कोकिलाबाई गोडबोले

.... मेले हात धुऊन पाठीस लागले आहेत जसे !
काडीइतकें सुद्धां कार्ट्यापासून सुख नाहीं !
- कस्सें, करुं तरी कसें आतां !
जेवा मुकाट्यानें !
नाहीं तर चांगली फुंकणी घालीन पाठीत एकेकाच्या !
- काय, काय म्हटलेंस गण्या ?
- मेल्या !
मी मोठमोठ्यांनें ओरडते का ?
- ऊं !
- चूप ! ओक्साबोक्शी रडतो आहे मेला !
जीव गेला ?
का घालूं आणखी पाठींत ?
- काग वेणे ?
गप कां बसलीस ?
- भाकरीवर तूप हवें ?
- मेलें माझें तोंड नाही धड आतां !
बापानें ठेवलें आहे तूप तुझ्या टवळे !
तूप पाहिजे नाहीं ?
हें घे !
- गप्प !
नाहीं तर आणखी रपके घालीन चांगले !
- मिटलें का नाही तोंड ?
का अस्सा आणखी !
- हात तुला घातले चुलींत नेऊन अवदसे !
- कोण आहे ?
कोण हांका मारते आहे बाहेर ?
- आहेत हो, आहेत !
आलें, आलें !
- या पोरट्यांच्या गागण्यानें अमळ ऐकूं येईल तर ना ?
लग्न होऊन घरांत आल्यापासून सारखी पाहत आहें, रात्रंदिवस मेला जंजाळ पाठीमागे !
- सांडलेंस पाणी ?
- बाई ! बाई !
भंडावून सोडलें आहे या पोरट्यांनी - !
पहा, आहे ? नीट मुकाट्यानें जेवायचें, त्या मिटक्या रे कशाला वाजवायच्या ?
- थांब !! हा झारा तापवून चांगला चरचरुन डाग देतें तोंडाला !
- दळिद्री कारटी !
खाऊन पिऊन मेली झालीं आहेत पहा कशीं !
मरुं घातली आहेत जशीं !
- आलांत ? आज लवकर येणें केलें ?
स्वारीचें भटकणें लवकरच संपलें म्हणायचें !
रोज उठून तीं मेलीं मंडळें का फंडळे !
कर्माची करा आपल्या मंडळें !
- उद्यां जा तर खरे, कीं ही सगळी कारटी आणून तिथें उभी करते अन् पहाते तमाशा !
- आलें हो, आलें ! - केव्हांच्या त्या मुरलीबाई हांका मारीत आहेत, तेव्हां अमळ
- ऐकलें का ?
 - असें घुम्यासारखें बसायचें नाहीं !
संभाळा या कारट्यांना, नाहीं तर मेली आग लावून देतील घरादाराला !
- आलें बाई !!....

