दोन 'मी'

१.

मज सर्वाज्ञा कळे न त्याला एक शिवी मी हासडतो,

'शतपाता' चा कलाभिज्ञ मी आग तयावर पाखडतो.

डोके लढवुनि पैका कमवी का मज म्हणता 'पोटभरू'?

खाल तुपाशी आणि उपाशी काय एकटा मीच मरू?

'माल गधोका अकलमंदका खुराक' हे आपण करिता,

गाल्या मजला का देता हे सत्यव्रत मी आचरिता ?

पुढे पुढे ते जाती त्यांना टांग ओढुनी पाडितसे,

पुरुषार्थाची, कृतार्थतेची सिद्धि याविना अन्य नसे !

मात्र तुम्हाला मते असावी, नकोत मज काही काय ?

'गाड मनी ती' मला सांगता, घोर होतसे अन्याय !

"हिंदुस्थाना रशिया बनवा"- महायुद्ध सांगे वर्म

'प्रथम भेद मग छेद भयंकर' हाच आमचा कुळधर्म !

२.

विशालतेतिल भिन्नत्वातिल एकसूत्रपण अव्यंग

कळोनि आहे आणायाचे वर्तनांत ते सर्वांग.

सुधारणा पाहता आजची आपणास हे स्पष्ट दिसे

पाशवता परिपूर्ण आतली उफाळुनि वर येत असे.

अणु परिमाणू रेणु आणि तिस्रेणुवर वर्चस्व दिसे

हा बुद्धीचा विकास, पण तो मानवतेचा खास नसे !

बुद्धीचा तर विकास येतो राक्षसातही आढळुन

मनुष्यत्व राक्षसास देणे आर्यधर्म हा सनातन.

उत्पत्ति, स्थिति तसाच लय हा सृष्टीचा क्रममार्ग असे

महन्मंगला चिच्छक्तीचा हा तर परमोल्हास दिसे.

३.

संस्कृति म्हणजे जीवनसरणी वेगवेगळ्या त्या असती

विशेषता तीतलि आपली दक्षपणे या रक्षू ती.

संस्कृती परकायांची करणे अकस्मात हे शक्य नसे,

अंगलगट करु नका तिच्याशी त्यात आपला घात असे.

जीवन-संजीवनी त्याग ही राष्ट्र असो संपन्न नसो

ना तरि त्याचा विनाश मनि हे अक्षयतेचे तत्त्व ठसो.

देश असो माझा मी त्याचा सर्वस्वार्पण करीन मी

निर्वाणही कधी न होइन देशाचा बेमानहरामी.

भारतास भूषण विश्वाचे करण्याचा निर्धार धरू

देशहितास्तव जगू, नाहि तर प्राणांचा उत्सर्ग करू !


कवी - बी
कवितासंग्रह - फुलांची ओंजळ

स्वैर गीत

अयि स्वैरते ! गाइं गीत तू, मतवाली तू, तू अतुला,

विषयांची निर्मात्री ती तू, विषय कोणता देउ तुला ?

"स्वैर पाखरे विचरति वरती, स्वैर फिरे वनवायु वरी;

कृष्ण मेघमंडळ प्रकाशुनि मुक्त तेज संचार करी.

स्वतंत्रतेचा अर्णव फेकी स्वतंत्र लहरीवरी लहरी

जनसंमर्दा स्नात करोनी सौभाग्याचा + सेस भरी.

पूर लोटला उत्साहाचा उसळत महितळ सकळ भरी,

ऊठ, होय जागृत बसलासी काय उगा तू स्वस्थ घरी ?

प्रतिभेच्या आरशात पडते निसर्गछाया मनोहर,

वाङ्मयतप कर; प्रसन्न होइल प्रतिभादेवी निरंतर.

भेसुरतेला सांग मराठा भ्याला केव्हा काय तरी ?

वाङ्मयगंगा खाली नेउनि सहस्त्रायुधे देइ करी.

