वातचक्र

पर्जन्याचे दिवस उलगले,
थंडीचेही बरेच गेले;
पिकें निघाली; कारण नुरलें
सोसाट्यानें वहावयाचें; म्हणुनि मरुद्भण खेळांत –
मग्न होउनी, चक्रावतीं
आरोहूनि, सांप्रत हे जाती
गर गर गर गर भर भर एका निमिषांमध्यें गगनांत !     १

धूलीचे कण असंख्य उठती,
पक्ष्यांचे पर तयांत मिळती,
गवताच्या त्या काड्याहि किती,
थंडीनें गळलेली पर्णें जीर्णें उडतीही त्यांत;
सृष्टीचा हा असा भोंवरा
फिरतो आहे पहा भरारा,
गर गर गर गर धरणीपासुनि चढत असे तो गगनांत !    २

वाग्देवी गे ! दे शब्दांतें
भोंवर्‍यांत या फेंकुनि, त्यांतें
जरा जाउं दे निजधामातें,
नरें मळविलें अहह ! तेज तें पूर्वी होतें जें त्यांत
म्हणुनी शाप न आतां मारी,
आशीर्वचहि न आतां तारी,
तर गर गर गर त्यांस चढूं दे ताजे व्हाया स्वर्गांत !       ३

मींहि कशाला येथ रहावें ?
काय असे ज्या मीं चिकटावें ?
वाटे गिरक्या घेत मिळावें –
या पवनाच्या चक्रीं, होउनि लीन सच्चिदानंदांत;

जगदद्रुमाचें पिकलें पर्ण
गलित असें मी अगदी जीर्ण;
तर भर भर भर उडूं द्या मला शब्दांसगें स्वर्गांत!          ४


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रह -  हरपलें श्रेय
जाति - श्यामाराणी
- मासिक मनोरंजन, जानेवारी-फेब्रुवारी १८९९

बाहुल्यांचा विलाप

दीन बाहुल्या तुम्ही पाहिल्या असतिल जितुक्या आजवरी,
तयांत अमुची हीनावस्था पुरी खरी,
असौख्यसदने अमुचीं वदनें मषी फांसुनी विरुपली,
हाय दुर्दशा कोठुनि आम्हां ही आली !
दिनरजनीभर अति आर्तस्वर काढुनि रडतों दु:खभरें-
“नसतों आलों जन्मा होतें तेंचि बरें !”
पाय बांधुनी वरते करुनी अशा प्रकारें उफराटें,
दारावरतीं लोंबविलेसें आम्हांते;
सरीवर सरी पडतां भारी पर्जन्याच्या जोमानें
अस्वस्थ अशीं असती जेव्हां सर्वजणें.
येता जातां. उचलूनि हाता, त्रस्त माणसें तेव्हां ती
मुखांत अमुच्या अहह चापट्या लगाविती;
हिंदुस्थानी बाया यवनी यापरि आम्हां वागविती;
बरसातीच्या अम्ही बाहुल्या, दीन किती!
मुसळधार तो पाउस पडतो, रविदर्शन होउं नेदी,
मास दोन तिन एकसारखा उच्छादी,
तेव्हां त्याचा अतिशय साचा कंटाळा जो त्यां येई,
तो आम्हाला यापरि भोवतसे पाही!
अहह! अम्हांला पडते, बदला पर्जन्याच्या भोगाया
विपदा, जी आणिती आम्हावरी त्या बाया!
खात चपाट्या, या उपराट्या स्थितींत लोंबत राहुनिया,
त्यांच्या सगळ्या उपमर्दाला साहुनियां
घेणें तोंवर लागे, जोवर हवा स्वच्छ नाही झाली,
शारदीय ती शोभा जों नाही आली !


कवी - केशवसुत
जाति - फटका
- बालबोधमेवा; १ सप्टेंबर १८९८, पृ. १४३

तहान आणि भूक आरंभी नव्हतीं

(अभंग)

तहान आणि भूक आरंभी नव्हतीं,
अन्नमुखें होतीं एक्या ठायीं;
कामाचा विषय नव्हता तो दूरी,
होतीं नरनारी एक्या देहीं;
तेधवां नव्हतें हात आणि पाय,
करायाचें काय त्यांही होतें ?
स्वर्ग आणि पृथ्वी जुळूनियां होतीं,
नव्हतीच खंती तेणेंयोगें.