वर्डसवर्थचें फुलपांखरुं

ओ !
स्प्लेंडिड !
ब्यूटिफुल !
- छे !
वर्डसवर्थची कविता म्हणजे काय ! - मौज आहे !
फारच सुंदर, फारच उत्कृष्ट !
या महाकवीचें अंतःकरण किती प्रेमळ - अगदी मेणासारखें आहे नाहीं ?
आनंदामध्यें इकडून तिकडे धिरट्या घालणार्‍या सूक्ष्म अशा किड्याला अगर मुंगीला, किंचित् कोणी अडथळा केला, तर या कवीच्या हदयाला लागलीच चटका बसून, अश्रूंनी डबडबलेले नेत्र त्याच्या कवितेंत ठिकठिकाणी कसे स्पष्ट दिसतात !
- हीच पहा की ' फूलपाखरुं ' ही कविता - किती बहारीची आहे !
ही एकच काय, वर्डसवर्थच्या सर्वच कविता गोड, मधुर, रसानें भरलेल्या आहेत !
- म्हणे माझी बहिण एमिलाईन आमच्या बागेंत बागडणार्‍या फूलपाखराला
- त्याच्या पंखावर बसलेली धूळ प्रेमानें हळूच पुसावयालासुद्धां बोट लावीत नसे ! कां ?
तर आपल्या नखाचा स्पर्श होऊन त्या बिचार्‍याचा नाजूक पंख कदाचित् दुखावेल
- आणि त्याच्या आनंदाचा विरस होईल ! अहाहा !
वर्डसवर्थ कवीची सृष्टि, म्हणजे जिकडे तिकडे आनंद आहे !
धन्य तो कवि, आणी धन्य तो इंग्लंड देश !
खरोखर, अशा कवीच्या अघ्ययनानें खडक देखील मेण होऊन जाईल ! मग माणूस तर
- अरे ! हें काय ?
या पुस्तकांत हा ढेंकूण कोठून आला ?
- हा थांब चोरा ! पळून जातोस काय ?
अस्सा ! बरा सांपडलास !
आतां जा कसा पळून जातोस तो !
तरी म्हटलें सकाळी येवढें चावत काय होतें !
द्यावें याला खिडकीवाटें टाकून नाहीं ?
- नको नाहीं तर, तसें नको !
 कारण, हा पुनः घरांत येऊन चावेल !
चिरडून टाकूं ? इश !
हाताला उगीच घाण येईल अशानें !
मग ?
- हां हां !
या दिव्यांतल्या चिमणीवाटें द्यावा आंत फेंकून !
म्हणजे चांगला भाजून मरेल !
पहा, पहा !
कसा चिकटून बसला आहे तो !
पडतो आहे का खालीं ?
- स्स् ! हाय !
बोट जेवायची तयारी झाली !
- चला तर लवकर,
- आपल्याला काय, जेवण झाल्यावर आणखी वर्डसवर्थ वाचूं !....

चिंगी महिन्याची झाली नाहीं तोच

काळी आहें का म्हणावें मी ?
कशी गोरी गोरीपान आहें !
- हो हो !
आतां आमच्या चिंगीला सरी करायची, बिंदल्या करायच्या, झालंच तर बाळे, साखळ्या, सगळे सगळे दागिने करायचे ते !
- कसा छानदार मग परकर नेसायचा, पोलकें घालायचें, अन् ठुमकत शाळेंत जायचें, नाहीं बाई ?
 - शहाणी होईल बबी माझी !
मोठीं मोठीं बुकं वाचील !
अन् मग महाराज छोनीचं आमच्या लगीन !
- खरचं सोने, तुला नवरा काळा हवा, कीं गोरा ?
- का..... ळा ! - नकोग बाई !
छबीला माझ्या कसा नक्षत्रासारखा, अगदी चित्रासारखा नवरा मिळेल हो !
- अस्से थाटाचें लगीन करीन, कीं ज्याचें नांव तें !
आहात कुठें !
हजार रुपये हुंडा देईन, हजार !
ताशे, वाजंत्री, चौघडा - हो हो तर !
बेंडबाजासुद्धां लावायचा !
वरात पण वरात निघेल म्हणावें !
नळे, चंद्रज्योती, झाडें यांचा काय लकलकाट होईल !
- पण खरेंच गडे चिंगे, तूं मग भांडायसवरायची नाहींस ना ?
जर का घरांत भांडलीच, तर पहा मग !
माणसाला कसं मुठींत ठेवायला हवें बरं का !
संसार पण संसार झाला पाहिजे !
आणि हें बघ, आपलें आधींच सांगून ठेवतें, पहिलें तुझें बाळंतपण कीं नाहीं, इथें व्हायला हवें !
पुढची करा हवीं तर खुशाल आपल्या घरी !
- मोठी दैवाची होईल चिंगी माझी !
पुष्कळ मुलं होतील माझ्या बबीला !!
- पण काय ग, तुला मुलं झालेली आवडतील, का मुली ?
मुली !
- नको ग बाई, कारट्यांचा मेला तो जंजाळ !
एकापेक्षां एक, असे सगळे मुलगे होतील म्हणावें, मुलगे !
- तसेंच, गाडी - घोडे, कपडालत्ता, कश्शा कश्शाला म्हणून कांही कभी पडायचं नाहीं !
- बरं बरं ! इतक्यांत नको कांहीं चढून जायला !
मोठा दिमाख दाखवते आहे मला !
- पहा, पहा ! फुगते आहे पहा कशी !
- पण कार्टे, बोलूं तर नकोस माझ्याशीं कीं अस्सा हा गालगुच्चा .... अग बाई !
.... हें ग काय ! कसें सोन्यासारखें बोलतें आहें, अन् तुं आपली .... नाय .... नाय .... उगी, उगी माझी बाय ती ....