प्रणयपंकजासवे खेळणे आता तरि तू पुरे करी

नियमांचे परिपालन सरले जाय कराया मुलुखगिरी

यशोगान-दुंदुभी नादवुनि नेई त्याला दिगंतरी

ज्योत जागती करी धरोनी दीपस्तंभ उभारि वरी !"

बाइ स्वैरते ! स्वैर धावसी धावू मागे कोठवरी ?

दमलो ! 'लेखन-कामाठी' मी आता सारी पुरे करी.


कवी - बी
कवितासंग्रह - फुलांची ओंजळ

भारतीय जीवन

१.

जीवामात्रामधे राहे एक शक्ति अपार्थिव

जड सूक्ष्मेंद्रियद्वारा हो तिचा व्यक्त संभव.

क्रियाशक्तिस्वरूपाने अनेकविध जो घडे-

व्यवहार तयालागी 'कर्म' ही अभिधा पडे.

व्यक्तिकर्मप्रवाहाचे वाहणे तेच 'जीवन'

स्थली एकीच हो त्याचे जन्म आणि विसर्जन.

'चैतन्य' म्हणती त्याते सर्व विश्वास निर्मुनी

स्वभावचि असे त्याचा रहावे त्यात व्यापुनी.

सर्वव्यापक तत्त्वा या नावे बहुत ठेविती-

'जगज्ज्योति' 'अंतरात्मा' 'जगज्जीवन' बोलती

विभूती त्यांतुनी येती; जाती आम्हास देउन

ज्ञानतेजे समायुक्त विकासमय जीवन.

भारताचा असे मोठा विस्तार तरि आपणा

महाराष्ट्रप्रतीकाने करू येतेच अर्चना.

प्रतिमापूजने होती ईश्वराप्रति अर्पण

महाराष्ट्रमिषाने हो भारताचेच पूजन.

विपन्नकाली देशाच्या अग्रभागी सदा स्थित

राहिला हा महाराष्ट्र, आज राहिल निश्चित.

२.

एकान्तात महत्कार्ये स्फूर्ति-पूर्तीस पावती

राष्ट्रोदय नवे होती सूज्ञ सर्वत्र बोलती.

एकान्तात बसू जाता अन्य संकल्प सोडुनी

विचारांचे, विकारांचे काहूर उठते मनी.

विवेकभ्रष्ट तत्त्वांचा बडिवार विवादती;

तत्त्वे ती असती कोणासाठी हे ते न पाहती !

व्यावहारिक तत्त्वे ती सापेक्ष असती सदा,

भिन्नावस्थेत कामाला तेज ते ये न सर्वदा.

देशकार्यी तत्पराते निंदिती उत्तरोत्तर

कृतीच्या शून्य नावाने शब्दगुंड घरोघर !

स्वदेशाच्या गौरवात आपला होय गौरव

यातना, हाल जे त्याचे, आपला तोच रौरव !

शक्तीचे वसतिस्थान अंतःकरण केवळ.

पवित्र जीवनाधारे कर्मे होतात सोज्वळ.

सुखाची वर्णित स्वप्ने भ्रांत चित्ते सदोदित

सत्यसृष्टीत येती का ? व्हावे कार्यास उद्यत !

स्वतंत्राची देशवाची देशवैभव गर्जते

पराधीने स्वदेशचे रचावे स्तोत्र कोणते ?

जाणत्याने सदा व्हावे यत्‍नसाहसतत्पर

सिद्धिदाता होत आला सत्यसंकल्प ईश्वर !

शक्तीच्या चालका रामा ! पुरवी मनकामना

'सत्यं-शिवं'सुंदरम्' दे आनंदवनभुवना !


कवी - बी
कवितासंग्रह - फुलांची ओंजळ

अध्यात्म

अध्यातमशास्त्र म्हणती तरि ते कशाला ?

त्याचे प्रयोजन कळे नच जाणत्याला!

हे शास्त्र काय ? न दिसे उपयोग त्याचा-

हा तो विकल्प दिसतो कविकल्पनेचा !

