उठा,उठा बिगीबिगी
झुंजुमुंजू झालं
प्राचीवरी सूर्यबिंब
उदयासी आलं ll
दिवाळीच्या पहाटेला
उटण्याचा गंध
आसमंत आनंदात
झाला कसा धुंद ll
आली आली दीपवाळी
जोश नवा कोरा
ऊन ऊन धार आता
माथ्यावरी धरा ll
स्नान होता परिधान
नवी कोरी वस्त्रे
उजळून टाका पुन्हा
चैतन्याची अस्त्रे ll
झटकून निराशेला
उत्साहाचे गाणे
म्हणा आणि दर्शनाला
राऊळात जाणे ll
फराळाला सारेजण
एकत्रित बसा
वाटुनिया आनंदाला
आनंदाने हसा ll
शुभ दीपावली !!!
- AK ( काव्यानंद ) मराठे
एक काळ असा होता की एक अमेरिकन डॉलर फक्त ४.१६ रुपयांना विकत घेता येत होता, पण त्यानंतर वर्षानुवर्षे डॉलर रुपयाच्या तुलनेत महाग होत चालला आहे, म्हणजे एक डॉलर खरेदी करण्यासाठी आणखी डॉलर्स खर्च करावे लागतील. माहिती आहे की १ जानेवारी २०१८ रोजी एका डॉलरचे मूल्य ६३.८८रुपये होते आणि १८ फेब्रुवारी २०२० रोजी ते ७१.३९ रुपये झाले. डॉलर हे जगातील सर्वात मजबूत चलन का मानले जाते?
८५% जागतिक व्यापार अमेरिकन डॉलरच्या मदतीने केला जातो. जगातील ३९% कर्ज यूएस डॉलरमध्ये वित्तपुरवठा केला जातो आणि एकूण डॉलर मूल्यापैकी ६५% यूएस बाहेर वापरला जातो. त्यामुळे परदेशी बँका आणि देशांना आंतरराष्ट्रीय व्यापारात डॉलरची गरज असते.
जागतिकीकरणानंतर अमेरिकन डॉलरला रशिया व चीन कडून आव्हान दिले जात आहे. नुकत्याच संपन्न झालेल्या कझान येथील ब्रिक्स शिखर परिषदेत डॉलरच्या वर्चस्वाला आव्हान दिल्यावर चर्चा झाली. ब्रिक्स देशांनी एक ब्रिक्स चलन तयार करण्यावर चर्चा केली . ब्रिक्स देशांना डॉलरच्या वर्चस्वाशी स्पर्धा करू शकेल असे चलन सुरू करायचे आहे. गेल्या काही वर्षात रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांनी ब्रिक्स चलनाबद्दल उघडपणे बोलले आहेत.यावर मतैक्य होवू शकले नसले तरी ब्रिक्स चालना वर विचारमंतर होवू लागलेले आहेत.
या आधी देखील
डॉलरला चिनी आणि रशियन आव्हान देण्यात आले होते.मार्च २००९ मध्ये चीन आणि रशियाने नवीन जागतिक चलनाची मागणी केली. त्याला जगासाठी 'कोणत्याही एका देशापासून स्वतंत्र आणि दीर्घकाळ स्थिर राहण्यास सक्षम' असे राखीव चलन तयार करायचे आहे.या कारणास्तव, चीनला त्याचे चलन “युआन” हे जागतिक परकीय चलन बाजारात व्यापारासाठी मोठ्या प्रमाणावर वापरायचे आहे. म्हणजेच चीनला युआन हे अमेरिकन डॉलरचे जागतिक चलन म्हणून वापरलेले पाहायचे आहे. उल्लेखनीय आहे की १ ऑक्टोबर २०१६ रोजी चीनचे चलन युआन हे IMF च्या SDR बास्केटमध्ये समाविष्ट करण्यात आले होते. डॉलरला आव्हान दिले जात असले तरी जागतिक व्यापार आज डॉलर मध्येच होतो. की डॉलर हे जगातील सर्वात मजबूत चलन का म्हणून ओळखले जाते?आता परिस्थिती अशी झाली आहे की, डॉलरचे नाव घेतले की लोकांच्या मनात फक्त अमेरिकन डॉलर येतो, तर जगातील अनेक देशांच्या चलनाचे नावही 'डॉलर' आहे. म्हणजेच, यूएस डॉलर हा "जागतिक डॉलर" चा समानार्थी शब्द बनला आहे.