बोलावणं आल्याशिवाय नाहीं !

सांगूं तरि आतां किती जणांना ?
येतो तो हेंच विचारतो !
- असतील !
चार नाही छप्पन्न नोटिसा निघाल्या असतील !
करायचय काय मला त्यांच्याशीं !
जायचं असेल, त्यांनी जावं खुशाल !
मी थोडाच जातोंय तसा !
- अरे राह्यलं ! नाहीं, तर नाहीं !
इथं थोडंच माझं कांहीं अडलं आहे !
हपापलेली चार खतरुड पोरं गोळा करा, आणि हव्वं तें करा म्हणावं !
- नाही सगळ्या गॅदरिंगच्या नाटकाचा बट्याबोळ झाला, तर नांव कशाला !
- अबे जारे !
मोठा शाळेचा मला अभिमान सांगतो आहे !
आम्हांला तेवढा अभिमान असावा !
आणि शाळेला ?
तिनं हवं तसं आम्हांला लाथाडावं होय ?
- अलवत ! नाहींच भागायचं नुसल्या नोटिशीनं !
कांही थोडीथोडकी वर्ष नाहीं कामं केलेली मीं !
अन् तींही पुनः अशीं तशीं ?
- चौथींत आल्याबरोबर धडाक्याला कॅन्यूटचं काम !
सारख्या टाळ्या !
तीच तर्‍हा दुसर्‍या वर्षी !
पुढें पांचवीत येतांच .... अश्वत्थाम्याचें काम !
जो कांहीं त्यांत माझा आवाज लागला, तसा अद्याप एकाचाहीं कोणाचा लागला असेल तर शपथ !
- दोन रे का ?
पांचवीत तर ओळीनें तीन वर्ष कामं केली मीं !
अन् सहावीतली दोन ठाउकच आहेत तुम्हांला !
- नाहीं, संभाजीचं काम तें दुसर्‍या वर्षी ! वा !
त्या वर्षी तर किती जणांनीं आंत येऊन सांगितलं कीं, धंदेवाल्यापेक्षाही तुझं काम छान झालं ! '
- अरे त्या वर्षी तर स्पेशल पदक मिळालं मला !
- तेंच पुनः सातवींत आल्यावर !
पहिलंच अगदी सीझरचं काम - दुसर्‍याला चांगलं दिलेलं .... पण त्याचं काढून मुद्दाम मला दिलं !
नाटक पाह्यला कोणी युरोपियन आला होता, त्यानं काम पाहून .... विशेषतः ऍक्सेंटस ऐकून .... तोंडांत बोट घातलं म्हणतात !
- पुढं दुसर्‍या वर्षी ?
- हां बरोबर ! धुंडिराजाचं काम !
- तेव्हां तर काय .... हंसता हंसतां पुरेवाट झाली लोकांची !
अन् सगळ्यांत बाबा कळस झाला गेल्या वर्षी !
- शॉयकॉलचं काम !
- पाहून लोक इतके चिडले कीं, एकनं तर चकचकीत घोंडा मारला स्टेजवर !
- तेव्हां बोला आतां !
इतका जिथं माझा अनुभव .... आणि दर्जा वाढलेला, तिथं असल्या फासक्याफुसक्या नोटिशीनं जायचं !
- साफ नाहीं यायचा तसा मी !
मास्तरचा जर येवढा ऐटा आहे .... सांगितलं ना !
मास्तरांवाच जर इतका तोरा आहे, तर साफ यायचा नाहीं मी बोलावणं आल्याशिवाय....

शेवटची किंकाळी !

