुठे तू
८.  मातीची दर्पोक्ति                      २८.  उष:काल                     ४८.  भक्तिभाव      
९.  गोदाकाठचा संधिकाल              २९.  तू उंच गडी राहसी        ४९.  नेता   
१०.  स्मृति                                   ३०.  प्रीतीविण                    ५०.  बालकवी
११.  जालियनवाला बाग               ३१.  नदीकिनारी                 ५१.  वनराणी
१२.  जा जरा पूर्वेकडे                     ३२.  पाचोळा                       ५२.  देवाच्या दारी १
१३.  तरीही केधवा                        ३३.  बंदी                             ५३.  देवाच्या दारी २
१४.  मूर्तिभंजक                           ३४.  आव्हान                       ५४.  देवाच्या दारी ३
१५.  कोलंबसाचे गर्वगीत              ३५.  बायरन                        ५५.  टिळकांच्या पुतळ्याजवळ
१६.  आस                                    ३६.  प्रतीक्षा                         ५६.   समिधाच सख्या या
१७.  बळी                                     ३७.  आश्वासन                                   
१८.  लिलाव                                 ३८.  प्रकाश-प्रभू                                
१९.  पृथ्वीचे प्रेमगीत                    ३९.  मेघास 
२०.  गुलाम                                  ४०.  भाव कणिका 

कुतूहल

लवले होते फ़ुलुनी ताटवे नव्या वसंतात
चंद्र बिलरी शिंपित होता रजताने रात
बसलो होतो हिरवळीत गुणगुणत भावगीत
आशा पक्षांपरी उडाल्या होत्या गगनात

तोच अचानक फ़ुले कोठोनि पड्ली ओंजळ्भर
आणि खोडकर तुझे हात ते आले खांद्यावर
कलेकलेने चंद्रापरी ते प्रेमहि मावळ्ले
शिड फ़िरवुनी तारु आपले माघारी वळ्ले

आज पुन्हा त्या जागी येता तुट्लेले धागे
ताट्व्यात या दिसती अजुनि हो अंतर जागे
आज नसे ती व्याकुळ्ता ,ना राग ना अनुराग
विझुनि गेलि कधिच जी तु फ़ुलवलीस आग

मात्र कुतुहल केवळ वळ्तांना पाउले
किती जणांवर उधळलीस वा उधळ्शील तु फ़ुले


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

मंथर नाग

ओतीत विखारी वातावरणी आग
हा वळसे घालित आला मंथर नाग,
मधुनीच उभारी फणा, करी फूत्कार
ये ज्वालामुखिला काय अचानक जाग!

कधि लवचिक पाते खड्‍गाचे लवलवते,
कधि वज्र धरेवर गगनातुन कडकडते,
कधि गर्भरेशमी पोत मधे जरतार
प्रमदेचे मादक वस्त्र जणू सळसळते.

मार्गावर याच्या लवत तृणाची पाती
पर्णांवर सुमने मोडुनि माना पडती
थरथरती झुडुपे हादरती नववेली
जग गुलाम सारे या सम्राटापुढती.

चालला पुढे तो-काय ऐट!आनंद!
अग्नीचा ओहळ ओहळतो जणु मंद,
टाकली यमाने कट्यार वा कनकाची
चालली बळींचा वेध घेत ही धुंद.

वा ताण्डव करता सोम प्राशुनी काली
रक्तात नाहली,शिरमुंडावळ भाली
थयथया नाचता नरड्यांवर प्रेतांच्या,
हे कंकण निखळुनि पडले भूवर काली.

चालला पुढे तो लचकत मुरडत मान,
अवतरे मूर्तिमान्‌ मल्हारातिल तान
चांचल्य विजेचे,दर्याचे गांभीर्य
चालला मृत्युचा मानकरीच महान!

हा थांब-कुणाची जाळीमधे चाहूल,
अंगारकणापरि नयन कुणाचे लाल,
आरक्त ओठ ते ध्वजा जणू रक्ताच्या,
रे नकूल आला!आला देख नकूल!