डॉलरच्या मजबुतीचा इतिहास
१९४४ मध्ये ब्रेटन वुड्स करारानंतर डॉलरची सध्याची ताकद सुरू झाली. त्याआधी, बहुतेक देशांनी फक्त सोन्यालाच चांगले मानक मानले होते. त्या देशांच्या सरकारांनी सोन्याच्या मागणी मूल्याच्या आधारे त्यांचे चलन निश्चित करतील असे आश्वासन दिले.न्यू हॅम्पशायर येथील ब्रेटन वूड्स येथे जगातील विकसित देशांची बैठक झाली आणि अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत सर्व चलनांचे विनिमय दर निश्चित केले. त्यावेळी अमेरिकेकडे जगातील सर्वात जास्त सोन्याचा साठा होता. या करारामुळे इतर देशांना त्यांचे चलन सोन्याऐवजी डॉलरमध्ये पाठवण्याची परवानगीही मिळाली.
१९७० च्या दशकाच्या सुरुवातीला अनेक देशांनी महागाईशी लढण्यासाठी डॉलरच्या बदल्यात सोन्याची मागणी करण्यास सुरुवात केली. हे देश अमेरिकेला डॉलर द्यायचे आणि त्या बदल्यात सोने घेत. जेव्हा हे घडले तेव्हा अमेरिकेतील सोन्याचा साठा कमी होऊ लागला. त्यावेळचे अमेरिकेचे अध्यक्ष निक्सन यांनी सोन्याचे सर्व साठे संपुष्टात आणण्याऐवजी डॉलरला सोन्यापासून वेगळे केले, त्यामुळे डॉलर आणि सोने यांच्यातील विनिमय दर करार आणि चलनांचे विनिमय मूल्य संपुष्टात आले; मागणी आणि पुरवठ्याच्या जोरावर ते होऊ लागले.
डॉलर हे सर्वात मजबूत चलन का आहे याची खालील कारणे आहेत
१) इंटरनॅशनल स्टँडर्ड ऑर्गनायझेशनच्या यादीनुसार, जगभरात एकूण १८५ चलने आहेत. तथापि, यापैकी बहुतेक चलने त्यांच्या स्वतःच्या देशात वापरली जातात.जगभरात कोणतेही चलन किती प्रमाणात प्रचलित आहे हे त्या देशाच्या अर्थव्यवस्थेवर आणि ताकदीवर अवलंबून असते. साहजिकच डॉलरची ताकद आणि त्याची स्वीकारार्हता अमेरिकन अर्थव्यवस्थेची ताकद दर्शवते.
२)८५% जागतिक व्यापार अमेरिकन डॉलरच्या मदतीने केला जातो. जगातील 39% कर्ज यूएस डॉलरमध्ये आहे आणि एकूण डॉलर मूल्यापैकी ६५% यूएस बाहेर वापरले जाते. त्यामुळे परदेशी बँका आणि देशांना आंतरराष्ट्रीय व्यापारात डॉलरची गरज असते.
३)सदस्य देशांना जागतिक बँक आणि आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधीमध्ये देशांच्या कोट्यातील काही भाग अमेरिकन डॉलर्सच्या स्वरूपात जमा करावा लागतो.
४) जगभरातील मध्यवर्ती बँकांमध्ये असलेल्या परकीय चलनाच्या साठ्यापैकी ६४% यूएस डॉलर्स आहेत.
५)जरी दोन बिगर यूएस देश एकमेकांशी व्यापार करत असले तरी ते पेमेंट म्हणून यूएस डॉलर घेण्यास प्राधान्य देतात कारण त्यांना माहित आहे की त्यांच्या हातात डॉलर्स असतील तर ते त्यांना आवश्यक असलेल्या वस्तू इतर कोणत्याही देशातून आयात करू शकतील.
६)अमेरिकन डॉलरच्या विनिमय दरात फारशी चढ-उतार होत नाही, त्यामुळे देश लगेचच हे चलन स्वीकारतात.
७)अमेरिका ही जगातील सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था आहे ज्यामुळे ती अनेक गरीब देशांना अमेरिकन डॉलरमध्ये कर्ज देते आणि कर्जाची वसुलीही त्याच चलनात होते त्यामुळे आंतरराष्ट्रीय बाजारात डॉलरला नेहमीच मागणी असते.
८)जागतिक बँक गट आणि आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधीच्या तिजोरीत अमेरिका सर्वात जास्त योगदान देते, म्हणून या संस्था सदस्य देशांना फक्त यूएस डॉलरमध्ये कर्ज देतात. जे डॉलरचे मूल्य वाढवण्यास उपयुक्त आहे.
