मरणानंतर

If thou survive my well contented day - Shakespeare

मातें निर्दय अंतकें लवकरी नेऊन लोकांतरी
मागें सुंदरि ! राहलीस जर का तूं एकली भूवरी,
या तूं आपुलियि गतप्रियकर श्लोकांस साध्या तरी
वाचायास मला स्मरुन फिरुनी घेशील ना गे करीं ?

त्यातें घेउनियां सखे ! सरस त्या भावी कृतींशीं तुळीं,
ते त्या आणि जरी, तुळेंत ठरले नादान ऐसे मुळीं,
मत्प्रीतीकरितां तयां जप, न त्यां तत्सौष्ठवाकारणें,
जें तत्सौष्ठव पाडितील पुढले मोठे कवी ते उणें.

प्रेमें आण मनांत हें – “जर सखा माझा पुढें वांचता,
काव्यस्फूर्ति तदीत उन्नत अशी होती न का तत्त्वतां ?
या पद्मांहुनि फास सुन्दर : अशी पद्में अहा ! तो गुणी
प्रीतीप्रेरित होउनी विरचिता; वाटे असे मन्मनी.

“हा ! हा ! तो मजपासूनी परि यमें नेला असे कीं वरी !
आतांचे कवि हे वरिष्ठ गमती त्याच्याहुनी अन्तरी;
यांच्या पद्धतिला, म्हणूनि भुलुनी यांच्या कृती वाचितें,
त्याची वाचितसें परी स्मरुनि मी त्याचे अहा ! प्रीतितें!”


कवी - केशवसुत
वृत्त – शार्दूलविक्रीडित
- जानेवारी १८९२

पर्जन्याप्रत

ग्रीष्मानें तपली धऱा करपली ही काय कीं, वाटतें;
चारा व्यर्थ गुरें पहा हुडकती; नेत्रीं धुळी दाटतें;
छायेला जल तें असे जर कुठें, फेंसास त्या गाळित
त्या ठायीं जमती गुरें, पथिकही धापांस ते टाकित.               १

ऐशी होउनियां दशा दिवस ते झाले बहु, पावसा !
ये आतां तर तूं त्वरा करुनियां लंकेवरुनी असा.
तूझ्या आगमनार्थ दर्दूरपती वापीतळापासुनी
रात्रीचे निज कंठशोष करिती हांका तुला मारुनी.                 २

काकांही अपुलीं पहा घरकुलीं झाडावरी डाळिलीं,
दाण्यानें घऱटीं भरुनि चिमण्या यांहीं तशीं टाकिलीं;
तूं येणार म्हणूनियां वळचणींखाली गड्या ! सम्प्रती
पाकोळ्याहि ‘फडक् फडक्’ करित या वस्तीत धुंडाळिती.        ३

रात्रीच्या दिवट्याच ज्या तव अशा खद्योतिका या पुढें
झाल्या दाखल; पावसा ! विसमसी तूं सांग कोणीकडे?
रात्रीं त्या झुडुपांमधीं फिरकती जेव्हां तयांच्या तति,
उत्कण्ठा तुझियाविशीं अमुचिया चित्तामधें प्रेरिती.              ४

भेटायास तुला समुत्सुक अशा मुंग्या उडूं लागती,
पर्जन्या ! तर ये ! कृषीवल तुझ्या मार्गाप्रती ईक्षती;
झंझावातह्यावरी बसुनियां, या पश्चिमाब्धीवरी
लाटा झोडित, गर्जना करित ये, बा मेघराजा, तरी !            ५


कवी - केशवसुत
वृत्त - शार्दूलविक्रीडित
जून १८९१

कवि (पाठान्तर)

जो संसारपथावरी पसरितो मस्तिष्कपुष्पें निजें,
आहे अद्भुत रम्य का अधिक तें त्याहून कांही दुजें ?
चाले तो धरणीवरी, तर पहा ! येथून तो जातसे
धूली लागुनि त्या सुवर्णमयता तेथील कीं येतसे !            १