कसें कोंवळे ऊन पडलें आहे पण ! अश वेळेला नाचण्याबागडण्यानें जिवाला किती आनंद वाटतो ! - हो, हा माझा देह सडलेला असला म्हणून काय झालें ? जीव कोठें सडला आहे, आणी या कुत्र्याच्या आयुष्याला कंटाळला आहे ? - अरे ! आज असें छातींत धसके बसल्यासारखें काय होत आहे ! मघाशी त्या माणसानें हंसत हंसत माझ्यापुढें काय बरें खायला टाकले होतें ? - असेल काही तरी ! गोड होतें ना ? झालें तर ! - रात्रभर या देहाला ओरबडून - कुरतडून - खाणार्‍या यातना जर आतां अमळ थकून भागून निजल्या आहेत, तर आतां मजेनें इकडे तिकडे फिरायला काय हरकत आहे ? - चला ! जरा त्या बाजूला धांवत धांवत जाऊं ! - क्या ! क्या !! - अरे, सोड मला, इतक्या जोरानें - कडकडून - चाबूं नकोस ! सोड मला !! - हंसत आहे कोण ? मला कासावित होऊन ओरडतांना ऐकून, कोणाचें बरें राक्षसी हदय खिदळलें हें ! - अरे ! हा तर रस्त्यांतून खरडत - खरडत - गांवांत भीक मागात फिरणारा तो महारोगी ! काय रे ए ! पांगळ्या - सडक्या - महारोग्या ! माझें ओरडणें ऐकून तूं का रे असा खदखदां हंसलास ? काय ? - काय म्हटलेंस ? मला गोळी - विष - घातलें आहे ? आणि मी आतां मरणार ? अस्सें ! - पण मी - आ ! माझ्या मस्तकावर व छातीवर उभें राहून कोण बरें मला एकसारखें दडपतो आहे ? - पण मी कोठें आधीं मरायला तयार होतों ? माझी इच्छा नसतांना मला कां मारलें रे ? - तुम्ही माणसांनीं माझा कां जीव घेतला रे ! काय ? - थांब ! पुनः - पुनः बोल ! माझा त्रास होतो म्हणून मला मारले ? आपल्या वेदनांनीं विव्हळ होऊन मी रात्रभर रडत होतों - तुम्हांला त्रास देत होतों - म्हणून मला विष घातलें ? मी पिसाळेन ? तुम्हांला चावेन ? म्हणून माझा जीव घेतला ? होय ! - आणखी काय म्हटलेंस ? माझ्या जिवाला होत असलेल्या यातना तुम्हांला पाहवत नाहींत म्हणून मला विष चारलें ? बरें तर ! आपल्या जगण्यानें जर इतरांना त्रास होतो तर कशाला उगीच जगा ? - पण हो ! कायरे महारोग्या ! माझ्याप्रमाणें तूंही सडलेला नाहींस का ? माझ्याप्रमाणें तूंही नाहीं का आपल्या रडण्यानें - गागण्यानें - जगाला त्रास देत ? आपल्या मटकण्यानें तूं नाही का गांवांत महारोग पसरीत ? तुझ्या यातनांची नाहीं जगाला कीव येत ? आणि माझ्या यातनांची तेवढी येते काय ? - आ ! आ !! मला भाजलें ! मला जाळलें ! हा ! - दुष्टा ! चल, नीघ येथून ! - अरेरे ! या जगांत देहानें तडफडून सडणारी - मनानें पिसाळलेलीं - एकमेकांचें हंसत हंसत गळे कापणारी - भयंकर माणसें - किती ! - कितीतरी सांपडतील ! - कां नाहीं ? त्यांना कां नाहीं गोळी घालून - विष घालून - जाळून पोळून मारीत ? - नाहीं ! तसें नाहीं ! अरे कुत्र्या ! तीं माणसें ! - ईश्वराचीं लाडकी शहाणी माणसें आहेत ! जग त्यांचें आहे ! तुम्हां कुत्र्यांचें नाहीं ! समजलास ! नाहीं सोसवत मला या यातना ! देवा ! मला लवकर तरी मरुं देरे ! अरेरे ! नासलेलीं कुत्री जशी मारतात - तशीं नासलेलीं माणसे गोळ्या घालून कां नाही ठार करीत ! - दाबला ! माझा गळा कोणी दाबला ! - अरे कुतरड्या ! माणसाशीं बरोबरी करुं नकोस ! बरोबरी करुं नकोस ! - अरे ! मनुष्यदेहांत प्रत्यक्ष परमेश्वरानें अवतार घेतलेले आहेत ! तुम्हां कुत्र्यांमध्यें कधी - कधीं तरी त्यानें अवतार घेतला आहे का ? मग ! आदळ ! आपट आपलें टाळकें एकदांचें या दगडावर ! - जिवाला त्रासून जर आपण होऊन कोणी माणूस मेलें, तर परमेश्वर त्याला अनंत काल नरकांत लोटतो - नरकांत ! इतकी मनुष्यानें आपल्या जिवाची - आपल्या वर्तनानें ! - ईश्वराजवळ किंमत वाढवून ठेवलेली आहे ! ठाऊक आहे ! - अहा ! कसा तडफडत आहेस आतां ! - नासलेलींच काय ! - पण चांगलीं - चांगली कुत्रीसुद्धां मारुन टाकूं ! हो ! - नासलेली माणसेंसुद्धा नाही मारायची आम्हांला ! मग ! - ओरड ! लागेल तितका ओरड ! - मनुष्याची शारीरिक असो ! - किंवा मानसिक असो ! ती घाण - तो गाळ - आम्हांला काढायचा नाहीं ! तर ती जतन करण्याकरितां आम्ही अनेक संस्था काढूं ! लागतील तितके आश्रम काढूं ! पण ती जपून ठेवूं ! जपून ! हें जग कुत्र्यांसारख्या भिकार प्राण्यांकरिता नाहीं ! निवळ माणसांकरितां आहे ! - माणसांकरितां ! - जा ! चालता हो ! - असें काय ? आम्हां कुत्र्यांकरिता हें जग नाहीं काय ? ठीक आहे ! ठीक आहे ! प्रत्येक गोष्टीला अंत आहे ! तर याद राखून असा - याद राखून ! कीं आम्ही कुत्रींही कधीं तरी जगाचे मालक होऊं ! क्या ! क्या !! आणि मग तुमचीं हदयें फाडून - नरड्यांचा कडकडून चावा घेऊन रक्त पिऊं - रक्त ! कधींधी सोडणार नाहीं ! - क्या !! .....