कवी - केशवसुत
- 'यथामूल आवृत्ती', १९६७, पृ. १२७

कांही स्वकृत वचनें

इहलोकींची कल्पकता
ती तर उद्योगप्रियता                  १

उद्योगांत वेळ ज्याचा नित्य जाई,
त्याला दैव होई अनुकूल            २

उद्योगाची धऱितां कास
होतों आपत्तींचा र्‍हास                ३

हृदयाचा जो निर्धार
सिद्धीचा तो देणार.                  ४

स्वयत्‍नेंच लागतो करुं,
होय तयाचा तो गुरु.                ५

बोल लावितो दैवास,
त्यास म्हणावें कापुरुष ?          ६

आधीं भर बांगड्या करीं,
मग हात कपाळावर मारीं.        ७

स्वमस्तकीं ज्याचा भार
तो नर काहीं करणार.             ८

सिद्धयर्थ सुखें मरणार,
तो नर कांही करणार.             ९

कर्तव्याला देई पाठ,
ती चाले नरकाची वाट.           १०

स्वकीय ज्याला लेखावें,
त्या न कधीं उत्तर द्यावें.           ११

जेथें धर्म जेथें नीति,
तेथें देवांची वसति,                १२

सत्त्वपूर्ण ज्याची वृत्ति,
त्याचीं दैवतें जागती.             १३

पैशासाठीं जीव देई !
त्याचा सौदा सस्ता नाहीं.        १४

पैशासाठीं न्याय टाकी
स्वर्गी शून्य त्याची बाकी.        १५

हृदयांतून न जे बोल
निघती, ते सगळे फोल           १६


कवी - केशवसुत
- 'यथामूल आवृत्ती', १९६७,

तिनें जातां चुंबिले असे यातें!

(ली हंटूच्या “Genny kiss’d me” या चुटक्याच्या आधारें )

“असे कान्ता रोगार्त – या घराला”
असा विद्युत्सन्देश मला आला;
चित्त चिन्ताकुलत होउनी, त्वरेनें
घरीं गेलों मी ग्रस्त संशयानें.            १

मला बघतां, विसरुनी व्यथा गेली,
शेज सोडुनि ती त्वरित पुढे झाली,
मला आलिंगुनि चुम्बिलें तियेंने,
आणि पडली मृत हाय पलार्धानें !       २

मधुर-हरण-व्रत काळ जो तयानें
अहह ! नेली सुन्दरी प्रिया ! तेणें;
शक्ति गेली, मम मति भ्रान्त झाली,
टिके मग का सम्पत्ति ? तीहि गेली !    ३

हीन म्हण तूं मज दीन तसा, काळा !
आणि म्हण कीं त्रासला हा जिवाला;
तरी म्हटलें पाहिजे हेंहि तूतें –
“तिनें जातां चुम्बिलें असे यातें !”       ४


कवी - केशवसुत
जाति - दिंडी
- २५ डिसेंबर १८९६

कांट्यांवाचुनि गुलाब नाहीं

कांट्यांवाचुनि गुलाब नाहीं
हें धर हृदयीं साच
नैराश्याचा मग तुजला
होईल न कधीं जाच !             १

सुखदु:खें हीं मिश्रित ऐशीं
असती नित्य जगांत
सुखाकारणे झटता पडते
दु:ख पहा पदरांत!                २

छायेवाचुनि कधीं प्रभा
कुणी पाहिली काय ?
चित्र होतसे, जेव्हा छाया
प्रभेस मिळुनी जाय !            ३

स्पृहणीय असें काय जगीं
एक असे ? तर प्रीत
हृदयभेदकर फार काय हो ?
तर, तीच हें खचीत !            ४

अविकृत ऐसें नसेचि कांहीं
विकृतिरुप संसार
ओळखुनी हें सोडूनी देई
शोक दु:ख अनिवार !           ५