डॉलरनंतर जगातील दुसरे सर्वात शक्तिशाली चलन म्हणजे युरो, ज्याचा जगभरातील केंद्रीय बँकांच्या परकीय चलनाच्या साठ्यापैकी २०% वाटा आहे. युरो हे जगभर पेमेंटचे साधन म्हणूनही सहज स्वीकारले जाते. जगातील अनेक क्षेत्रात युरोचे वर्चस्व आहे. युरो देखील मजबूत आहे कारण युरोपियन युनियन जगातील सर्वात मोठ्या अर्थव्यवस्थांपैकी एक आहे. काही अर्थशास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे की नजीकच्या भविष्यात युरो डॉलरची जागा घेऊ शकेल.
- प्रा डॉ सुधीर अग्रवाल
मूळात यक्षरात्रि या नावाने ओळखला जाणारा हा सण काळाच्या प्रवाहात अनेक कथा उपकथांशी जोडला गेला आणि त्यातून हा सण साजरा करण्याची पद्धत बदलत गेली. सण साजरा करण्याच्या वेळोवेळी बदलणाऱ्या पध्दतीनुसार सुखरात्रि, सुखसुप्तिका, दीपप्रतिपदोत्सव, दिपालिका असे करीत करीत या सणाला दीपावली हे नाव प्राप्त झाले. सामान्य बोलीभाषेत या दीपावलीलाच दिवाळी असं म्हटलं जातं. दीपावलीशी जोडली गेलेली सर्व कथानके आणि उपकथानके व त्यातला इतिहास पाहिला असता दीपावली हा प्रकाशाचा सण आहे हे स्पष्ट होते. अज्ञान, असत्य आणि अन्यायावर मिळवलेला विजय हा सर्वार्थाने अंधारावर मिळवलेला विजय आहे. अंधारावर विजय मिळवून प्राप्त झालेले ज्ञान, सत्य आणि न्यायाचा प्रकाश सर्वदूर पसरावे यासाठीच आपण हा सण साजरा करतो.
सांप्रतकाळी दिवाळीचा सण साजरा करताना कुणाला या इतिहासाचे भान राहिलेले नसले तरी दिवाळीतले दिवे मात्र आपण अजुनही टिकवून ठेवले आहेत. हेही नसे थोडके असंच आपल्याला म्हणावं लागणार आहे. बदलत्या काळात दिवाळी हा एक व्यापारी स्वरूपाचा सण झाला आहे. दिवाळीशी सर्व प्रकारचा व्यापार जोडला गेला आहे. प्रत्येक दिवाळीच्या दिवसांत सर्व प्रकारचा व्यापार मोठ्या तेजीत असतो. म्हणुनच कदाचित व्यापाऱ्यांच्या तेजीला मोठा हातभार लावणारा हा दिवाळसण अनेकदा सामान्यांचं दिवाळं काढणारा ठरतो.
असं असलं तरी सलग पाच दिवस चालणारा एकमेव सण म्हणून दिवाळीच्या सणाचं विशेष महत्त्व आहे. अश्विन कृष्ण एकादशी अर्थात रमा एकादशीपासून हा सण सुरु होतो. दुसऱ्या दिवशी वसुबारस साजरी केली जाते. या दिवसाला गोवत्सद्वादशी असेही म्हणतात. भारतहा कृषिप्रधान देश असल्याने या दिवसाला विशेष महत्त्व दिले जाते. या दिवशी संध्याकाळी गाईची तिच्या वासरासह पूजा करतात. घरांत लक्ष्मीचे आगमन व्हावे या हेतूने अशी सवत्स धेनूची पूजा केली जाते. ज्यांच्या घरी गुरे, वासरे आहेत त्यांच्याकडे या दिवशी पुरणपोळीचा स्वयंपाक करतात. घरातील सवाष्ण स्त्रिया गाईच्या पायावर पाणी घालतात. नंतर हळद-कुंकू, फुले, अक्षता वाहून फुलांची माळ त्यांच्या गळ्यात घालतात. निरांजनाने ओवाळून पुरणपोळीचा नैवेद्य गाईला खाऊ घालतात.