एका दृष्टीनें साहाय्यच केलें आहे !

कान फुटले आहेत का रे तुमचे ? मघांपासून सारख्या मी इकडे हाका मारतों आहे, कुठें होतास रे तूं ? घरांत काय झोपा घेतां सगळें ? जा, आतांच्या आतां गाडी जोडून तयार ठेवायला सांग ! पेन्शन् आणायला जायचें आहे, लवकर मला गेलें पाहिजे ! - हें काय ? आपण कां उठलांत ? अहो, दोघे आपण बरोबरच गाडींत जाऊं. तुम्हांला घरी सोडतों आणि मग मी - आहो कंशाचा राग अन् काय ! चालायचेंच ! भाऊसाहेब, आमचें आपलें हें असें आहे. बोलूनचालून कच्च्या दिलाची माणसें आम्ही ! कितीसा टिकाव लागणार ! झालें, केली बडबड ! पुनर्विवाह करावा, पुनर्विवाह करावा ! अशी हवी तितकी वटवट केली ! मोठ्या दिमाखानें मारे लांबलचक व्याख्यानेंसुद्धा झोडलीं ! पण शेवटीं ? स्वतः वर पाळी आली, तेव्हां घातलें शेपूट ! आणि केलें काय ? तर बारातेरा वर्षाच्या पोरीशीं लग्न ! - नाहीं, तसें नाहीं ! मी आपला स्पष्ट बोलणारा माणूस आहे ! अहो, काय वाटेलतें करा, आमच्यासारखीं ही असायचींच ! आणि खरें आहे ! बोलल्याप्रमाणें सगळेच वागायला लागले, तर उद्यां जगाचा कारभारच आटपेल ! नाहीं का ? ह्यः ह्यः ! - गाडी तयार आहे ? - चला ! - अरे थांब, हा टाइम्सचा अंक, आणि तो स्पेन्सरचा व्हॉल्यूम, हे गाडींत नेऊन ठेव - बाकी भाऊसाहेब, तुम्ही कांही म्हणा, खरें आणि स्पष्ट बोलावयाचें, म्हणजे मीं स्वतः पुनर्विवाह केला नाही म्हणून काय झालें ? काय तेवढें बिघडलें ? अहो, आमच्यापैकी लवकरच कोणी तरी - काय, आलें का लक्ष्यांत ? म्हणजे तुमच्याकरितां सामुग्री तयार करुन ठेवलीच आहे ! अहो तसें नाही असें ! एका दृष्टीनें मी तुमच्या कार्याला साहाय्यच केलें आहे ! हीः हीः हीः - चला ! ....