जे का विचार करिते जड भौतिकाचा

ते मात्र शास्त्र म्हणणे अविचार साचा !

जे दे अचेतन अणुप्रति चेतनेते

ते नित्य तत्त्व कळणे अनिवार्य होते !

ते तत्त्व निर्णय करी जड शोधनाने,

संशोधिला सकलही व्यवहार त्याने,

अध्यात्म मानस तथा व्यवहारसार

एकत्र यात मजला दिसतो विचार.

यानेच शुद्धतर हा व्यवहार केला

यानेच व्यापकपणा दिधला तुम्हाला.

पूर्वेतिहास पढता पटते मनाला

देइल वैभव पुन्हा नवभारताला !


कवी - बी
कवितासंग्रह - फुलांची ओंजळ

रगडनी ( मळणी )

केला पीकाचा रे सांठा

जपीसन सर्व्याआधीं

शेत शिवाराचं धन

आतां आलं खयामधीं

खय झालं रे तैयार

सम्दी भूई सारवली

मधी उभारलं मेढ

पात बैलाची चालली

आतां चाल चाल बैला,

पात चाले गरगर

तसे कनूसामधून

दाने येती भरभर

आतां चाल चाल बैला,

आतां चाल भिरभिरा

व्हऊं दे रे कनुसाचा

तुझ्या खुराखाले चुरा

पाय उचल रे बैला,

कर बापा आतां घाई

चालूं दे रे रगडनं

तुझ्या पायाची पुन्याई !

पाय उचलरे बैला,

कनूसाचा कर भूसा

दाने एका एकांतून

पडतील पसा पसा

आतां चाल चाल बैला,

पुढें आली उपननी

वारा चालली रे वाया,

कसा ठेवू मी धरूनी

पात सरली सरली

रगडनी सुरूं झाली

आतां करूं उपननी

झट तिव्हार मांडली

आतां सोडी देल्ही पात

बैलं गेले चार्‍यावरी

डोयापुढें उपननी

जीव माझा वार्‍यावरी

रगडनी रगडनी

देवा, तुझीरे घडनी

दैवा तुझी झगडनी

माझी डोये उघडनी !


कवियत्री - बहिणाबाई चौधरी

आठवण

१.

ऊन उतरते होते, वारा पडला होता बंदी

दिशादिशांच्या नेत्री भरली होती मादक धुंदी.

नेती जिकडे पाय मागुनी शरीर तिकडे जाते

शून्यत्वाचा अभाव उघडे डोळे पाहत होते.

मंदावत पाउले चालली खिन्न मनाच्या भारे

तीव्र भाव हो जसा मंदतर अवास्तविक विस्तारे.

मूर्तिमंत रूक्षता वावरे अफाट त्या मैदानी

उडता जीव न दिसला एकहि ध्वनि नच पडला कानी !

रिता एकटेपणा जगी या भीषणतर भारी

साक्षात्कारी अनुभविली मी मारकता ती सारी !

२.

काळी तरुराजी क्षितिजावर दिसली त्या अवकाळी

हरिणीच्या नेत्रातिल जणु का काजळरेषा काळी !

उडती दुनिया दिसू लागली रानी गजबज झाली

स्वर्णरसाने सारवलेली शेते पिवळी पिवळी.

बंदीतुन वाराही सुटला मुक्त खगासम भिरभिरला.

झाडेझुडपे डोलु लागली उत्सव तृणपर्णी भरला.

वार्‍यावरुनी अवचित आल्या गीतसुधेच्या धारा

चित्तमोर नाचला आपला उघडुनि पूर्ण पिसारा.

स्त्रीकंठातिल होते ध्वनि ते भाव न ये निर्धारा

शेलेचा चंडोल गाय की गिरिधर नागर मीरा !

ओसरते हो गीत चालले अपूर्व त्यातिल गोडी

मिळे नृत्यगतिशीलांची त्या संगीताला जोडी.