त्यानंतरच्या दिवशी धनत्रयोदशीचा सण साजरा केला जातो. या सणाशी काही कथानके जोडलेली आहेत. त्यापैकी एका कथानकानुसार हेमराजाचा पुत्र त्याच्याशी संबंधित कथित भविष्यवाणीप्रमाणे त्याच्या सोळाव्या वर्षी मृत्युमुखी पडणार असतो. आपल्या पुत्राला जीवनातली सर्व सुखे उपभोगता यावीत म्हणून राजा-राणी त्याचे लग्न लावतात. लग्नानंतरच्या चौथ्या दिवशी रात्री राजपुत्राचा मृत्यू होणार असल्याने त्या दिवशी रात्री त्या राजपुत्राच्या अवतीभवती सोन्या-चांदीच्या मोहरा ठेवल्या जातात. महालाचे प्रवेशद्वारही असेच सोन्या-चांदीने भरून ठेवले जाते. संपूर्ण महालात मोठमोठे दिवे लावून लख्ख प्रकाश निर्माण केला जातो. वेगवेगळी गाणी व गोष्टी सांगून राजपुत्राची पत्‍नी त्याला जागे ठेवण्याचा प्रयत्न करते. जेव्हा यम राजपुत्राच्या खोलीत सर्परूपाने प्रवेश करतो तेव्हा सोने-चांदी आणि दिव्यांच्या लख्ख प्रकाशाने त्याचे डोळे दिपतात. अखेर यम आपल्या यमलोकात परत निघून जातो आणि राज पुगाचा प्राण वाचतो. याच आख्यायिकेनुसार धनत्रयोदशीच्या दिवशी सायंकाळी घराबाहेर वातीचे टोक दक्षिण दिशेस असलेला दिवा लावून त्या दिव्यास मनोभावे नमस्कार करतात. यालाच यमदीपदान असे म्हणतात. असे दीपदान केल्याने अपमृत्यू टळतो अशी मान्यता आहे.
धनत्रयोदशीबद्दल अजून एक कथा सांगितली जाते. ती म्हणजे महर्षि दुर्वास यांच्या शाप निवारणाकरिता देवेंद्राने असूरांच्या सोबतीने समुद्रमंथन केले, त्यावेळी त्यातून देवी लक्ष्मी प्रकट झाली.तसाच एक अमृतकुंभ घेऊन धन्वंतरीही प्रकट झाला. या धन्वंतरीची पूजा याच दिवशी केली जाते. धन्वंतरी हा एक वैद्यराज असून त्याच्या हातातील कमंडलू अमृताने भरलेला असतो असे मानले जाते. आयुर्वेदाच्या दृष्टीने हा दिवस धन्वंतरीजयंतीचा असल्याने वैद्यमंडळी या दिवशी धन्वंतरीची पूजा करतात. हा दिवस भारतात राष्ट्रीय आयुर्वेद दिवस म्हणूनही साजरा होतो.
या दिवशी वस्त्रालंकार खरेदी करणे शुभ मानले जाते. उपवास करून घरातले द्रव्य व अलंकार पेटीतून काढून ते साफसूफ करतात. कुबेर,विष्णू -लक्ष्मी, योगिनी, गणेश, नाग आणि द्रव्यनिधी यांची पूजा करून पायसाचा नैवेद्य दाखवितात.
जैनधर्मीय लोक या दिवसाला 'धन्य तेरस' किंवा 'ध्यान तेरस' असे म्हणतात. भगवान महावीर या दिवशी ध्यानातून योगनिद्रेत गेले आणि तीन दिवसाच्या योगनिद्रेनंतर दिवाळीच्या दिवशी त्यांचे निर्वाण झाले. तेव्हापासून हा दिवस धन्य तेरस या नावाने प्रसिद्ध झाला.