कवी - केशवसुत
जाति-दोहा
- मासिक मनोरंजन, नोव्हेंबर-डिसेंबर, १८९६,

तत्त्वत: बघतां नामा वेगळा

तत्त्वत: बघतां नामावेगळा । कोण नाही सांगा मजला ।
भिन्न व्यक्तित्व नामाला । नामकरण होतसे ।।
नाम म्हणजे अभिधान । अभिधान म्हणजे जे वरुन ।
धारण केलें, ज्यामधुन अन्त: साक्ष पटतसे ।

भाव शब्दस्पर्शहीन तैसे रुपसगंधावांचुन ।
अतएव ते विषय जाण । इन्द्रियांचे नव्हेत ।।
ही तों वाणी मिथ्या वाटे । कारण पंचविषयांचे थाटें
भाव नटती, खरें खोटें । विचारुनी पाहिजे ।।


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रह -  हरपलें श्रेय
- 'यथामूल आवृत्ती' १९६७, पृ. ४३

गुलाबाची कळी

एका मुलग्यानें
पाहिली कळी,
गुलाबाची कळी बहु गुलजार !
तिला भुलुनियां तो जवळी
गेला, होउनि लंफ्ट फार !
गुलाबाची कळी
गुलाबाची कळी
गुलाबाची कळी बहारदार !            १

मुलगा म्हणे “मी वेंचिन तुला
गुलाबाचे कळी ! सुंदर फार !”
कळी म्हणाली “बोंचिन तुला
नको हात लावूं पहा विचार !”
गुलाबाची कळी
गुलाबाची कळी
गुलाबाची कळी बहारदार !            २

निष्ठुर तो तर वेंचणारच
गुलाबाची कळी ती सुकुमार !
कळीहि त्याला बोंचणारच
असा तिला तो कुठें सोडणार !
हातिं जाणें तिला भाग पडणार !
गुलाबाची कळी
गुलाबाची कळी
गुलाबाची कळी बहारदार !            ३


कवी - केशवसुत
- मासिक मनोरंजन, एप्रिल १८९६

उत्तेजनाचे दोन शब्द

(दोहा)

जोर मणगटांतला पुरा
घाल घाल खर्ची;
हाण टोमणा, चळ न जरा
अचुक मार बर्ची !            १

दे टोले जोंवरी असे
तप्त लाल लोखंड;
येईल आकारास कसें
झाल्यावर ते थंड ?           २

उंच घाट हा चढूनियां
जाणें अवघड फार;
परि धीर मनीं धरुनियां
न हो कधीं बेजार !           ३

यत्न निश्चयें करुनी तूं,
पाउल चढतें ठेव;
मग शिखराला पोंचुनि तूं,
दिसशिल जगासि देव !      ४

ढळूं कधींही देउं नको
हृदयाचा निर्धार;
मग भय तुजला मुळीं नको,
सिद्धि खास येणार !          ५

झटणें हें या जगण्याचें
तत्त्व मनीं तूं जाण;
म्हणून उद्यम सोडूं नको,
जोंवरि देही प्राण !            ६


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रह -  हरपलें श्रेय
- विद्यार्थीमित्र, वर्ष १, अंक ७, मार्च १८९५

चिन्हीकरण अर्थात् भाव आणि मूर्ति यांचे लग्न

भूचक्राची घरघर जिथें ती न ये आयकाया,
आहे ध्यानाभिध रुचिर तो कुंज त्या शांत ठायां,
त्याचे द्वारीं उपवर वधू मूर्तिनाम्नी विराजे
तीचे संगें वर परम तो भावशर्माहि साजे !                १

होती पर्युत्सुक बहुत ती शीघ्र पाणिग्रहाला,
तेथें आत्मा भ्रमत कविचा तो उपाध्याय आला;
स्फूर्तिज्वालेवरि मग तयें होमुनी जीविताला,
लग्नाला त्या शुभकर अशा लाविता तो जहाला !       २

गेलें कुंजीं त्वरित मग तें जोडपें दैवशाली
केली त्यांहीं बहुविध सुखें त्या स्थलीं प्रेम-केली;
झालीं त्यांना बहुत मधुरें बालकें दिव्य फार,
तीं जाणा हीं-सुरस कविच्या क्लृप्ति तैसे विचार !       ३


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रह -  हरपलें श्रेय
वृत्त - मंदाक्रांता
करमणूक, १६ फेब्रुवारी १८९५