पाण्यांतील बुडबुडे

अग यमे ! इकडे, इकडे ये ! बघ कशी इथं गंमत दिसते आहे ! - ये, या हौदाच्या कांठावर बसूं अन् थोडा वेळ मौज तर पाहूं ! - अबब ! किती तरी बुडबुडे हे ! तोटीचें पाणी हौदांत पडतेंच आहे, नवे बुडबुडे निघत आहेत, जुने फुटत आहेत, सारखा चालला आहे गोंधळ ! - कायग ! इथं आपण बसल्यापासून किती बुडबुडे निघाले असतील, अन् किती फुटले असतील ? शंभर, पांचशें का हजार ? - किती सांग कीं ? - काय, नाहीं सांगतां येत ? हेट् ! फजिती झाली तुझी ! - हः हः हः केवढा बुडबुडा आतां कांठाजवळ येऊन फुटला ग ! चांगला लिंबायेवढा होता कीं ! - पण येवढा मोठा व्हायला किती तरी लहान, निदान तीसचाळीस तरी, एकमेकांत मिसळावें लागले असतील नाहीं ? - गंमतच आहे ! पहिल्यानें कसा अगदी बारीक असतो ! आणि हळूहळू पुढें जायला लागला कीं, येईल त्याला ममतेनें आपल्यांत मिसळूं देतो ! शेवटी तोच बुडबुडा - बरें का यमे ? - रुपयायेवढा, नाहीं तर उगवणार्‍या सूर्याइतका किंवा चंद्रायेवढासुद्धां मोठा होतो ! - हो, सगळेच मोठे होत आहेत ! आतां तूंच बध कीं, निघाल्यापासून कांठाला येऊन फुटेपर्यत जस्सेच्या तसे - मोठे नाहींत अन् लहान नाहींत - अगदी तिळायेवढाले बारीक किती तरी निघत आहेत अन् फुटत आहेत ! अग, आतांपर्यत लाखों निघाले असतील ! पण त्यांत मोठे होऊन कांठावर शांतपणें डोकें ठेवून फुटलेले किती होते ? एक, नाहीं तर दोन ! संपलें ! - बाकीचे काय ? लडबड लडबड करतात, घाईनें मोठे होतात, अन् फटाफट फुटतात ! - आणि कांहीं तर भारीच वाईट ! एखादा बिचारा कुठें चांगला मोठा व्हायला लागला कीं, त्यांत हे हळूच शिरतात, आणि त्यालाही फोडून टाकतात, अन् आपणही फुटतात ! - पहा, पहा, यमे, आतां नीट पहा अं ! कसा बुडबुडा एकसारखा मिसळत आहे तो ! - अरे वा ! चांगला रुपयायेवढा झाला कीं ! चालला, बघ, कांठाकडे चालला ! मिसळले ! आणखी तीनचार येऊन मिळाले ! ओहो ! कसा खिशांतल्या घड्याळायेवढा झाला आहे ग ? - आला कांठाकडे - अहा ! पाहिलेंस यमे ! - कसा सूर्यानें त्याच्या डोक्यावर हिर्‍यांचा मुकुट घातला आहे तो ? - आला, टेकला कांठाला येऊन !...