त्यानंतरचा दिवस नरक चतुर्दशी म्हणून साजरा केला जातो. यासंबंधी नरकासुराच्या वधाची आख्यायिका प्रसिद्ध आहे. या दिवशी श्रीकृष्णाने नरकासुराचा वध करून प्रजेला त्याच्या जुलुमी राजवटीतून सोडवले. नरकासुराने तप करून ब्रह्मदेवाला प्रसन्न करून घेत त्याचा कुणाकडूनही वध होणार नाही असा वर मागून घेतला होता. त्यानंतर त्याने अनेक राजांना हरवून त्यांच्या कन्या व त्यांच्या राज्यांतील हजारो स्त्रियांचे अपहरण केले. नरकासुराने अशा एकूण १६,१०० स्त्रियांना पळवून मणिपर्वतावर त्यांना बंदी बनवून ठेवले. त्याने अगणित संपत्ती लुटली व अशा लालसेपोटी त्याने देवमाता अदितीची कुंडले व वरुणाचे विशाल छ्त्रही बळकावले. त्याला मिळालेल्या वरामुळे तो देव, गंधर्व व मानव समाजाला अत्यंत तापदायक झाला होता. अनेक गिरिदुर्गांनी वेढलेले प्रागज्योतिषपूर या त्याच्या राजधानीवर श्रीकृष्णाने चाल केली. त्यानेने नरकासुराच्या देहाचे दोन तुकडे करीत त्याचा वध केला. नरकासुरवधाने देवादिकांना, तसेच प्रजेला खूप आनंद झाला. नरकासुराच्या बंदिवासातील हजारो स्त्रियांना त्यांचे स्वजन स्वीकारणार नाहीत हे जाणून कृष्णाने या १६,१०० स्त्रियांसोबत विवाह केला व त्यांना सामाजिक प्रतिष्ठा मिळवून दिली. कृष्णाच्या पराक्रमाचे स्मरण म्हणून अश्विन कृष्ण चतुर्दशीस नरक चतुर्दशी हा सण साजरा केला जातो. नरकचतुर्दशीच्या दिवशी अलक्ष्मीचे पहाटे मर्दन करून आपल्यातील नरकरूपी पापवासनांचा नायनाट व अहंकाराचे उच्चाटन करावे त्यामुळे आत्म्यावरील अहंकाराचा पडदा दूर होऊन आत्मज्योत प्रकाशित होईल असा यामागचा संकेत आहे. या दिवशी अभ्यंगस्नान केले जाते. सकाळी लवकर उठून, संपूर्ण शरीरास तेलाने मर्दन करून, सुवासिक उटणे लावून सूर्योदयापूर्वी केलेल्या या स्नानाला अभ्यंगस्नान असे म्हणतात. या दिवशी पहाटे आदल्या दिवशी घासून पुसून स्वच्छ केलेल्या घरातल्या स्वच्छतागृहात यमासाठी दिवा लावण्याची प्रथा आहे.
आश्विन अमावास्येच्या दिवशी संध्याकाळी लक्ष्मीचे पूजन केले जाते. लक्ष्मी चंचल असते असा समज असल्यामुळे ही लक्ष्मी आपल्या घरी स्थिर रहावी म्हणून हिंदू शास्त्राप्रमाणे लक्ष्मीपूजन स्थिर लग्न मुहूर्तावर केले जाते. याप्रसंगी अनेक घरांत श्रीसूक्ताचे पठण केले जाते. व्यापारी लोकांचे हिशोबाचे नवीन वर्ष या लक्ष्मीपूजनानंतर सुरू होते. या दिवशी सर्वजण अभ्यंगस्नान करतात. पाटावर रांगोळी काढून तांदूळ ठेवतात. त्यावर वाटी किंवा तबक ठेवतात. त्यात सोन्याचे दागिने, चांदीचा रुपया, दागिने ठेवून त्यांची पूजा करतात. महाराष्ट्रात लक्ष्मीपूजनाला बत्तासे, साळीच्या लाह्यांचा नेवैद्य दाखवण्याची पद्धत आहे. हा दिवस व्यापारी लोक फार उत्साहात साजरा करतात. या दिवशी लोक स्वच्छता करण्यासाठी लागणारी नवी केरसुणी विकत घेतात. तिला लक्ष्मी मानून तिच्यावर पाणी घालून हळद-कुंकू वाहून तिची पूजा करतात. या केरसुणीने घर स्वच्छ होवून घरातील अलक्ष्मी म्हणजे दारिद्रय दूर होते असे मानले जाते.
प्राचीन काळी या रात्री कुबेरपूजन करण्याची पद्धत होती. कुबेर हा देवांचा खजिनदार आणि धनसंपत्तीचा स्वामी मानला जातो. दीपप्रज्वलन करून यक्ष आणि त्यांचा अधिपती कुबेराला निमंत्रित करून त्याची पूजा करणे हा मूळचा सांस्कृतिक कार्यक्रम होता. परंतु गुप्तकाळात वैष्णव पंथाला राजाश्रय मिळाल्याने कुबेराबरोबरच लक्ष्मीचीही पूजा होऊ लागली. पुढे कुबेराच्या जागी गणपतीची प्रतिष्ठापना केली गेली. सांप्रतकाळी लक्ष्मीपूजनाच्या निमित्ताने आपल्या आर्थिक व्यवहारातील सचोटी व नीती आणि अर्थप्राप्तीच्या साधनांविषयी कृतज्ञता ही दोन महत्त्वाची मूल्ये मानवी मनात रुजावीत हा या पूजेचा खरा हेतू असावा असे म्हणता येईल.
कार्तिक शुद्ध प्रतिपदेस बलिप्रतिपदा हा सण साजरा केला जातो. हा दिवस दिवाळी पाडवा म्हणून ओळखला जातो.