फुलांतले गुण

बांधावरि झुडुप एक,
पुष्प तयावरि सुरेख
पाहुनि, मी निजहृदयीं मुदित जाहलों,
त्याजवळि चाललों !                       १

जाउनियां, त्या सुमनीं
काय असे, हें स्वमनीं
मनन करित, उन्मन मी तेथ ठाकलों,
या पंक्ति बोललों !-                         २

पुष्पीं या सुन्दरता
फार असे, ती चिता
वेधुनि, संसारताप सारिते दुरी,
उल्लसित त्या करी !                      ३

पुष्पीं या प्रीति असे,
ती मीपण हाणितसे,
परविषयीं तन्मयता प्रेरिते उरीं,
ने द्दष्टि अन्तरीं !                           ४

मार्दवही यांत फार
कारण, निज मधुतुषार
ढाळितसे स्वलतेच्या पल्लवीं अहा !
तें द्रवतसे पहा !                           ५

सद्गगुणही यांत वसे,
कारण, कीं, तेज असे
तेथें, स्मित करित सदा आढळे पुढें,
त्या तम न आवडे !                       ६

जादूही यांत भरुनि
दिव्य असे, ती पसरुनि
निज धूपा वार्‍यावरि, दश दिशा भरी,
बेहोष कीं करी !                           ७

यापरि मी उन्मनींत
होतों आलाप घेत;
आणिक या फुलांमधीं काय हो असे ?
तें काय हो असे ?-                        ८

तों जवळुनि मधमाशी
आली गुणगुणत अशी
“गाणें तें फुलामधें आणखी असे !”
ती बोलली असें !                         ९

पेल्यामधिं पुष्पाच्या,
गुंगत ती त्यात वचा,
शिरली; त्या वचनाची सार्थता भली
तों व्यक्त जाहली !                        १०

गुणगुणली मधमाशी
“पुष्पीं गुण जे तुजसी
आढळले, तुजमध्ये कितिक त्यांतुनी ?-
बा, घेई पाहुनी !”                        ११


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रह -  हरपलें श्रेय
जाति - उन्मती
मुंबई, ३१ मार्च १८९३

(खाणावळीतील) धृतधारा!

सुवर्णाची वल्लि प्रचलित जणूं काय गमते !
नभांतूनी भूमीवरति चपला वा उतरते !
पडे खालीं केव्हां त्वरित, नयनांला न दिसते !
नभीं वा पातालीं लपलि धृतधारा न कळते !                १


कवी - केशवसुत
वृत्त – शिखरिणी
करमणूक, ११ मार्च १८९३,

“माझे चित्त ठेवुनि घे”

( करमणुकीतला हितचिंतकाचा “माझें धाडुनि चित्त दे” हा चुटका वाचल्यावरुन)

“माझें धाडुनि चित्त दे” लिहुनि हें मी धाडिलें कां तुला ? –
पश्चात्ताप असा बळावुनि अतां जातीतसे गे मला !
तूं काहीं मजपासुनी हृदय हें मागूनि नेलें नसे;
गेलें तें तुजमागुनी तर तुझा अन्याय का हा असे ?              १

गेलें तें तुजमागुनी, सहृदये ! येऊं दिलें तूं तया,
हा तुझा उपकार मीं विसरुनी जावें न मानावया;
तें राहूनि दुरी, स्वकीय मजला देसी न तूं चित्त तें,
हा मानूनि विषाद, मी चुकुनियां गेलों भ्रमाच्या पथें !           २

चित्ताचा तव लाभ यास घडुनी येणार नाहीं जरी,
पायापासुनि तूझिया चळुनियां जाणार नाहीं तरी –
माझें चित्त दुरी; - असुनि पुरतें हें ठाउकें गे मला –
“माझें धाडुनि चित्त दे” म्हणुनि मीं कैसें लिहावें तुला ?        ३

झाली चुक खरी, परन्तु सदयें ! मातें क्षमा तूं करी,
मच्चित्तावरतीं यथेष्ट कर गे स्वामित्व तूं सुन्दरीं !
अव्हेरुनि मदीय चित्त परतें देऊं नको लावुन,
माझें ठेवुनि चित्त घे ! – मग जगीं धन्यत्व मी मानिन !      ४


कवी - केशवसुत
वृत्त - शार्दूलविक्रीडित
मुंबई १ मार्च १८२१

मरणानंतर

If thou survive my well contented day - Shakespeare

मातें निर्दय अंतकें लवकरी नेऊन लोकांतरी
मागें सुंदरि ! राहलीस जर का तूं एकली भूवरी,
या तूं आपुलियि गतप्रियकर श्लोकांस साध्या तरी
वाचायास मला स्मरुन फिरुनी घेशील ना गे करीं ?