तो गंभीर वदे रवा, तर मुक्या पृथ्वीस लक्ष श्रुती
होती प्राप्त नव्या, समुत्सुकतया ती ऐकते मागुती ;
दृष्टी तो फिरवी वरी, तर लवे आकाश तें खालती,
तारांचे गण गावयास वरुन स्तोत्रें अहा ! लागती !           २

एकान्तांत निकुंज जो विलसतो त्याचा, तयाच्यावरी
शाखा उत्तम आपुली सुरतरु विस्तारुनी तो धरी;
आश्चर्यें अमितें सलील निघती तेथून लोकाधिकें,
तीं घ्याया अवलोकुनी कळतसे त्रैलौक्यही कौतुकें !         ३

त्या कुंजीं निजवाद्य घेउनि जधीं तद्वादनीं तो गढे
नृत्यालागुनि ऋद्धिसिद्धि करिती सानन्द त्याचेपुढें !
उत्तान ध्वनि जे नितान्त घुमुती जाती तधीं अंबरीं
ते गन्धर्व अगर्व कीं परिसती आकाशयानीं वरी !            ४


कवी - केशवसुत
वृत्त - शार्दूलविक्रीडित
मे १९१९

त्वत्प्रीतीस अपात्र हा जन

त्वत्प्रीतीस अपात्र हा जन तुला कालान्तरीं वाटला,
तोडावा तुजला मदीय जर हा संबन्ध गे लागला,
माझी हस्तक जोडुनी तर तुला विज्ञापना ही असे
( ती तूं मान्य करीं म्हणूनि तुज मी हा दास याचीतसें) :-      १

बोटें मोडुं नको, तसे मजवरी डोळे वटारुं नको,
आंठ्या घालुं नको, प्रसन्नमुखता देऊं चळूं ती नको,
मातें ती अवधीरणा, जिवलगे, दावावया लौकरी,
पायानें झिडकारणें न बरवें मातें गमे सुन्दरी     !               २

कां की, तूं प्रणयें बिघाड लटिका जेव्हां मशीं दाविसी,
त्या वेळीं असले प्रकार बहुधा तूं लाडके ! योजिसी;
यालागूनि जंधीं प्रकार तसले पाहीन तूझेवरी,
तेव्हां ते मज भासतील अवघे सव्याज, साचे जरी.              ३

कण्ठीं घालुनि हात, चुम्बन हळू माझें गडे ! तूं करीं,
मेरी जान् ! गुलगार ! सांग निघुनी जायास मातें दुरी !
तेणें त्रास तुला मुळीं न पडणें होईल माझे करें,
कां कीं तें तव सांगणें मज गडे वाटेल तेव्हां खऱें !              ४


कवी - केशवसुत
वृत्त - शार्दूलविक्रीडित
मुंबई, १५ डिसेंबर १८९०

सुभाषित

(हे एक इंग्रजी पुस्तकात वाचण्यात आले)

मूर्खांचा तर सुळसुळाट जगतीं आहे असा कीं, जर
गद्धयाचें मुक पाहणेंहि नलगे कोणी जनाला, तर
कीजे बंद तयें समस्त खिडक्या दारें तशीं लाविजे,
तैसा सत्वर आरसाहि अपुला फोडूनियां टाकिजे !


कवी - केशवसुत
वृत्त - शार्दूलविक्रीडित
डिसेंबर १८९०

निद्रामग्न मुलीस !

सुमारे १२-१३ वर्षांच्या एका निजलेल्या मुलीस पाहून सुचलेले विचार

निद्रामग्र मुली! तुझें मुख अहा! हें रम्य आहे किती! –
तें साधेपण, नम्रता, मधुरता, शान्ती, तिथें शोभती !
कौमार्य नवयौवना न अजुनी थारा दिला वाटतें.
स्वर्गातील तरीच मुग्धतरता या त्वन्मुखीं राहतें !              १

कोणी येथ जरी मनुष्य नसतें, किंवा तुझा हा लय
ब्रह्मानंदनिमग्र-यास नसतें नासावयाचें भय,
तुझे कोमल हे कपोल – मधुनी जे भासतें हांसती,
होतों मी तर त्यांस वत्सलपणें चुम्बूनी बाले! कृती.           २

