जा जरा पूर्वेकडे

चीन-जपानी युद्धांत चाललेले राक्षसी अत्याचार या कवीतेत अभिप्रेत आहेत.

जा जरा पूर्वेकडे !

वाळवण्टी कोरता का एक श्वानाचे मढे ?

जा गिधाडांनो, पुढे

जेथ युद्धाची धुमाळी गंज प्रेताचा पदे,

जा जरा पूर्वेकडे !

आणि रक्ताच्या नद्या हो वाहती धारोष्णशा

भागवा तेथे तृषा,

ढीग साराया शवांचा तेथ लागे फावडे,

जा जरा पूर्वेकडे !

गात गीते जाउ द्या हो थोर तांडा आपुला,

देव आहे तोषाला

वर्षता त्याचा दयाब्धी राहता का कोरडे ?

जा जरा पूर्वेकडे !

तेथ देखा आग वेगाने विमाने वर्षती,

थोर शास्त्रांची गती

धूळ आणि अग्नि यांच्या दौलती चोहीकडे

जा जरा पुर्वेकडे !

खङ्ग लावूनी उराला बायकांना वेढती,

आणि दारी ओढती,

भोगती बाजार-हाटी मांस आणि कातडे

जा जरा पूर्वेकडे !

आर्त धावा आइचा ऐकून धावे अर्भक

ना जुमानी बंदुक

आणि लोंबे संगिनीला छान छोटे आतडे

जा जरा पूर्वेकडे !

हा दयेने ईश्वराच्या काळ आहे चालता,

व्यर्थ येथे राबता,

व्यर्थ तेथे शोणिताचे वाहुनी जाती सडे

जा जरा पूर्वेकडे !

आणि येताना पवाडे संस्कृतीचे गा जरा,

डोलु द्या सारी धरा,

मेघमालेतून आम्हा शांततेचे द्या धडे

जा जरा पूर्वेकडे !


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

गोदाकाठचा संधिकाल

गर्द वनी वा गिरीकंदरी

लपलेला दिनि तम, गरुडापरि

पंख आपुले विशाल पसरुन ये विश्वावरती.

पश्चिम-वारा वाहे झुळझुळ

कंपित होउनि हेलावे जळ

दूर तरूंच्या काळ्या छाया हळुहळु थरथरती.

जीर्ण वडाच्या पारंब्यातुनि

पंखांची क्षण फडफड करुनी

शब्द न करता रातपाखरे नदीकडे उडती.

कपारीत अन् दूर कुठोनी

सांदीमध्ये लपुनी बसुनी

अखंड काढी रातकिडा स्वर ते कानी पडती.

वळणाच्या वाटेवर चाले,

आतुर अंतर कातर डोळे,

झपझप पाउल टाकित कोणी खेड्यातिल युवती.

निळसर काळे वरती अंबर,

धूसर धूराच्या रेषा वर

पलिकडच्या घन राईमधुनी चढुनी मावळती.

अभ्रखंड तो अचल पांढरा

पडे पारवा झडुनि पिसारा

तेजहीन अन् दोन चांदण्या डोकावुनि बघती.

परि शुक्राचा सतेज तारा

पसरित गगनी प्रकाश-धारा

वीरापरि आत्मार्पण करण्या आलेला पुढती.

आणिक इकडे क्षितिजावरती

विडंबण्या शुक्राची दीप्ती

शहरामधल्या क्षीण दिव्यांच्या मिणमिणती ज्योति.

वाडा पडका नदीतटावर

भग्न आपुल्या प्रतिबिंबावर

गंगेमधल्या, खिन्नपणाने लावितसे दृष्टी.

देउळ ते अन् भग्न, हटाने ध्येयनिष्ठ जणु जनाप्रमाणे

पडले तरिही जपुनी ठेवी ह्रदयातिल मूर्ति.

पाचोळ्यावर का ही सळसळ

कसली डोहावरती खळबळ

पाउल वाजे रजनीचे का येताना जगती ?


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

अवशेष

माला स्वप्नांची ओघळली !

जपली ध्येये जी ह्रदयाशी

गमली मजला जी अविनाशी

कोसळुनी ती जमल्या राशी

अवशेषाच्या या भवताली.

रवि येतां क्षितिजावर वरती

दवापरी विरल्या आकांक्षा

जागिच जिरल्या मनी जिगीषा

हासत झाकुनि त्या अवशेषा

करणे आहे प्रवास पुढती.

वास्तव जगताच्या हेमन्ती

स्वप्नांचा उत्फुल्ल फुलोरा

ढाळि तळाला वादळ -वारा

रात्रीच्या त्या प्रदीप्त तारा

काचेचे कण आता गमती.

पण अद्यापी स्मृतिचे धागे

गुन्तुन मागे जिवा ओढती

अद्यापी त्या विझल्या ज्योती

कधिं एखाद्या भकास राती

पहाट ये तो ठेवति जागे.

दृश्ये मोहक अद्यापी ती

स्वप्नामध्ये समूर्त होती

थडग्यामधुनी छाया उठती

धरावया जो जावे पुढती

थडग्यामध्ये विलीन होती.

वसन्त सरला, सरले कूजन

सरले ते कुसुमांकित नंदन

सरले आर्त उराचे स्पंदन

मूर्तीवरिल मुलामा जाउन

सरले आता मूर्तीपूजन.


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

किनार्‍यावर

पुढे पसरला अथांग दरिया

सखे, किनार्‍यावरती आपण

कोर शशीची शुभ्र बिलोरी

टाकी निज किरणांची रापण !

चित्रासम निःशब्द गमे जग

प्रकाश-काळोखाचा संगम

क्वचित भंगते गाढ शान्तता

जातां झापुन रात-विहंगम !