थबकलाच जागी सर्प घालुनी वळसा,
रिपु समोर येता सोडुनि अन्‌ आडोसा,
भूमीस मारुनी मागे तीव्र तडाखा,
घे फणा उभारुन मरणाचा कानोसा.

पडलीच उडी! की तडितेचा आघात!
उल्केपरि तळपत कण्यात घुसले दात,
विळख्यावर विळखे कसून चढवी सर्प,
फुंफाट करी अन्‌ पिशापरी त्वेषात!

रण काय भयानक, लोळे आग जळात!
आदळती,वळती,आवळती क्रोधात,
जणु जिंकायासी गगनाचे स्वामित्व
आषाढघनांशी झुंजे वादळवात!

क्षणि धुळीत गेली वहात तो विषधार
शतखंडित झाले ते गर्वोन्नत ऊर
विच्छिन्न तनूतुनि उपसुनि काढुनि दात
वायापरि गेला नकुल वनातुनि दूर.

संग्राम सरे , रक्ताचे ओघळ जाती,
आनंदे न्हाती त्यात तृणाची पाती,
पिंजून कापसापरी पडे तो नाग,
ते खंड गिळाया जमले किटक भोती!


कवी - कुसुमाग्रज

गुलाम

घणघणती चक्रें प्रचंड आक्रोशात

फिरतात पिसाटापरी धुंद वेगात !

अणुअणूस आले उधाण वातावरणी

जणु विराट स्थंडिल फुलवी वादळवात !

तो गुलाम होता उभा अधोमुख तेथे

शूलासम कानी सले उग्र संगीत !

आक्रंदत काळीज विदीर्ण वक्षाखाली

फुटलेल्या पणतित जळे कोरडी ज्योत.

ओठावर होती मुकी समाधी एक

पोटात जिच्या विच्छिन्न मनाचे प्रेत !

बेहोष घोष तो ऐकुनिया चक्रांचा

क्षण मनास आली मादकता विक्लान्त

हिमगिरीप्रमाणे विरघळलेले जग भवती

अन् जागी झाली माणुसकी ह्रदयात !

क्षणि दुभंग झाल्या ह्रदयांतील समाधी

पांगळी पिशाच्चे उठली नाचत गात !

वर पुन्हा पाहता उरी कसेसे होई

डोळ्यांचे खन्दक-जमे निखारा त्यात !

आकुंचित होई आवेगात ललाट

थरथरुनी किंचित हलला उजवा हात

पाहिले सभोती फोडुनि अन् किंकाळी

चक्रात घातले मनगट आवेशात !

कक्षेत रवीच्या तुटून ये ग्रहखण्ड

ओढला जाउनी तसा फिरे चक्रात

तनु दुभंग झाली आणि थांबले चाक

घंटाध्वनि घुमला गभीर अवकाशात !


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

लिलाव

उभा दारी कर लावुनी कपाळा

दीन शेतकरी दावुनी उमाळा,

दूत दाराशी पुकारी लिलाव,

शब्द कसले ते-घणाचेच घाव !

पोसलेले प्राशून रक्त दाणे

उडुनि जाती क्षणी पाखरांप्रमाणे

निघत मागुनि वाजले आणि थाळि,

गाडग्यांची ये अखेरीस पाळी !

वस्तुवस्तूवर घालुनिया धाड

करित घटकेतच झोपडे उजाड

स्तब्ध बाजूला बसे घरधनीण

लाल डोळ्यातिल आटले उधाण

भुके अर्भक अन् कवळुनी उरास

पदर टाकुनि त्या घेइ पाजण्यास

ऊर उघडे ते तिचे न्याहळोनी

थोर थैलीतिल वाजवीत नाणी

"आणि ही रे !" पुसतसे सावकार,

उडे हास्याचा चहुकडे विखार


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

बळी

दूर देशी राहिलेले दीन त्याचे झोपडे !

बापुडा अन् आज येथे पायवाटेला पडे !

