प्रत

सिद्ध झालों मी दूर जावयाला,
कण्ठ तेव्हां तो फार भरुनि आला;
मला म्हटलें तूं गद‍गद स्वरानें
” खुशालीचें तें वृत्त लिहित जाणें ! ”

” लिहिन ” म्हटलें मी तुला आश्वसाया
पुढिल केला मीं मुळी नच विचार
करीं घेतां परि पत्र हें लिहाया
खुशालीचें क्षीणत्व दिसे फार !

लोचनांला या होसि तुं प्रकाश
मदीयात्म्याचा तूंच गे विकास
नाडि माझी तव करीं वाहताहे
ह्रदय माझें तव उरीं हालताहे !

करा अपुल्या तूं पहा चाचपून
उरा आपुलिया पहा तपासून.
प्रकृति माझीही तिथें तुज कळेल
विकृति माझी तुज तिथें आढळेल !


कवी - केशवसुत
- दिंडी
- १८८९

विकसन

( वसंततिलका )

कंपायमान कलिका सुकुमार झाली,
स्वेदें तदीय तनु चिंब भिजोनि गेली,
भेणें तिनें मुरकुनी शिर नम्र केलें,
बाष्पीय बिंदुहि अहा ! सहसा गळाले !

( शार्दूलविक्रीडित )

“ हा वेडे ! फुलण्यास लाज इतुकी कां अंतरीं पावसी ?
हास्या दावुनि, सिद्ध ही रसिक तो जिंकावया हो कशी ! ”
ऐसें पालक देव एक तिजला आश्वासुनी बोलला;
तेव्हां ती फुलली; रसज्ञ जनही सौख्यांत हा पोहला !


कवी - केशवसुत
- २८ जानेवारी १८८९

समृद्धि आणि प्रीति

एक दुसर्‍यास म्हणतोः---

आहे द्वीप सुरेख एक सखया त्या दक्षिणेच्या दिशे,
लंकेचें अजुनी भलें शकल तें राहूनि तेथें असे;
शोभे तें दिवसां सरित्पतिवरी, तेव्हां गमे इंदिरा
वैकुंठाहुनि पातली अपुलिया ताताचिया ही घरा !

तेथें कांचनमन्दिरें तळपती सम्पत्तिनें कोंदलीं,
उद्यानें जणुं काय नन्दनवनें स्वर्गाहूनी आणिलीं,
सारे भोग सदैव सिद्ध असती संगीतवाद्यादि ते ;
तेथें जाइल आयु साच मजला स्वप्नापरी वाटतें !

येतें का तूझिया मनांत वसुनी भोगां तिथें भोगणें ?
आधीं हें चुकलों परंतु तुजला सांगावया सांगणें ---
कीं येथें न शके कुणी पुरुण तो स्त्री आणण्याला कदा,
सीताशाप असे अलंघ्य असला द्वीपावरी त्या सदा !

दुसरा पहिल्यासः---

सीताशाप जरी मुळीच नसता त्या द्वीपखण्डावरी,
न्यायाला मजला जरी गवसती तेथें सखी अंतुरी,
ये तों मी न तरीहि तेथिल सुखें तीं भोगण्या आयतीं,
जीं प्रीतीस मला गमे ढकलती शाब्दावशेषाप्रति.

सीताशाप परन्तु त्यावरी असे दुर्लघ्य आतां तर;
तेव्हां पौरुषपूर्ण कोण असला राहील तेथें नर ?
आम्हांला रुचती न तीं श्रमफलें कान्ते दिल्यावांचूनी,
तेथें सेविल कोण अश्रमफलें ती एकला राहुनी ?

तूं माझ्याकरितां तरी हुडकुनी तें द्वीप रे काढणें,
जेथें रान भयाण फार असती कांटे कडे वांकणें,
जेथें वन्य पशू सदा डिरकती हिंसा जयांना प्रिया;
तेथें घेउनियां प्रिया मग मला आज्ञा करीं जावया !

कांटे झाडिन मी, पशू वधिन मी, किल्ला तिला बांधिन,
मी तीतें सुख व्हावयास अपुले हे प्राणही टाकीन;
बांधूं आम्हि परस्परांप्रत लताजालीं सुखानें गळीं;
स्वर्गाला निरयामधूनि पहिल्या काढूं अम्ही त्या स्थळीं !


कवी - केशवसुत
- शार्दूलविक्रीडित
- १८८९

काल आणि प्रियेचें सौंदर्य

( शार्दूलविक्रीडित )

धातू दाढर्यविशिष्ट, अश्म धरणी, विस्तीर्ण हा अंबुधि,
मर्त्यत्वा चुकवावयास शकती हें तों घडेना कधीं;
पुष्पाहूनिहि फार पेलव जिची शक्ती अशी चारुता,
या हो मर्त्यपणापुढें तगुनियां कैशी रहावी अतां ?

मोठे उच्च शिलासमुच्चय, चढूं कोणा न ये ज्यांवरी,---
लोहाचे प्रतिहार थोर अथवा,--- हा काल त्यांतें चुरी;
त्याअर्थीं दिवसांचिया कठिण या धक्काबुकीच्या पुढें,
ही वासन्तिक गन्धवीचि टिकणें हें कोठुनी हो घडे ?