या दिवशी बळी राजाची पूजा करुन 'इडा पीडा टळो व बळीचे राज्य येवो' असे म्हटले जाते. साडेतीन मुहूर्तांपैकी एक मुहूर्त म्हणून या दिवसाला विशेष महत्त्व आहे. या दिवशी विक्रम संवत सुरू होतो. आर्थिक हिशोबाच्या दृष्टीने व्यापारी लोक दिवाळीतील पाडवा ही नववर्षाची सुरुवात मानतात. लक्ष्मीप्राप्तीसाठी नव्या वह्यांचे पूजन करून व्यापारी लोक वर्षाचा प्रारंभ करतात. व्यापारी लोकांच्या जमा-खर्चाच्या कीर्द-खतावणीच्या नवीन वह्या ह्या दिवशी सुरू केल्या जातात. या नवीन वह्या सुरू करण्यापूर्वी वह्यांना हळद-कुंकू, गंध, फूल, अक्षता वाहून पूजा करतात. व्यापारी या दिवशी मुहूर्ताने व्यवहार सुद्धा करतात.
या दिवशी पत्‍नी आपल्या पतीचे औक्षण करते व पती आपल्या पत्‍नीला ओवाळणी देतो. नवविवाहित दांपत्याची पहिली दिवाळी पत्‍नीच्या माहेरी साजरी करतात. त्यानिमित्त जावयास आहेर केला जातो.
कार्तिक शुद्ध द्वितीयेस भाऊबीज हा सण साजरा केला जातो. या दिवशी यम आपली बहीण यमीच्या घरी जेवायला गेला होता अशी एक आख्यायिका आहे. म्हणूनच या दिवसाला यमद्वितीया असेही म्हटले जाते. बंधु-भगिनींसाठी हा दिवस महत्त्वाचा असतो. या दिवशी बहिणीच्या घरी भाऊ गोडधोड भोजन करतो.
अशा रितीने सलग सात दिवस चालणारा दिवाळीचा सण हा सर्व सणांचा राजा आहे असं मानून हा सण राजेशाही थाटातच साजरा केला जातो. दिवाळी म्हटलं की, आकाशकंदील, दिव्यांच्या माळा, तेला-तुपाचे दिवे, रंगीबेरंगी रांगोळ्या, फटाक्यांची आतषबाजी, नव्या कपड्यांची रेलचेल, गोडाधोडाचे फराळ, दिवाळी निमित्त एकमेकांना शुभेच्छा देणारी भेटकार्डे, मिठाईचे पुडे हे सगळं मोठ्या आनंदानं केलं जातं. दिवाळीच्या दिवसांत सुरु झालेले नात्यांमधले काही रुसवे-फुगवे दिवाळीतच निकाली निघतात. त्यातून नात्यांनाही उजाळा मिळतो.
लेखक
अनिल उदावंत
ही लंडनमध्ये 2015 मध्ये घडलेली सत्य घटना आहे....
लंडनमध्ये एक उच्चभ्रू, श्रीमंत कुटुंबीय सहलीला गेलेलं असताना त्यांच्या घरात जबरी चोरी होते. CCTV च्या फुटेजचा आधार आणि कुटुंबाशी संबंधित इतर सर्वांची माहिती घेऊन पोलिस काही संशयित तरुणांना पकडून आणतात. परंतु CCTV फुटेज मध्ये चोरांनी चेहरा घट्ट झाकला असल्याने पोलिसांना त्यांना ओळखणं अवघड जात होतं. त्याच वेळी त्यांना एक खबर मिळते की लंडनमध्ये एक भारतीय युवक आहे तो या कामी तुम्हाला मदत करु शकेल. हे समजताच पोलीस त्या युवकाला पाचारण करतात आणि CCTV फुटेज पाहून संशियत ओळखायला त्याची मदत मागतात. तो तरूण आपल्या लौकिकास जागतो आणि काही वेळातच ते फुटेज पाहून त्या संशियातांमधील नक्की चोर कोण आहे हे ओळखतो. पुढे अर्थात पोलीस त्या चोराची लीगल ट्रायल घेऊन, त्याच्या घराची तपासणी करून मुद्देमाला सकट ही केस सोडवतात.
पुढे यथावकाश त्या चोराला शिक्षा होते आणि आपल्या घरातला मुद्देमाल परत मिळाला म्हणून त्या श्रीमंत कुटुंबियांतर्फे एक पार्टी आयोजित केली जाते. त्यामध्ये चोर ओळखणाऱ्या त्या तरुणालासुद्धा आंमत्रित केलं जातं आणि त्याला सर्व जण विचारतात की, "तुझे आम्ही अत्यंत आभारी आहोत, तुझ्यामुळेच आमची चोरी पकडली गेली. पण हे एक प्रश्न आहे, त्या चोरांनी इतकं घट्ट तोंडाला बांधलं होतं. अक्षरशः पोलिस सुद्धा CCTV फुटेज पाहून ओळखू शकले नाहीत. पण तू हे कसं काय ओळखू शकलास ?"