शोधण्याला भाकरीचा घास आला योजने

आणि अन्ती मृत्युच्या घासात वेडा सापडे !

लाज झाकाया कटीला लावलेली लक्तरे

अन् धुळीने माखलेले तापलेले कातडे !

आर्त डोळ्यांतून सारी आटलेली आसवे

आत दावाग्नीच पेटे ओढ घेई आतडे !

झाकल्या डोळ्यास होती भास, दोही लेकरे

हात घालोनी गळ्याला ओढती खोप्याकडे

नादला झंकार कानीं कंकणांचा कोठुनी

काळजाला तो ध्वनी भिंगापरी पाडी तडे !

भोवतीचे उंच वाडे क्रूरतेने हासती

मत्त शेजारून कोठे आगगाडी ओरडे !

आणि चक्रे चालली ती-हो महाली गल्बला

चाललाही प्राण याचा, पापणी खाली पडे !

थांबल्या त्या हालचाली, थांबले काळीज हो

आणि माशांचा थवा मुद्रेवरोनी बागडे !

ना भुकेचा यापुढे आक्रोश पोटी चालणे

याचनेचे दीन डोळे बंद झाले यापुढे !

यापुढे ना स्वाभिमाना लागणे आता चुडा

अन्तराला आसुडाचे घाव माथी जोखडॆ !

मानवांच्या संस्कृतीची काय लागे ही ध्वजा

तीस कोटी दैवतांच्या की दयेचे हे मढे !

मूक झालेल्या मुखाने गर्जते का प्रेत हे

घालिती हे बंद डोळे का निखार्‍याचे सडे !

अन् अजुनी हासती उन्मत्त हो प्रासाद ते

वेग-वेड्या वाहनांचा घोष ये चोहीकडे

भेकडांनो, या इथे ही साधण्याला पर्वणी

पेटवा येथे मशाली अन् झडू द्या चौघडे !


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

आस

करि मुक्त विहंगम हा रमणी !

रहावया मज प्रिये, मनोहर

कनकाचा घडविलास पंजर

छतास बिलगे मोत्यांचा सर

या सलत शृंखला तरि चरणीं !

करि मुक्त विहंगम हा रमणी !

तुझ्या कराचा विळखा पडता

तव वृक्षाच्या उबेत दडता

गमे जिण्याची क्षण सार्थकता

परि अंतरि करि आक्रोश कुणी

करि मुक्त विहंगम हा रमणी

नकोस पसरूं मोहक बाहू

मृदुल बंध हे कुठवर साहू

नभ-नाविक मी कुठवर राहू

या आकुंचित जगि गुदमरुनी

करि मुक्त विहंगम हा रमणी !

जावे गगनी आणिक गावे

मेघांच्या जलधीत नहावे

हिरव्या तरुराजीत रहावे

ही आस सदा अंतःकरणी

करि मुक्त विहंगम हा रमणी !


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

मूर्तिभंजक

जगाचा गल्बला

जगात सोडुन

प्रेमाची मृणाल-

बंधने तोडून-

होता तो भ्रमिष्ट

भ्रमत एकला

नादात अगम्य

टाकीत पावला

वर्तले नवल

डोंगर-कपारी

गवसे प्रतिमा

संगमरवरी !

हर्षाचा उन्माद

आला त्या वेड्याला

घेऊन मूर्ति ती

बेहोष चालला,

आढळे पुढती

पहाड उभार

वेड्याच्या मनात

काही ये विचार

थांबवी आपुला

निरर्थ प्रवास

दिवसामागून

उलटे दिवस-

आणिक अखेरी

राबून अखण्ड

वेड्याने खोदले

मंदिर प्रचंड

चढवी कळस

घडवी आसन,

जाहली मंदिरी

मूर्त ती स्थापन !

नंतर सुरू हो

वेड्याचे पूजन

घुमते कड्यात

नर्तन गायन

रान अन् भोतीचे

स्फुंदते सकाळी

ठेवी हा वेलींना

ना फूल, ना कळी !

