स्फुट

(वृत्त – शार्दूलविक्रीडित)

हें हो चम्पकपुष्प रम्यहि जसें वर्णें सुगन्धें भलें,
ऐसें ऐसुनि कां बरें अलिवरें धिक्कारुनी त्यागिले? –
ही तों सत्य रसज्ञवृत्तिच असे, बाह्यांग त्या नावडे,
कौरुप्यींहि जरी वसे मधुरता तच्चित तेथें जडे!                     १

(वृत्त-पंचचामर)
करी द्विरेफ पद्मिनीवरी विहार हो जरी,
वरीहि पुष्पवाटिका तशा रसालमंजरी,
करीरपुष्प शुष्कही रसार्थ चाखितो तरी,
वरी रसज्ञलोकवृत्ति सूचवी जनान्तरीं.                               २

(वृत्त-शार्दूलविक्रीडित)
या पुष्पावरुनी तयावरि असा अस्वस्थ गुंजस्वर
आलापीत फिरे, परी न रुचुनी ये तोंचि पद्मांवर,
त्यांते स्वाधिन जाणुनी करिशिरीं दानोदका पातला,
तो भुंगा विषयिस्थितीस करितो कीं व्यक्त वाटे मला!              ३

(वृत्त-मंदाक्रांता)
जैसा तैसा नवयुवतिहृन्मन्दिरीं कामदेव
वागूं लागे, हळुहळु तसा हट्ट काठिन्यभाव –
दुरी सारी तिथुनि, मग ते राहण्याला स्तनांत
येती, अर्थात कुच तरिच हे पीन काठिन्ययुक्त !                     ४

(वृत्त-शार्दूलविक्रीडित)
“ आहे येत शरांस फेंकित इथें धन्वी कुणी सत्वरी !
मित्रांनो ! जपुनी असा ! स्वहृदयें भेदूनि घ्या नातरी ! –“
झाले स्तब्ध असें जधीं परिसुनी ते सर्व भांबावुनी,
येतांना दिसली विलोलनयना त्यांना तधीं सरस्तनी !              ५

(वृत्त-स्रग्धरा)
ऐन्यामध्ये महालीं निरखित असतां रुपशृंगार बाला,
आला मागूनि भर्ता, पुढति बघुनिया बिम्बयोगें तयाला,
बिम्बाच्या बिम्बभावा विसरुनि सरली लाजुनी त्या मागें,
कान्तें तों आयती ती कवळुनि हृदयी चुम्बिली गाढ वेगें!            ६

(वृत्त – शिखरिणी)
घराला मी आलों अटन करुनी फार दिवशीं,
करांही कान्तेला हृदयिं धरिली मीं दृढ अशी;
तरी आश्लेषेच्छा पुरि न मम होवोनि म्हटलें –
‘विधीनें कां नाहीं मज कर बरें शंभर दिले?’                         ७

(वृत्त-शार्दूलविक्रीडित)
अन्योन्यांप्रत चुम्बुनी कितिकदां जायापती रंगलीं,
मर्यादा मग चुम्बनास करणें ही गोष्ट त्यां मानली,
तैं दन्तक्षतसक्त तीनच पणीं लावोनियां चुम्बनें,
सारीपाट तयीं भला पसरिला क्रीडावयाकारणे !                     ८

कमलिनीची ब्रम्हदेवास प्रार्थना :-
(वृत्त –शिखरिणी)

रसज्ञांचा राजा मधुप दिसतो श्यामल जरी,
मला आहे भारी प्रिय, धवल तो हंस न तरी;
बिसें भक्षी, पद्में अरसिक सवें तो कुसमुडी,
विधें ! तद्धस्तीं मत्कमल कधिंही बा न दवडीं.                      ९

लाह्यांवर कूट :-
तप्त पात्रिं कलिकाचया गडे
टाकितां, सुमनियुक्त तें घडे;
ती फुलें फणिकरास अर्पिलीं,
शेष तीं त्वरित मींच भक्षिलीं !                                      १०

(वृत्त-शिखरिणी)
अगा हंसा, चंचूमधिं विकसले पद्म धरुनी,
प्रमोदें डौलाने उडसिहि तसा नाचसि वनीं;
परी हास्यें कैसे विकल जन केले, बघ सख्या,
अली चैनींने त्वद्धत कमल सेवी म्हणुनियां !                      ११

(वृत्त-शार्दूलविक्रीडित)
‘हे ग सुन्दरि पत्‍नी ! काय पदरीं तूं आणिलें झांकुनी?’
‘कोठे काय?’ म्हणूनि ती वदतसे वक्षाकडे लक्षुनी
‘ही हीं दोन फळे!’ म्हणूनि पदरा पाडूनि आलिंगुनी,
वक्षोजां कवळोनि तो पुसतसे ‘आले गडे का मनीं?’                १२

(वृत्त –शिखरिणी)
हिमाद्रीचेमागें उदधिसम तें मानस दुरी,
तयामध्ये भृंगा ! विधिरथगण क्रीडन करी;
कुठे त्या ठायीचां तुज कमलिनीभोग मिळणे ? –
सरीं मार्गीच्या, त्या त्युजनि अभिलाषा, विहरणें !                १३

(वृत्त-शार्दूलविक्रीडित)
दृष्टीला दुरुनी गुलाब अमुच्या आकर्षितो लौकरी
जातां सन्निध त्याचिया रुतति तो कांटेहि अस्मत्करीं;
लोकीं रम्य तशीं सुखें झडकरी आम्हांस आकर्षिती,
भोगायास तयांस हो बिलगतां दु:खें अम्हां झोंबती.                १४

(वृत्त-शार्दुलविक्रीडित)
रात्री ते सुरतप्रबन्ध सुचुनी अभ्यासकाली बरे,
लागा पुस्तक हो तुम्ही वरिवरी चाळावयाला करें,
तों होवोनि जिन्यांत छुमछुम असा आवाज त्याच्या भयें
हस्तांतूनि सवेंचि पुस्तक गळो मेजावरी तें स्वयें !                 १५

पांथोक्ति – प्रत्युक्ति
(वृत्त-स्रग्धरा)
“कोणाची गे वनश्री नयनसुखद ही?” “मत्पतीची असे हे.”
“कां ऐशी शुष्क शोभाविरहित?” “अपरासक्त तो फार आहे.”
“त्यक्ता तापें जरी ही कुश परि रिझवी चित्त माझें स्वभावें.”
“ऐसें हो का जरि, त्वां तरि रसिकवरा ! स्वस्थ चित्तें रमावें !”    १६


कवी - केशवसुत