कालाचें अति रम्य रत्न लपुनी, कालाचिया थोरल्या,---
पेटीपासुनि दूर, राहिल कसें स्थानीं बरें कोणत्या ?
त्याचा पाय चलाख बांधुनि कुणी ठेवील का हो कर ?
सौन्दर्या लुटितां तयांस अडवी आहे असा का नर ?

कोणीही न ! परंतु एक सुचते आहे मला योजना
( होवो ती सफला म्हणुनि करितों ईशास मी प्रार्थना ):---
काळया शाइमधें प्रियेस अपुल्या मी कागदीं ठेवितों;
तेथें अक्षयरूपिणी सतत ती राहो असें इच्छितों !


कवी - केशवसुत
- डिसेंबर १८८८

जायाचें जग का असेंच ?

( शार्दूलविक्रीडित )

जायाचें जग का असेंच ? सगळें ऐसेंच का चालणें ?
ऐसा न्यायच का जगामधिं अम्हांलागीं सदा लाभणें ?
सर्वांला नियमीतसे दृढ असें तें हेंच का शासन !
देवांनो, असलेंच काय तुमचें सामर्थ्य द्या सांगुन ?

जे आत्मे अपनीतिच्या निबिड त्या धुंदीमुळें आंधळे
त्यांशीं अन्ध विधी सदैव करितो सख्यत्व कीं आपुलें ;
जे कीं, आणिक हे सुनीति  ! धरिती भक्ती तुझीयावरी
जाती लोटत वादळामधिं अहा ! ते जीर्ण पर्णांपरी !

सर्वांचा अवघ्या नियामक असे का हो कुठें ईश्वर ?---
तो आहे, मग सन्मनें हळळती दुःखांमधें कां तर ?
नम्रत्वावरि हाय ! उद्धटपणा वर्चस्व कां तें करी ?
कां हो हाल तुटूनि हंत ! पडती निदोंषितेच्यावरी ?

( उपजाति )

चा धांव देवा ! तर ये त्वरेनें !
ही दुर्दशा थांबिव रे दयेनें ;
वा, साधु आणीक असाधु यांचें
समप्रकर्षी युग आण साचें ! )


कवी - केशवसुत
- डिसेंबर १८८८

ईश्वराचा ग्रंथ

( शार्दूलविक्रीडित )

हें हो पुस्तक रम्य ज्यास ’ जग ‘ ही संज्ञा अम्हीं दीधली,
आस्थापूर्वक पत्रकें जर अम्हीं त्याचीं भलीं चाळिलीं,
केलें पुस्तक हें जयें, जपुनि जो शुद्धीहि याची करी,
बुद्धि थोर, अपूर्व ही कुशलता वाचूं तयाची तरी.
त्याची शक्ति, अतीव अद्‍भुत अशा शक्तीहि जी दाविले,
त्याची पालक दृष्टि अप्रतिहता सर्वत्र जी पोंचते,
त्याचा न्यान न जो क्षमा करितसे गर्विष्ठ दुष्टां कधीं,---
भाचूं हीं सगळीं अखण्डित अशीं प्रत्येक पत्रामधीं.
हा ! हा ! आम्हिं परन्तु मूर्ख सगळे, त्या अज्ञ बालांपरी
पुठ्‍ठे रंगित, पत्रकें कनकितें. आनन्दतों यांवरी;
गौणाला पुरवूं स्वलक्ष्य, अवघे उत्कृष्ट टाकूनियां;
त्या मोठया कविचा अम्ही न झटतों इष्टार्थ जाणावया.

( अनुष्टुभ )

किंवा, दैववशात्‍ कांहीं पाहिलें पुस्तकांत या
तर तें बहुधा चित्र कडेला पृष्ठकाचिया !


कवी - केशवसुत
- १८८८

अंत्यजाच्या मुलाचा पहिला प्रश्न

मुलें अंत्यजांचीं बिचारीं मजेनें
पथाच्या अहो खेळताती कदेनें;
दुरूनी तिथें विप्र डौलांत आला,
वदे काय तो मुग्ध त्या बालकालाः---

” सरा रे दुरी पोर हो म्हारडयांचे !
चला ! खेळ हे मांडले डोंबलाचे !
निघा ! वाट द्या लौकरी ब्राह्मणातें ! ”
पळालीं मुलें;---कोण राहील तेथें !

परी एक त्यांतील तैसाचि ठेला;
उगारी तधीं दुष्ट तो यष्टिकेला.
म्हणे---” गाढवा ! सांवली ना पडेल !
दुरी हो ! पहा हाच खाऊ मिळेल !”

तधीं बाळ तोही घराला निघाला,
मनीं आपुल्या या करी चिन्तनालाः---
” जरी त्यावरी सांवली माझि गेली.
तरी काय बाघा असे ठेविलेली ?”

घरीं जाउती तेंचि मातें विचारीं ;
वदे तेधवां त्यासि माता विचारीः---

” अम्ही नीच वा, आणि ते लोक थोर;
तयां पाहतां होईजे नित्य दूर.”
सुधें बोलली !--- हें परी काय तीतें
कळे कीं जगीं नाडुनीयां परांते,
म्हणूनी करूनी अधीं घोर पाप,
जनीं गाजवी मानवी स्वप्रताप !


कवी - केशवसुत
कवितासंग्रह -  हरपलें श्रेय
वृत्त - भुजंगप्रयात
- १ सप्टेंबर १८८८