विचारी आश्चर्ये

तृणाला ओहळ

कोण हा हिरावी

रोजला ओंजळ ?

परन्तु मूर्त ती

बोलेना, हलेना,

वेड्याचे कौतुक

काहीही करीना !

सरले गायन

सरले नर्तन

चालले अखेरी

भीषण क्रंदन

पडून तिच्या त्या

सुन्दर पायाशी

ओरडे रडे तो

उपाशी तापाशी !

खुळाच ! कळे न

पाषाणापासून

अपेक्षा कशाची

उपेक्षेवाचून !

वैतागे, संतापे,

अखेरी क्रोधाने

मूर्तीच्या ठिकर्‍या

केल्या त्या भक्ताने !

रित्या त्या मंदिरी

आता तो दाराशी

बसतो शोधत

काहीसे आकाशी.

वाटेचे प्रवासी

मंदिरी येतात

आणिक शिल्पाची

थोरवी गातात.

पाहून परंतू

मोकळा गाभारा

पाषाणखंडांचा

आतला पसारा-

त्वेषाने बोलती

जाताना रसिक

असेल चांडाळ

हा मूर्तिभंजक !


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

तरीही केधवा

दोघांत आजला
अफाट अन्तर
जुळून पाकळ्या
उडाल्या नंतर-
जीवनावाचून
जळला अंकुर
प्रश्नहि राहिला
राहिले उत्तर !

संग्रामी आजला
शोधतो जीवित
उरींचे ओघळ
दाबून उरात-
उठती भोवती
धुळीचे पर्वत
अखण्ड फिरते
वरून कर्वत !
वादळी रणांत
करणे कोठून
नाजूक भावांचे
लालनपालन-
तरीही केधवा
पडता पथारी
थडगी दुभंग
होतात अंतरी-
आठवे तुझ्या ते
प्रीतीचे मोहळ
आणि हो बिछाना
आगीचा ओहळ !


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

जा जरा पूर्वेकडे

चीन-जपानी युद्धांत चाललेले राक्षसी अत्याचार या कवीतेत अभिप्रेत आहेत.

जा जरा पूर्वेकडे !

वाळवण्टी कोरता का एक श्वानाचे मढे ?

जा गिधाडांनो, पुढे

जेथ युद्धाची धुमाळी गंज प्रेताचा पदे,

जा जरा पूर्वेकडे !

आणि रक्ताच्या नद्या हो वाहती धारोष्णशा

भागवा तेथे तृषा,

ढीग साराया शवांचा तेथ लागे फावडे,

जा जरा पूर्वेकडे !

गात गीते जाउ द्या हो थोर तांडा आपुला,

देव आहे तोषाला

वर्षता त्याचा दयाब्धी राहता का कोरडे ?

जा जरा पूर्वेकडे !

तेथ देखा आग वेगाने विमाने वर्षती,

थोर शास्त्रांची गती

धूळ आणि अग्नि यांच्या दौलती चोहीकडे

जा जरा पुर्वेकडे !

खङ्ग लावूनी उराला बायकांना वेढती,

आणि दारी ओढती,

भोगती बाजार-हाटी मांस आणि कातडे

जा जरा पूर्वेकडे !

आर्त धावा आइचा ऐकून धावे अर्भक

ना जुमानी बंदुक

आणि लोंबे संगिनीला छान छोटे आतडे

जा जरा पूर्वेकडे !

हा दयेने ईश्वराच्या काळ आहे चालता,

व्यर्थ येथे राबता,

व्यर्थ तेथे शोणिताचे वाहुनी जाती सडे

जा जरा पूर्वेकडे !

आणि येताना पवाडे संस्कृतीचे गा जरा,

डोलु द्या सारी धरा,

मेघमालेतून आम्हा शांततेचे द्या धडे

जा जरा पूर्वेकडे !


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

गोदाकाठचा संधिकाल

गर्द वनी वा गिरीकंदरी

लपलेला दिनि तम, गरुडापरि

पंख आपुले विशाल पसरुन ये विश्वावरती.