त्यातें घेउनियां सखे ! सरस त्या भावी कृतींशीं तुळीं,
ते त्या आणि जरी, तुळेंत ठरले नादान ऐसे मुळीं,
मत्प्रीतीकरितां तयां जप, न त्यां तत्सौष्ठवाकारणें,
जें तत्सौष्ठव पाडितील पुढले मोठे कवी ते उणें.

प्रेमें आण मनांत हें – “जर सखा माझा पुढें वांचता,
काव्यस्फूर्ति तदीत उन्नत अशी होती न का तत्त्वतां ?
या पद्मांहुनि फास सुन्दर : अशी पद्में अहा ! तो गुणी
प्रीतीप्रेरित होउनी विरचिता; वाटे असे मन्मनी.

“हा ! हा ! तो मजपासूनी परि यमें नेला असे कीं वरी !
आतांचे कवि हे वरिष्ठ गमती त्याच्याहुनी अन्तरी;
यांच्या पद्धतिला, म्हणूनि भुलुनी यांच्या कृती वाचितें,
त्याची वाचितसें परी स्मरुनि मी त्याचे अहा ! प्रीतितें!”


कवी - केशवसुत
वृत्त – शार्दूलविक्रीडित
- जानेवारी १८९२

पर्जन्याप्रत

ग्रीष्मानें तपली धऱा करपली ही काय कीं, वाटतें;
चारा व्यर्थ गुरें पहा हुडकती; नेत्रीं धुळी दाटतें;
छायेला जल तें असे जर कुठें, फेंसास त्या गाळित
त्या ठायीं जमती गुरें, पथिकही धापांस ते टाकित.               १

ऐशी होउनियां दशा दिवस ते झाले बहु, पावसा !
ये आतां तर तूं त्वरा करुनियां लंकेवरुनी असा.
तूझ्या आगमनार्थ दर्दूरपती वापीतळापासुनी
रात्रीचे निज कंठशोष करिती हांका तुला मारुनी.                 २

काकांही अपुलीं पहा घरकुलीं झाडावरी डाळिलीं,
दाण्यानें घऱटीं भरुनि चिमण्या यांहीं तशीं टाकिलीं;
तूं येणार म्हणूनियां वळचणींखाली गड्या ! सम्प्रती
पाकोळ्याहि ‘फडक् फडक्’ करित या वस्तीत धुंडाळिती.        ३

रात्रीच्या दिवट्याच ज्या तव अशा खद्योतिका या पुढें
झाल्या दाखल; पावसा ! विसमसी तूं सांग कोणीकडे?
रात्रीं त्या झुडुपांमधीं फिरकती जेव्हां तयांच्या तति,
उत्कण्ठा तुझियाविशीं अमुचिया चित्तामधें प्रेरिती.              ४

भेटायास तुला समुत्सुक अशा मुंग्या उडूं लागती,
पर्जन्या ! तर ये ! कृषीवल तुझ्या मार्गाप्रती ईक्षती;
झंझावातह्यावरी बसुनियां, या पश्चिमाब्धीवरी
लाटा झोडित, गर्जना करित ये, बा मेघराजा, तरी !            ५


कवी - केशवसुत
वृत्त - शार्दूलविक्रीडित
जून १८९१

कवि (पाठान्तर)

जो संसारपथावरी पसरितो मस्तिष्कपुष्पें निजें,
आहे अद्भुत रम्य का अधिक तें त्याहून कांही दुजें ?
चाले तो धरणीवरी, तर पहा ! येथून तो जातसे
धूली लागुनि त्या सुवर्णमयता तेथील कीं येतसे !            १