यावर अत्यंत विनम्रपणे तो मुलगा उत्तर देतो, "ॲक्चुअली माझं नाव विनय आहे. माझा जन्म पुण्यातला. तिथे आम्ही लहानपणापासून मुलींना स्कार्फमध्येच पाहतो. हळू हळू वाढत्या वयाबरोबर हे स्कार्फ प्रकरण मनात इतकं घट्ट रुजत जातं की आम्ही कोणी कितीही घट्ट स्कार्फ बांधला असला तरीही त्या मुलीला आम्ही सहज ओळखू शकतो इतका आमचा खोल अभ्यास होतो. कारण जगाच्या पाठीवर आमचं पुणे हे एकमात्र शहर असं आहे की जिथे ऋतु कोणताही असला तरीही "स्कार्फ" बांधणं हे सक्तीचं असतं....!!!!"😜
एकदा शिक्षिकेंनी तिच्या विद्यार्थ्यांना प्लॅस्टिकच्या पिशवीतून काही टोमॅटो आणावयास सांगितले.
*प्रत्येक टोमॅटोवर त्या मुलांनी,ते ज्या व्यक्तीचा द्वेष करत असतील त्याचे नांव लिहून आणावयाचे होते.*
अशा रीतीने जेवढ्या व्यक्तींचा ते द्वेष करत असतील तेवढेच टोमॅटो त्यांनी आणावयाचे होते.
*ठरलेल्या दिवशी सर्व मुलांनी व्यवस्थित नावे टाकलेले त्यांचे टोमॅटो आणले.*
काहींनी दोन,काहींनी तीन, काहींनी पाच तर काहींनी वीस टोमॅटो ते द्वेष करीत असलेल्या संख्येबरहुकूम आणले.
शिक्षिकेने नंतर सर्वांना सांगितले की,*त्यांना ते टोमॅटो ते जिथे जिथे जातील त्या सर्व ठिकाणी दोन आठवडे बरोबर घेऊन जायचे आहेत.*
*जसजसे दिवस उलटू लागले, तसतसे मुले टोमॅटोंच्या कुजण्याची आणि दुर्गंधीची तक्रार करू लागले.*
ज्या विद्यार्थ्यांकडे संख्येने जास्त टोमॅटो होते त्यांनी तक्रार केली की,त्यांच्याकडची ओझी वाहून नेण्यास अतिशय जड असून दुर्गंधही फारच सुटलेला आहे.
आठवड्यानंतर शिक्षिकेने विद्यार्थ्यांना प्रश्न केला,*"तुम्हाला या आठवडाभर कसे वाटले?"*
मुलांनी घाणेरड्या वासाबद्दल आणि टोमॅटोंच्या जडपणाबद्दल तक्रारी केल्या.विशेषत: ज्यांनी अनेक टोमॅटो आणले होते.
शिक्षिका म्हणाल्या,*"हे अगदी तुम्ही,आपल्या अंत:करणात, तुम्हाला काही न आवडणाऱ्या व्यक्तिंबद्दल द्वेष बाळगता त्याप्रमाणेच तंतोतंत आहे."*
द्वेषामुळे अंत:करण रोगट बनते आणि तुम्ही तो द्वेष जिथे जिथे जाल तिथे बरोबर घेऊन जाता.
"जर तुम्ही टोमॅटोंचा दुर्गंध आठवडाभरासाठी सहन करू शकत नसाल तर कल्पना करा, तुम्ही रोज वागवत असलेल्या कडवटपणाचा तुमच्या अंत:करणावर किती परिणाम होत असेल!"
आपल्या दुःखाचे कारण हेच आहे नको त्या वाईट गोष्टी मनात साठवून ठेवतो.*
एकदा दोघेजण एका मंदिराबाहेर बसून गप्पा मारत होते. अंधार पडू लागला होता आणि ढग जमा होऊ लागले होते. थोड्या वेळाने तेथे आणखी एक माणूस आला आणि तोही त्या दोघांबरोबर बसून गप्पा मारू लागला.
थोड्या वेळाने तो माणूस म्हणाला त्याला खूप भूक लागली आहे, त्या दोघांनाही भूक लागायला लागली होती.