पश्चिम-वारा वाहे झुळझुळ

कंपित होउनि हेलावे जळ

दूर तरूंच्या काळ्या छाया हळुहळु थरथरती.

जीर्ण वडाच्या पारंब्यातुनि

पंखांची क्षण फडफड करुनी

शब्द न करता रातपाखरे नदीकडे उडती.

कपारीत अन् दूर कुठोनी

सांदीमध्ये लपुनी बसुनी

अखंड काढी रातकिडा स्वर ते कानी पडती.

वळणाच्या वाटेवर चाले,

आतुर अंतर कातर डोळे,

झपझप पाउल टाकित कोणी खेड्यातिल युवती.

निळसर काळे वरती अंबर,

धूसर धूराच्या रेषा वर

पलिकडच्या घन राईमधुनी चढुनी मावळती.

अभ्रखंड तो अचल पांढरा

पडे पारवा झडुनि पिसारा

तेजहीन अन् दोन चांदण्या डोकावुनि बघती.

परि शुक्राचा सतेज तारा

पसरित गगनी प्रकाश-धारा

वीरापरि आत्मार्पण करण्या आलेला पुढती.

आणिक इकडे क्षितिजावरती

विडंबण्या शुक्राची दीप्ती

शहरामधल्या क्षीण दिव्यांच्या मिणमिणती ज्योति.

वाडा पडका नदीतटावर

भग्न आपुल्या प्रतिबिंबावर

गंगेमधल्या, खिन्नपणाने लावितसे दृष्टी.

देउळ ते अन् भग्न, हटाने ध्येयनिष्ठ जणु जनाप्रमाणे

पडले तरिही जपुनी ठेवी ह्रदयातिल मूर्ति.

पाचोळ्यावर का ही सळसळ

कसली डोहावरती खळबळ

पाउल वाजे रजनीचे का येताना जगती ?


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

अवशेष

माला स्वप्नांची ओघळली !

जपली ध्येये जी ह्रदयाशी

गमली मजला जी अविनाशी

कोसळुनी ती जमल्या राशी

अवशेषाच्या या भवताली.

रवि येतां क्षितिजावर वरती

दवापरी विरल्या आकांक्षा

जागिच जिरल्या मनी जिगीषा

हासत झाकुनि त्या अवशेषा

करणे आहे प्रवास पुढती.

वास्तव जगताच्या हेमन्ती

स्वप्नांचा उत्फुल्ल फुलोरा

ढाळि तळाला वादळ -वारा

रात्रीच्या त्या प्रदीप्त तारा

काचेचे कण आता गमती.

पण अद्यापी स्मृतिचे धागे

गुन्तुन मागे जिवा ओढती

अद्यापी त्या विझल्या ज्योती

कधिं एखाद्या भकास राती

पहाट ये तो ठेवति जागे.

दृश्ये मोहक अद्यापी ती

स्वप्नामध्ये समूर्त होती

थडग्यामधुनी छाया उठती

धरावया जो जावे पुढती

थडग्यामध्ये विलीन होती.

वसन्त सरला, सरले कूजन

सरले ते कुसुमांकित नंदन

सरले आर्त उराचे स्पंदन

मूर्तीवरिल मुलामा जाउन

सरले आता मूर्तीपूजन.


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

किनार्‍यावर

पुढे पसरला अथांग दरिया

सखे, किनार्‍यावरती आपण

कोर शशीची शुभ्र बिलोरी

टाकी निज किरणांची रापण !

चित्रासम निःशब्द गमे जग

प्रकाश-काळोखाचा संगम

क्वचित भंगते गाढ शान्तता

जातां झापुन रात-विहंगम !

दूर तमांतुन दिसती अंधुक

नगरांतिल त्या ज्योती तेवत

संसारांतिल समूर्त दुःखे

बसलेली वा जागत, जाळत !

क्षितिजावर दीपांकित तारू

चाले पश्चिम दिशेस धूसर

ज्योतींचा जणुं जथा निघे हा

शोधाया मावळला भास्कर !