तो गंभीर वदे रवा, तर मुक्या पृथ्वीस लक्ष श्रुती
होती प्राप्त नव्या, समुत्सुकतया ती ऐकते मागुती ;
दृष्टी तो फिरवी वरी, तर लवे आकाश तें खालती,
तारांचे गण गावयास वरुन स्तोत्रें अहा ! लागती !           २

एकान्तांत निकुंज जो विलसतो त्याचा, तयाच्यावरी
शाखा उत्तम आपुली सुरतरु विस्तारुनी तो धरी;
आश्चर्यें अमितें सलील निघती तेथून लोकाधिकें,
तीं घ्याया अवलोकुनी कळतसे त्रैलौक्यही कौतुकें !         ३

त्या कुंजीं निजवाद्य घेउनि जधीं तद्वादनीं तो गढे
नृत्यालागुनि ऋद्धिसिद्धि करिती सानन्द त्याचेपुढें !
उत्तान ध्वनि जे नितान्त घुमुती जाती तधीं अंबरीं
ते गन्धर्व अगर्व कीं परिसती आकाशयानीं वरी !            ४


कवी - केशवसुत
वृत्त - शार्दूलविक्रीडित
मे १९१९

त्वत्प्रीतीस अपात्र हा जन

त्वत्प्रीतीस अपात्र हा जन तुला कालान्तरीं वाटला,
तोडावा तुजला मदीय जर हा संबन्ध गे लागला,
माझी हस्तक जोडुनी तर तुला विज्ञापना ही असे
( ती तूं मान्य करीं म्हणूनि तुज मी हा दास याचीतसें) :-      १

बोटें मोडुं नको, तसे मजवरी डोळे वटारुं नको,
आंठ्या घालुं नको, प्रसन्नमुखता देऊं चळूं ती नको,
मातें ती अवधीरणा, जिवलगे, दावावया लौकरी,
पायानें झिडकारणें न बरवें मातें गमे सुन्दरी     !               २

कां की, तूं प्रणयें बिघाड लटिका जेव्हां मशीं दाविसी,
त्या वेळीं असले प्रकार बहुधा तूं लाडके ! योजिसी;
यालागूनि जंधीं प्रकार तसले पाहीन तूझेवरी,
तेव्हां ते मज भासतील अवघे सव्याज, साचे जरी.              ३

कण्ठीं घालुनि हात, चुम्बन हळू माझें गडे ! तूं करीं,
मेरी जान् ! गुलगार ! सांग निघुनी जायास मातें दुरी !
तेणें त्रास तुला मुळीं न पडणें होईल माझे करें,
कां कीं तें तव सांगणें मज गडे वाटेल तेव्हां खऱें !              ४


कवी - केशवसुत
वृत्त - शार्दूलविक्रीडित
मुंबई, १५ डिसेंबर १८९०

सुभाषित

(हे एक इंग्रजी पुस्तकात वाचण्यात आले)

मूर्खांचा तर सुळसुळाट जगतीं आहे असा कीं, जर
गद्धयाचें मुक पाहणेंहि नलगे कोणी जनाला, तर
कीजे बंद तयें समस्त खिडक्या दारें तशीं लाविजे,
तैसा सत्वर आरसाहि अपुला फोडूनियां टाकिजे !


कवी - केशवसुत
वृत्त - शार्दूलविक्रीडित
डिसेंबर १८९०

निद्रामग्न मुलीस !

सुमारे १२-१३ वर्षांच्या एका निजलेल्या मुलीस पाहून सुचलेले विचार

निद्रामग्र मुली! तुझें मुख अहा! हें रम्य आहे किती! –
तें साधेपण, नम्रता, मधुरता, शान्ती, तिथें शोभती !
कौमार्य नवयौवना न अजुनी थारा दिला वाटतें.
स्वर्गातील तरीच मुग्धतरता या त्वन्मुखीं राहतें !              १

कोणी येथ जरी मनुष्य नसतें, किंवा तुझा हा लय
ब्रह्मानंदनिमग्र-यास नसतें नासावयाचें भय,
तुझे कोमल हे कपोल – मधुनी जे भासतें हांसती,
होतों मी तर त्यांस वत्सलपणें चुम्बूनी बाले! कृती.           २