दूर तमांतुन दिसती अंधुक

नगरांतिल त्या ज्योती तेवत

संसारांतिल समूर्त दुःखे

बसलेली वा जागत, जाळत !

क्षितिजावर दीपांकित तारू

चाले पश्चिम दिशेस धूसर

ज्योतींचा जणुं जथा निघे हा

शोधाया मावळला भास्कर !

हळुहळु खळबळ करीत लाटा

येउनि पुळणीवर ओसरती

जणूं जगाची जीवन-स्वप्ने

स्फुरती, फुलती, फुटती, विरती !

होय किनार्‍यावरती अपुले

आज सखे, हे मङ्गल मीलन

जीवित दर्यापरी, नसे ते-

केवळ सुंदर केवळ भीषण !


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

ग्रीष्माची चाहूल

हे काय अनामिक आर्त पिसें

हुरहूर अकारण वाटतसे !

कांति जगावर अभिनव शिंपित

चराचरांतुन फुलवित जीवित

वसंत ये जगिं गाजत वाजत

कां अभ्र अवेळीं दाटतसे !

नवा फुलोरा नव पर्णावलि

हिमशीतल चहुंकडे सावली

जीवनगंगा जगिं अवतरली

तरि उदास मानस होइ कसें !

दिशा दिशा या उज्जवल मंगल

आम्रांतुनि ललकारति कोकिल

दुमदुमतो वनिं तो ध्वनि मंजुल

मनिं रात्रिंचर कां कण्हत असे !

सरेल किंवा वसन्त म्हणुनी

सुकतिल कुसुमाकुल पुष्करणी

करपुनि जाइल अवघी धरणी

ती आंच अगोदर भासतसे !

अग्नीचा घट खांद्यावरती

घेउनि, अग्नी पेरित भंवती

ग्रीष्म निघाला येण्या जगतीं

चाहूल तयाची लागतसे !

हें काय अनामिक आर्त पिसें !


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

स्वप्नाची समाप्ति

स्नेहहीन ज्योतीपरी

मंद होई शुक्रतारा

काळ्या मेघखंडास त्या

किनारती निळ्या धारा.

स्वप्नासम एक एक

तारा विरे आकाशांत

खिरे रात्र कणकण

प्रकाशाच्या सागरांत.

काढ सखे, गळ्यांतील

तुझे चांदण्याचे हात

क्षितिजाच्या पलिकडे

उभे दिवसाचे दूत.

रातपाखरांचा आर्त

नाद नच कानीं पडे

संपवुनी भावगीत

झोंपलेले रातकिडे.

पहांटचे गार वारे

चोरट्यानें जगावर

येती, पाय वाजतात

वाळलेल्या पानांवर.

शांति आणि विषण्णता

दाटलेली दिशांतुन

गजबज गर्जवील

जग घटकेनें दोन !

जमूं लागलेले दंव

गवताच्या पातीवर

भासतें भू तारकांच्या

आसवांनीं ओलसर.

काढ सखे, गळ्यांतील

तुझे चांद्ण्यांचे हात

क्षितिजाच्या पलिकडे

उभे दिवसाचे दूत

प्राजक्ताच्या पावलाशीं

पडे दूर पुष्प-रास

वार्‍यावर वाहती हे

त्याचे दाटलेले श्वास.

ध्येय, प्रेम, आशा यांची

होतसे का कधीं पूर्ती

वेड्यापरी पूजतों या

आम्ही भंगणार्‍या मूर्ती

खळ्यामध्यें बांधलेले

बैल होवोनिया जागे

गळ्यांतील घुंगरांचा

नाद कानीं येऊं लागे.

आकृतींना दूरच्या त्या

येऊं लागे रूप-रङ्ग

हालचाल कुजबूज

होऊं लागे जागोजाग.

काढ सखे, गळ्यांतील

तुझे चांद्ण्याचे हात

क्षितिजाच्या पलिकडे

उभे दिवसाचे दूत.

होते म्हणूं स्वप्न एक

एक रात्र पाहिलेलें

होतें म्हणूं वेड एक

एक रात्र राहिलेले.

प्रकाशाच्या पावलांची

चाहूल ये कानावर

ध्वज त्याचे कनकाचे

लागतील गडावर.

ओततील आग जगी

दूत त्याचे लक्षावधी

उजेडांत दिसूं वेडे

आणि ठरूं अपराधी.


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा

हिमलाट

हिमलाट पहांटे पहा जगावर आली !

मुखिं पिळून मद्यास्तव द्राक्षांचे घोस

पाडीत मळे मोत्यांचे चरणीं ओस

उद्दाम धावते करित दुभङ्ग धरेस

करकरां पांखरें रगडी दाताखालीं

हिमलाट पहांटे पहा जगावर आली !

श्रीमन्त महालीं तिथें हिला न थारा

मखमाली दुलया देती मधुर उबारा

डोकावुन पळते कापत हीच थरारा

हो काय दरारा कनकाचा भयशाली

हिमलाट पहांटे पहा जगावर आली !

पाहून परन्तू कुठें कुडाचीं खोपीं

कंगाल कांबळीं टाकुन गेले झोंपी

शेंकडों कवाडे ! वाट जावया सोपी

कडकडून पडते तेथें लांब भुकेली

हिमलाट पहांटे पहा जगावर आली !

ज्योतींतुनि धावत या तेजःकण सारे

या यज्ञांतिल अन्‌सरणांतील निखारे

रे ढाळ नभा, तव ते ज्वालामय तारे

पेटवुं द्या वणवा कणाकणांत मशाली

हिमलाट पहांटे पहा जगावर आली !


कवी - कुसुमाग्रज
कवितासंग्रह - विशाखा