हळुहळु खळबळ करीत लाटा

येउनि पुळणीवर ओसरती

जणूं जगाची जीवन-स्वप्ने

स्फुरती, फुलती, फुटती, विरती !

होय किनार्‍यावरती अपुले

आज सखे, हे मङ्गल मीलन

जीवित दर्यापरी, नसे ते-

केवळ सुंदर केवळ भीषण !


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

ग्रीष्माची चाहूल

हे काय अनामिक आर्त पिसें

हुरहूर अकारण वाटतसे !

कांति जगावर अभिनव शिंपित

चराचरांतुन फुलवित जीवित

वसंत ये जगिं गाजत वाजत

कां अभ्र अवेळीं दाटतसे !

नवा फुलोरा नव पर्णावलि

हिमशीतल चहुंकडे सावली

जीवनगंगा जगिं अवतरली

तरि उदास मानस होइ कसें !

दिशा दिशा या उज्जवल मंगल

आम्रांतुनि ललकारति कोकिल

दुमदुमतो वनिं तो ध्वनि मंजुल

मनिं रात्रिंचर कां कण्हत असे !

सरेल किंवा वसन्त म्हणुनी

सुकतिल कुसुमाकुल पुष्करणी

करपुनि जाइल अवघी धरणी

ती आंच अगोदर भासतसे !

अग्नीचा घट खांद्यावरती

घेउनि, अग्नी पेरित भंवती

ग्रीष्म निघाला येण्या जगतीं

चाहूल तयाची लागतसे !

हें काय अनामिक आर्त पिसें !


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

स्वप्नाची समाप्ति

स्नेहहीन ज्योतीपरी

मंद होई शुक्रतारा

काळ्या मेघखंडास त्या

किनारती निळ्या धारा.

स्वप्नासम एक एक

तारा विरे आकाशांत

खिरे रात्र कणकण

प्रकाशाच्या सागरांत.

काढ सखे, गळ्यांतील

तुझे चांदण्याचे हात

क्षितिजाच्या पलिकडे

उभे दिवसाचे दूत.

रातपाखरांचा आर्त

नाद नच कानीं पडे

संपवुनी भावगीत

झोंपलेले रातकिडे.

पहांटचे गार वारे

चोरट्यानें जगावर

येती, पाय वाजतात

वाळलेल्या पानांवर.

शांति आणि विषण्णता

दाटलेली दिशांतुन

गजबज गर्जवील

जग घटकेनें दोन !

जमूं लागलेले दंव

गवताच्या पातीवर

भासतें भू तारकांच्या

आसवांनीं ओलसर.

काढ सखे, गळ्यांतील

तुझे चांद्ण्यांचे हात

क्षितिजाच्या पलिकडे

उभे दिवसाचे दूत

प्राजक्ताच्या पावलाशीं

पडे दूर पुष्प-रास

वार्‍यावर वाहती हे

त्याचे दाटलेले श्वास.

ध्येय, प्रेम, आशा यांची

होतसे का कधीं पूर्ती

वेड्यापरी पूजतों या

आम्ही भंगणार्‍या मूर्ती

खळ्यामध्यें बांधलेले

बैल होवोनिया जागे

गळ्यांतील घुंगरांचा

नाद कानीं येऊं लागे.

आकृतींना दूरच्या त्या

येऊं लागे रूप-रङ्ग

हालचाल कुजबूज

होऊं लागे जागोजाग.

काढ सखे, गळ्यांतील

तुझे चांद्ण्याचे हात

क्षितिजाच्या पलिकडे

उभे दिवसाचे दूत.

होते म्हणूं स्वप्न एक

एक रात्र पाहिलेलें

होतें म्हणूं वेड एक

एक रात्र राहिलेले.

प्रकाशाच्या पावलांची

चाहूल ये कानावर

ध्वज त्याचे कनकाचे

लागतील गडावर.

ओततील आग जगी

दूत त्याचे लक्षावधी

उजेडांत दिसूं वेडे

आणि ठरूं अपराधी.


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा