तहान आणि भूक आरंभी नव्हतीं

(अभंग)

तहान आणि भूक आरंभी नव्हतीं,
अन्नमुखें होतीं एक्या ठायीं;
कामाचा विषय नव्हता तो दूरी,
होतीं नरनारी एक्या देहीं;
तेधवां नव्हतें हात आणि पाय,
करायाचें काय त्यांही होतें ?
स्वर्ग आणि पृथ्वी जुळूनियां होतीं,
नव्हतीच खंती तेणेंयोगें.


कवी - केशवसुत
- 'यथामूल आवृत्ती', १९६७, पृ. १२७

कांही स्वकृत वचनें

इहलोकींची कल्पकता
ती तर उद्योगप्रियता                  १

उद्योगांत वेळ ज्याचा नित्य जाई,
त्याला दैव होई अनुकूल            २

उद्योगाची धऱितां कास
होतों आपत्तींचा र्‍हास                ३

हृदयाचा जो निर्धार
सिद्धीचा तो देणार.                  ४

स्वयत्‍नेंच लागतो करुं,
होय तयाचा तो गुरु.                ५

बोल लावितो दैवास,
त्यास म्हणावें कापुरुष ?          ६

आधीं भर बांगड्या करीं,
मग हात कपाळावर मारीं.        ७

स्वमस्तकीं ज्याचा भार
तो नर काहीं करणार.             ८

सिद्धयर्थ सुखें मरणार,
तो नर कांही करणार.             ९

कर्तव्याला देई पाठ,
ती चाले नरकाची वाट.           १०

स्वकीय ज्याला लेखावें,
त्या न कधीं उत्तर द्यावें.           ११

जेथें धर्म जेथें नीति,
तेथें देवांची वसति,                १२

सत्त्वपूर्ण ज्याची वृत्ति,
त्याचीं दैवतें जागती.             १३

पैशासाठीं जीव देई !
त्याचा सौदा सस्ता नाहीं.        १४

पैशासाठीं न्याय टाकी
स्वर्गी शून्य त्याची बाकी.        १५

हृदयांतून न जे बोल
निघती, ते सगळे फोल           १६


कवी - केशवसुत
- 'यथामूल आवृत्ती', १९६७,

तिनें जातां चुंबिले असे यातें!

(ली हंटूच्या “Genny kiss’d me” या चुटक्याच्या आधारें )

“असे कान्ता रोगार्त – या घराला”
असा विद्युत्सन्देश मला आला;
चित्त चिन्ताकुलत होउनी, त्वरेनें
घरीं गेलों मी ग्रस्त संशयानें.            १

मला बघतां, विसरुनी व्यथा गेली,
शेज सोडुनि ती त्वरित पुढे झाली,
मला आलिंगुनि चुम्बिलें तियेंने,
आणि पडली मृत हाय पलार्धानें !       २

मधुर-हरण-व्रत काळ जो तयानें
अहह ! नेली सुन्दरी प्रिया ! तेणें;
शक्ति गेली, मम मति भ्रान्त झाली,
टिके मग का सम्पत्ति ? तीहि गेली !    ३

हीन म्हण तूं मज दीन तसा, काळा !
आणि म्हण कीं त्रासला हा जिवाला;
तरी म्हटलें पाहिजे हेंहि तूतें –
“तिनें जातां चुम्बिलें असे यातें !”       ४


कवी - केशवसुत
जाति - दिंडी
- २५ डिसेंबर १८९६

कांट्यांवाचुनि गुलाब नाहीं

कांट्यांवाचुनि गुलाब नाहीं
हें धर हृदयीं साच
नैराश्याचा मग तुजला
होईल न कधीं जाच !             १

सुखदु:खें हीं मिश्रित ऐशीं
असती नित्य जगांत
सुखाकारणे झटता पडते
दु:ख पहा पदरांत!                २

छायेवाचुनि कधीं प्रभा
कुणी पाहिली काय ?
चित्र होतसे, जेव्हा छाया
प्रभेस मिळुनी जाय !            ३

स्पृहणीय असें काय जगीं
एक असे ? तर प्रीत
हृदयभेदकर फार काय हो ?
तर, तीच हें खचीत !            ४

अविकृत ऐसें नसेचि कांहीं
विकृतिरुप संसार
ओळखुनी हें सोडूनी देई
शोक दु:ख अनिवार !           ५


कवी - केशवसुत
जाति-दोहा
- मासिक मनोरंजन, नोव्हेंबर-डिसेंबर, १८९६,

तत्त्वत: बघतां नामा वेगळा

तत्त्वत: बघतां नामावेगळा । कोण नाही सांगा मजला ।
भिन्न व्यक्तित्व नामाला । नामकरण होतसे ।।
नाम म्हणजे अभिधान । अभिधान म्हणजे जे वरुन ।
धारण केलें, ज्यामधुन अन्त: साक्ष पटतसे ।

भाव शब्दस्पर्शहीन तैसे रुपसगंधावांचुन ।
अतएव ते विषय जाण । इन्द्रियांचे नव्हेत ।।
ही तों वाणी मिथ्या वाटे । कारण पंचविषयांचे थाटें
भाव नटती, खरें खोटें । विचारुनी पाहिजे ।।


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रहहरपलें श्रेय
- 'यथामूल आवृत्ती' १९६७, पृ. ४३

गुलाबाची कळी

एका मुलग्यानें
पाहिली कळी,
गुलाबाची कळी बहु गुलजार !
तिला भुलुनियां तो जवळी
गेला, होउनि लंफ्ट फार !
गुलाबाची कळी
गुलाबाची कळी
गुलाबाची कळी बहारदार !            १

मुलगा म्हणे “मी वेंचिन तुला
गुलाबाचे कळी ! सुंदर फार !”
कळी म्हणाली “बोंचिन तुला
नको हात लावूं पहा विचार !”
गुलाबाची कळी
गुलाबाची कळी
गुलाबाची कळी बहारदार !            २

निष्ठुर तो तर वेंचणारच
गुलाबाची कळी ती सुकुमार !
कळीहि त्याला बोंचणारच
असा तिला तो कुठें सोडणार !
हातिं जाणें तिला भाग पडणार !
गुलाबाची कळी
गुलाबाची कळी
गुलाबाची कळी बहारदार !            ३


कवी - केशवसुत
- मासिक मनोरंजन, एप्रिल १८९६

उत्तेजनाचे दोन शब्द

(दोहा)

जोर मणगटांतला पुरा
घाल घाल खर्ची;
हाण टोमणा, चळ न जरा
अचुक मार बर्ची !            १

दे टोले जोंवरी असे
तप्त लाल लोखंड;
येईल आकारास कसें
झाल्यावर ते थंड ?           २

उंच घाट हा चढूनियां
जाणें अवघड फार;
परि धीर मनीं धरुनियां
न हो कधीं बेजार !           ३

यत्न निश्चयें करुनी तूं,
पाउल चढतें ठेव;
मग शिखराला पोंचुनि तूं,
दिसशिल जगासि देव !      ४

ढळूं कधींही देउं नको
हृदयाचा निर्धार;
मग भय तुजला मुळीं नको,
सिद्धि खास येणार !          ५

झटणें हें या जगण्याचें
तत्त्व मनीं तूं जाण;
म्हणून उद्यम सोडूं नको,
जोंवरि देही प्राण !            ६


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रहहरपलें श्रेय
- विद्यार्थीमित्र, वर्ष १, अंक ७, मार्च १८९५