पहिला माणूस म्हणाला माझ्याकडे ३ भाकर्‍या आहेत, दुसरा म्हणाला माझ्याकडे ५ भाकर्‍या आहेत, आपण तिघे मिळून वाटून घेऊ आणि खाऊ.
आता प्रश्न आला कि ८ (३+५) भाकर्‍या तिघांमध्ये कशा वाटायच्या ? पहिल्या माणसाने सुचविले कि प्रत्येक भाकरीचे ३ तुकडे करुया, अर्थात ८ भाकर्‍यांचे २४ (८ x ३) तुकडे होतील आणि आपल्या तिघात ८ - ८ तुकडे समसमान वाटले जातील.
बाकी दोघांना त्याचे मत पटले आणि ८ भाकर्‍यांचे २४ तुकडे करुन प्रत्येकाने ८ - ८ तुकडे खाऊन भूक शांत केली आणि मग पावसामुळे मंदिराच्या आवारातच ते सारे झोपी गेले.
सकाळी उठल्यावर तिसर्‍या माणसाने पहिल्या दोघांचेही आभार मानले आणि भाकरीच्या ८ तुकड्यांबद्दल प्रेमाची भेट म्हणून त्या दोघांना ८ सुवर्णमुद्रा देऊन तो आपल्या घरी गेला.
तो गेल्यावर दुसरा माणूस पहिल्या माणसाला म्हणाला की आपण दोघे ४ - ४ मुद्रा वाटून घेऊ. पहिल्या माणसाने याला नकार दिला आणि म्हणाला की माझ्या ३ भाकर्‍या होत्या आणि तुमच्या ५ भाकर्‍या होत्या, म्हणून मी ३ मुद्रा घेईन आणि तुम्ही ५ मुद्रा घेतल्या पाहिजेत.
यावर दोघांची वादावादी चालू झाली. यातून समाधानकारक मार्ग काढण्यासाठी ते दोघे मंदिराच्या पुजार्‍याकडे गेले आणि त्यांनी आपली समस्या सांगितली व ती सोडविण्याची प्रार्थना केली.
हे दोघेही दुसर्‍याला जास्ती देण्यासाठी भांडत आहेत हे पाहून पुजारीपण चक्रावून गेला. त्याने त्या दोघांना सांगितले की या मुद्रा माझ्यापाशी ठेवून जा आणि मला विचार करायला वेळ द्या, मी उद्या सकाळी उत्तर देऊ शकेन.
पुजार्‍याला खरेतर दुसऱ्या माणसाने सांगितलेली ३ - ५ ची वाटणी ठीक वाटत होती, पण तरीसुद्धा तो खोलवर विचार करीत होता. विचार करता करता त्याला गाढ झोप लागली.
थोड्या वेळात त्याच्या स्वप्नात देव प्रगट झाला, तेव्हा पुजार्‍याने देवाला सर्व घटना सांगितली आणि सुयोग्य मार्गदर्शन मिळावे अशी प्रार्थना केली. माझ्या दृष्टीने ३ - ५ अशी वाटणीच उचित आहे असेही त्याने देवाला सांगितले.
देवाने स्मित करुन म्हटले, "नाही, पहिल्या माणसाला १ मुद्रा मिळाली पाहिजे आणि दुसऱ्या माणसाला ७ मुद्रा मिळाल्या पाहिजेत."
देवाचे म्हणणे ऐकून पुजारी चकीत झाला आणि त्याने आश्चर्याने विचारले, "प्रभू, असं कसं ?"
देव पुन्हा एकदा हसला आणि म्हणाला:
यात काही शंका नाही की पहिल्या माणसाने आपल्या ३ भाकर्‍यांचे ९ तुकडे केले, परंतु त्या ९ पैकी त्याने फक्त १ वाटला आणि ८ तुकडे स्वतः खाल्ले. म्हणजेच त्याचा त्याग भाकरीचा फक्त १ तुकडा एव्हढाच होता. म्हणून तो फक्त १ मुद्रेचा हक्कदार आहे. दुसऱ्या माणसाने आपल्या ५ भाकर्‍यांचे १५ तुकडे केले, ज्यातले त्याने स्वतः ८ तुकडे खाल्ले आणि ७ तुकडे वाटून दिले. म्हणून न्यायधर्मानुसार तो ७ मुद्रांचा हक्कदार आहे.. हेच माझे गणित आहे आणि हाच माझा न्याय आहे.
देवाच्या न्यायाचे हे अचूक विश्लेषण ऐकून पुजारी नतमस्तक झाला.
🙏🏻😊