ऐसें मी म्हणतों म्हणूनि ठपका कोणी न ठेवो मला,
कांकी फारच ओढितें तव गडे ! कौमार्य मद्दुष्टिला !
यासाठींच तसें वदूनि चुकलों तूतें स्वसा मानुन,
पापेच्छेस शिवाय चोदक नसे देहीं तुझे यौवन.                 ३

हा जो मी कवितेंत गे द्रवुनियां गेलों तुला पाहतां,
याचें कारण फार भिन्नच असें ते सांगतो मी अतां:-
ताई गे! तव या अनिश्चित जगीं होईल कैशी दशा,
मी शोकाकुल होऊनी गढुनियां गेलों विचारीं अशा.            ४

थोड्याशां दिवसांमधेंच तव हें कौमार्य गे जाइल;
लज्जारोधितलोललोचन असें तारुण्य तें येइल;
त्यांची फुल्ल विलोकुनी विकसनें डोळे दिपूनी तव,
या लोकविषयीं विचार तुजला येतील कैसे नव?-            ५

‘नानाभोगनियुक्त गोड किती हा संसार आहे बरें ?
जन्मापासूनि कां न तो वितसिला आम्हांवरी ईश्वरे ?”
नानाक्लुप्ति अशा कदाचित तुझ्या चित्तांत त्या येतिल;
जातांना परि लौकिकानुभव तो तूं कायसा नेशिल ?         ६

ज्या ह्या आज अजाणतेपण असे गालीं तुझे शोभतें,
ही शोभा अथवा अजाणपण ज्या गालीं भलें दावितें,
त्य गालीं कटु जाणतेपण पुढें ओढील ना नांगर ! –
त्या तासांवर जाणतेपण तसें बैसेल ना भेसूर !              ७

ह्या तुझ्या मुधरे ! मुर्खी मधुरशा, त्या सर्वही भासती   
चेतोवृत्ति समप्रमाण, न दिसे भारी अशी कोणती;
कांहीका दिवशीं तुला जर गडे ! ठेलों पहाया जरा,
सद्ववृत्तींसह  या तुझा फिरुनि मी वाचीन का चेहरा ?          ८

राहो हें सगळें, अशी कुळकथा नाहीं मुळीं संपणें.
तूं माझी भगिनी ! म्हणून तुजला आशी असे अर्पणें :-
हे माझे भगिनी ! दिनानुदिन गे दु:खें अम्हां घेरिती,
त्यांतें हाणुनियां सुखें तुज सदा भेटोत ती राखितीं !        ९


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रह -  हरपलें श्रेय
डिसेंबर १८८९

आई! आई!

विद्यार्जनार्थ अपुल्या प्रिय जन्मदेला
आलास सोडुनि घरास जिवा ! पुण्याला;
‘आई ! म्हणून तिज साम्प्रत बाहतोसी,
ती उत्तरास तुज देइल येथ कैशी !                 १

ही हांक ती परिसती जननी जरी का,
धांवून येउनि तुला धरिती उरीं गा;
“बा बहिलें मज कशास निजेंत बाळा?
भ्यालासि रे!” म्हणुनि घेतिच चुम्बनाला !      २

“माझा पुता करित काय असेल आतां!
कोठें असेल निजला! हरि तूं पहाता !
तो काय हाय! इतुक्यांतचि दूर जावा !
नाहीं तयास अजुनी परवास ठावा!”               ३

माते! असें म्हणत तूं असशील, धांवा
पुत्रार्थ गे करित तू असशील देवा !
नेत्रांस अश्रुसर तो सुटला असेल !
पान्हा स्तनीं खचित गे फुटला असेल !          ४

आहे तुझा पहुडला सुत येथ माते,
निद्रा परी स्थिर न येत असे तयातें;
स्वप्नांत मारित असे तुज हांक ‘आई!’
कोणी परी अहह ! उत्तर देत नाही!                ५

खोलींत या सकल त्यास नवे पदार्थ,
त्याचेविशीं अलग हें दिसतात मठ्ठ;
बाहेर चन्द्र दुसराच निशेंत आहे,
हा आंत दीपहि उदासिन पेंगताहे !               ६


कवी - केशवसुत
वृत्त - वसंततिलका
६ नोव्हेंबर १८८९