ऐसें मी म्हणतों म्हणूनि ठपका कोणी न ठेवो मला,
कांकी फारच ओढितें तव गडे ! कौमार्य मद्दुष्टिला !
यासाठींच तसें वदूनि चुकलों तूतें स्वसा मानुन,
पापेच्छेस शिवाय चोदक नसे देहीं तुझे यौवन.                 ३

हा जो मी कवितेंत गे द्रवुनियां गेलों तुला पाहतां,
याचें कारण फार भिन्नच असें ते सांगतो मी अतां:-
ताई गे! तव या अनिश्चित जगीं होईल कैशी दशा,
मी शोकाकुल होऊनी गढुनियां गेलों विचारीं अशा.            ४

थोड्याशां दिवसांमधेंच तव हें कौमार्य गे जाइल;
लज्जारोधितलोललोचन असें तारुण्य तें येइल;
त्यांची फुल्ल विलोकुनी विकसनें डोळे दिपूनी तव,
या लोकविषयीं विचार तुजला येतील कैसे नव?-            ५

‘नानाभोगनियुक्त गोड किती हा संसार आहे बरें ?
जन्मापासूनि कां न तो वितसिला आम्हांवरी ईश्वरे ?”
नानाक्लुप्ति अशा कदाचित तुझ्या चित्तांत त्या येतिल;
जातांना परि लौकिकानुभव तो तूं कायसा नेशिल ?         ६

ज्या ह्या आज अजाणतेपण असे गालीं तुझे शोभतें,
ही शोभा अथवा अजाणपण ज्या गालीं भलें दावितें,
त्य गालीं कटु जाणतेपण पुढें ओढील ना नांगर ! –
त्या तासांवर जाणतेपण तसें बैसेल ना भेसूर !              ७

ह्या तुझ्या मुधरे ! मुर्खी मधुरशा, त्या सर्वही भासती   
चेतोवृत्ति समप्रमाण, न दिसे भारी अशी कोणती;
कांहीका दिवशीं तुला जर गडे ! ठेलों पहाया जरा,
सद्ववृत्तींसह  या तुझा फिरुनि मी वाचीन का चेहरा ?          ८

राहो हें सगळें, अशी कुळकथा नाहीं मुळीं संपणें.
तूं माझी भगिनी ! म्हणून तुजला आशी असे अर्पणें :-
हे माझे भगिनी ! दिनानुदिन गे दु:खें अम्हां घेरिती,
त्यांतें हाणुनियां सुखें तुज सदा भेटोत ती राखितीं !        ९


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रह -  हरपलें श्रेय
डिसेंबर १८८९

आई! आई!

विद्यार्जनार्थ अपुल्या प्रिय जन्मदेला
आलास सोडुनि घरास जिवा ! पुण्याला;
‘आई ! म्हणून तिज साम्प्रत बाहतोसी,
ती उत्तरास तुज देइल येथ कैशी !                 १

ही हांक ती परिसती जननी जरी का,
धांवून येउनि तुला धरिती उरीं गा;
“बा बहिलें मज कशास निजेंत बाळा?
भ्यालासि रे!” म्हणुनि घेतिच चुम्बनाला !      २

“माझा पुता करित काय असेल आतां!
कोठें असेल निजला! हरि तूं पहाता !
तो काय हाय! इतुक्यांतचि दूर जावा !
नाहीं तयास अजुनी परवास ठावा!”               ३

माते! असें म्हणत तूं असशील, धांवा
पुत्रार्थ गे करित तू असशील देवा !
नेत्रांस अश्रुसर तो सुटला असेल !
पान्हा स्तनीं खचित गे फुटला असेल !          ४

आहे तुझा पहुडला सुत येथ माते,
निद्रा परी स्थिर न येत असे तयातें;
स्वप्नांत मारित असे तुज हांक ‘आई!’
कोणी परी अहह ! उत्तर देत नाही!                ५

खोलींत या सकल त्यास नवे पदार्थ,
त्याचेविशीं अलग हें दिसतात मठ्ठ;
बाहेर चन्द्र दुसराच निशेंत आहे,
हा आंत दीपहि उदासिन पेंगताहे !               ६


कवी - केशवसुत
वृत्त - वसंततिलका
६ नोव्हेंबर १८८९