रूपराशि उर्वशी वाटले स्वर्गातिल सुकुमारा

भरूनि हाती शुद्ध चांदणे करीत होती मारा !

होता आठव अंतःकरणी ते गीतस्वर भरती

ह्रदय नाचते नृत्यगतीच्या अविरत तालावरती.


कवी - बी
कवितासंग्रह - फुलांची ओंजळ

एक दृश्य

विदर्भात डोंगरात आहे गाव नाव बुलठाणे

वनलक्ष्मीच्या शृंगाराचे एक अमोलिक लेणे !

गावाच्या उत्तरेस आहे जवळचि डोंगर मोठा

द्वारपाळ हा कडा पहारा देउनि रक्षी वाटा !

तिकडे वस्तीपासुनि लागे उतरण काही थोडी

चढत लागते पुढे जराशी जाया उंच पहाडी.

त्या उंचावर आहे मोठा एक कडा तुटलेला

दृष्टि देखणी एकवटे ती शोभा निरखायाला

पायाखाली उंच कड्याच्या गोलाकार दरी ती

पश्चिमेस मुख करुनि दूरवर घसरत गेली होती.

सायंकाळी एके दिवशी नित्याच्या परिपाठी.

सहज निघालो व्यवसायाच्या श्रमपरिहारासाठी.

त्या रमणीय स्थळी पातलो, जाउनि वरती बसलो

सृष्टीचे ते दृश्य पाहता विसरुनि मज मी गेलो !

सूर्यबिंब सारखे धावते अस्तगिरीच्या संगा

निजैश्वर्यरंगे अभिषेकी ज्योतिर्मय महिलिंगा !

रविबिंबाचे रूप घेउनी वाटे की, अनुरागे

नील नभाची, धवल घनांची रंजित केली अंगे !

रक्तवर्ण पर्वती रंगि त्या वस्तुजात रंगे

शुचिर्भूतही तसाच होई त्यांच्या अनुषंगे.

दृष्टिपथी ये एकाएकी दरीवरिल आकाशी

ताम्रछटामिश्रित रंगाचा एक कृष्ण पक्षी.

आला कोठुनि कळले नाही निज गति कुंठित करुनी

पक्षद्वय निज पसरुनि सुस्थिर राहे निश्चल गगनी !

दृष्टि करुनि एकाग्र नेहटुनि पाहे रविबिंबासी

व्रताचरण करितसे उग्रतर काय विहग वनवासी ?

चलित स्थिति होता त्याची तो एक घेउनी गिरकी

तीव्र चिरत्कारे स्थिर होउनि बिंब पुन्हा अवलोकी.

नवलाचे ते दृश्य पाहता वेध लागला चित्ता

चाहुल नसता एकाएकी प्राप्त होय तन्मयता !

तन्मयता ती चिंत्य वस्तुच्या खोल अंतरी शिरते

बहिरंगाच्या वरते नुसते फेर घालित नसते !

मला वाटले, झेप घेउनी उंच नभाच्या भागी

पक्षी लोपुनि खरोखर स्थिर झालो त्याचे जागी !

पृथ्वीवर जड शरीर सोडुनि झालो गगनविहारी

त्या पक्षासम करू लागलो त्याची अनुकृति सारी.

व्हावे स्थिर मग गिरकी घ्यावी, रक्तबिंब लक्षावे,

असे चालले किती वेळ ते नाही मजला ठावे !

अज्ञानातुनि पक्षी आला, गेला; मीहि निघालो

पद न लागता भूमीला मी वरवर चालत आलो !

शरीरात असती तत्त्वे का जी जाणिव घेवोनी

अंतराळमार्गाने जाती त्वरित इच्छिल्या स्थानी ?

विचार करिता प्रश्न सुटेना, हुरहुर चित्ती लागे

झोपेतही तेजाळ दृश्य ते लागे माझ्या मागे !


कवी - बी
कवितासंग्रह - फुलांची ओंजळ